Capture d'écran de la chaîne YouTube de RTL avec le groupe Zebda qui fait un clin d'oeil dans son nom au mot beur et beurre.
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, nefa koa ireo tsy afaka adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa, tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.
Hita eto avokoa ireo fizarana rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Beur Avy amin'ny verlan ity voambolana ity, izany hoe endrika iray amin'ny fiteny frantsay naverina narafitra ara-panononana mifototra amin'ny fiovàn'ny filahatr'ireo vaninteny. Araka izany, navadika ny fomba fiteny “à l'envers”, ka manome ny anarany ho an'ity fiteny vaovao ity: ny “verlan”, izay nampiasaina nanomboka tamin'ny 1940, manana ny fiandohany ara-tantara lavidavitra kokoa. Amin'io lasitra io ihany, ny voambolana hoe “Arabe” – izay amin'ny fiteny frantsay matetika anondroana ireo Maghrebiàna nivoaka avy amin'ny fanjanahana sy ny fifindràmonina, dia manome ny hoe “Beur”, satria malefaka ny fitsipiky ny “verlan”. Manana endrika vehivavy ihany koa ilay voambolana, “beurette” – ary mazàna ampiasaina any anatin'ireo kabarim-pikatrohana, pôlitika, mozika na ara-javakanto.
Ity lahatsoratra navoakan'ny Global Voices tamin'ny 2013 ity dia miresaka indrindra ao anatin'ny lohateniny ny “La Marche des Beurs” (Diaben'ireo Beurs):
Il y a 30 ans, la Marche des Beurs pour l'égalité [fr.]
Tsy mijanona fotsiny ho amin'ny rafitry ny fiteny ireo fiovaovàna: araka izany dia naka ny anarana hoe “Zebda”, midika hoe “beurre” amin'ny fiteny arabo ny tarika iray mpiangaly mozika avy ao Toulouse – ary pi-maso iray mankany amin'ilay voambolana “verlan” hoe “Beur”.
Indro ny lahatsarin'ny hira iray nampalaza be an-dry zareo “Tomber la Chemise”
タカラジェンヌ tononina hoe Takara-djenou, ity “mot-valise” ity dia ampiasaina any anatin'ny fiteny amaritana ny Kabuki, teatra nentindrazan-dry zareo Japôney. Raha ny marina dia fifangaroana japôney sy frantsay izy ity. Ny tapany voalohany, Takara, dia mitondra ho amin'ny fomba fiteny hoe 宝塚, vakiana hoe Takarazuka, izay anaran-tanàna iray any Japàna.
Ny tapany faharoa amin'ilay voambolana dia maneho ny fiafaràn'ny kisarisarin'ny fomba fanonon'ny japôney ny voambolana ‘Parisienne’, izany hoe “パリジェンヌ – izay manome ny fiteny japôney hoe ‘Pa-ri-djen-nou’. Toy ireo fiteny marobe, ny japôney dia tsy manavaka ny lahy sy ny vavy. Eto ilay voambolana noforonina dia raisina toy ny hoe “Takara-sienne’, vehivavy mponina ao Takarazuka.
Ilay fanitrikitrihany ny maha-vehivavy dia azo hazavaina amin'ny hoe ara-pombandrazana, lehilahy avokoa ny mpisehatra rehetra ao anatin'ny Kabuki izay ahitàna anjara andraikitra lahy sy vavy. Kanefa, ireo tarika Kabuki ao an-tanànan'i Takarazuka dia vehivavy daholo no mandrafitra azy. Araka izany, izy io dia fandalovana amina fiteny vahiny iray hahafahana mamorona fomba fiteny iray maneho fanavaozana sy fiavahana amin'ny fenitra ara-kolontsaina nentindrazana.
Asehon'ity lahatsary ity ny lanonana iray fizaràna diplaoma ho an'ireo mpianatra (vehivavy) “Takara-siennes”:
Deal Avy amin'ny fiteny anglisy ity fomba fiteny ity, ary manondro fifanarahana iray, fahavitàna fifanarahana ara-barotra, fa koa fivarotana zava-mahadomelina. Amin'ny frantsay, niova ny endrik'ilay voambolana, satria amin'ny anglisy dia “drug dealing” no fiteny anaty toedraharaha iray miavaka. Mipoitra any anatina hira frantsay marobe io voambolana io, ary, matetika tanisaina any anaty media, tafiditra anatin'ny kabary pôlitika ihany koa izy. Ao amin'ny Ministeran'ny Atitany ao Frantsa, ohatra, resahana ny hoe andrana fandravàna ireo “points de deal”, toerana fivarotana zava-mahadomelina eny amin'ny làlam-bahoaka).
Fiteny iray hafa notsoahana avy aminy ny hoe “dealer” na “dealeur”, lahy na vavy mpivarotra rongony. Na izany aza, ity lahatsoratry ny Akademia Frantsay tamin'ny 2015 ity dia miantso ny olona tsy hampiasa io “anglicisme” io, ary manainga ny olona mba hitazona ilay voambolana klasika hoe “trafiquant”. Kanefa, tsy azo antoka ho misy mihaino ilay antso satria ny hoe ‘dealer’ (ampiasaina ho matoanteny na anarana) dia efa nahazo fanamarinana hatrany amin'ny andian-taona 1970.
Farany dia misy fomba fiteny am-bava iray hoe: “C'est quoi son deal?” (Inona no sosokeviny?) izy andraisan'ilay voambolana ny dika hoe drafitra, na sosokevitra.
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
