Eo ampanolorana volavolan-dalàna mampiditra ny fanalam-baraka an-tserasera ho heloka bevava ny mpikambana parlemantera Toniziana. Tamin'ny 22 marsa lasa teo, mpanao lalàna miisa 16 avy amin'ny vondron'antoko Nidaa Tounes izay mitondra amin'izao fotoana izao, miaraka amin'ny depiote mahaleotena iray, no nametraka volavolan-dalàna hanitsiana ny lalàna famaizana amin'ny fanampiana andininy roa amin'izay antsoin-dry zareo hoe”cyber-fanalambaraka”.

Raha lany ireo fanitsiana ireo dia hampiditra am-ponja roa taona sy onitra 3000 dinars toniziana an'ireo meloka ho namoaka votoaty “mety hanohintohina ny filaminam-bahoaka, ny fomba fitondran-tena tsara, ny tsy fikitikitihana ny fiainana an-takonana, ary ny voninahitry ny tsirairay sy ny “andrim-panjakana ofisialy”.

Ao amin'ny tolo-keviny ireto depiote ireto manao izay andresena lahatra fa “tsy mbola manaraka andro araka ny fivoaran'ny teknolojia, indrindra fa eo amin'ny sehatry ny famoaham-baovao” ny lalàna famaizana ka ilaina ny “fiarovana ny fiarahamonina toniziana” amin'ny “fihetsika sy ny fihoaram-pefin'ny fahalalahan-gazety” toy ny ompa sy ny teny ratsy. Efa mampiditra ny fanalam-baraka ho heloka bevava rahateo ny lalàna famaizana. Ny tian'ireto vondrona depiote ireto dia ny hanangana sokajy manokana ho an'ny “fanalam-baraka an-tserasera”.

Tonga herinandro vitsivitsy taorian'ny nanasàna an'i Tonizia hanatevin-daharana ny Dinan'i Budapest momba ny Heloka antserasera izay mitaky amin'ireo nanao sonia “ny fepetra sy ny fiarovana ao amin'ny lalàna anatiny” izay “hanolotra fiarovana mifanaraka amin'ny zon'olombelona sy ny fahafahana” izao tolo-kevitra izao.

Manonona andini-tsoratra izay efa tsy mihatra intsony, dia ny lalàna mangejan'ny fanaovan-gazety nivoaka tamin'ny taona 1975, nifehy ny gazety an-tsoratra tamin'ny fitondrana jadon'i Zine el Abidine Ben Ali, ihany koa ity volavolan-dalàna izay zara raha misy roa pejy ity.

Taorian'ny fionganan'i Ben Ali tamin'ny taona 2011 sy tao anatin'ny fanavaozana mankany amin'ny fahalalaham-pitenenana sy ny fahalalahan-gazety, dia namoaka didy hitsivolana vaovao misahana ny gazety (Hitsivolana Lah. 2011-115 nivoaka tamin'ny 2 Novambra 2011) izay nanolo ny Lalànan'ny taona 1975 ny governemanta vonjimaika ka hita ao anatin'izany hitsivolana vaovao izany ny fiantohana bebe kokoa ny fiarovana ny fahalalahan-gazety: fahafahan'ny mpanao gazety miditra amin'ny torohay (vaovao), ny fahafahana tsy manondro izay loharanom-baovao, ny fanafoanana ny tsy maintsy hakana alalana ho an'ny gazety an-tsoratra, ny resaka fanagadrana noho ny fanalam-baraka sy fanendrikendrehana.

Amin'ny fanolorana io volavolan-dalàna io, izay mikendry ny hanery ny fahalalaham-pitenenana sy ny fakana ohatra lalàna mangeja izay efa tsy mihatra intsony, dia hitan'ny rehetra hoe ahoana moa izany ny fjerin'ny mpanohana azy io ny fandrosoan'i Tonizia eo amin'ny sehatry ny fahalalaham-pitenenana sy ny fahalalahan-gazety.

Fanitsakitsahana ankitsirano ny fanolorantenan-dry zareo hanaja ny Lalampanorenana Toniziana nivoaka tamin'ny 2014 izay miantoka ny fahalalaham-pitenenana sy ny zo hahazo vaovao sy hiditra amin'ny tambajotram-pifandraisana sady mandrara mialoha ny sivana ny fanohanan-dry zareo ity volavolan-dalàna ity.

Ao amin'ny fanambaràna iray miampanga ity volavolan-dalàna ity, nanamarika ny sendikan'ny mpanao gazety toniziana:

هذا المشروع ينم عن عقلية استبدادية وتضييقية للحريات تحن إلى زمن الديكتاتورية، ويعكس جهلا فضيعا بمكاسب الثورة التونسية في مجال حرية الرأي و التعبير بدليل أن هذا المشروع يحيل إلى مجلة الصحافة لسنة 1975 والتي الغيت مباشرة بعد سقوط نظام بن علي. وهو ما يوحي بان النواب الذين اقترحوا المشروع يعيشون في عصر ما قبل الثورة.

…vokatry ny toetsaina te-hametra ny fahalalaham-pitenenana, mitaratra ny fanembonana ny fotoanan'ny jadona ity volavolan-dalàna ity. Asehony ny tsi-firaharahiana ny tombony azo tamin'ny revolisiona toniziana eo amin'ny sehatry ny fahalalahan-kevitra sy fitenenana rehefa ny lalànan'ny fanaovan-gazety tamin'ny taona 1975, izay nofoanana avy hatrany raha vao niongana ny fitondran'i Ben Ali, no raisiny ho ohatra. Midika izany fa mbola miaina talohan'ny vanim-potoanan'ny revolisiona ireo depiote nanolotra ity volavolan-dalàna ity…

Ankoatra ny fanondroana lalàna efa tsy mihatra intsony, mbola manao fiteny mamitaka te-hilaza fa tsy mbola misy lalàna ny aterineto ao Tonizia ireto depiote miisa 16 ireto. Nanoratra tao amin'ny Facebook ny iray amin'ireo depiote nanasonia ny volavolan-dalàna antsoina hoe Mongi Harbaoui fa natao hiarovana ny tsirairay amin'ny “korontana sy ny fahasimban'ny fomba fiaina” ity volavolan-dalàna ity.

Ny marina, na dia tsy manana lalàna ankapobeny momba ny heloka an-tserasera aza i Tonizia, dia manana lalàna mifanohitra amin'ny lalampanorenana izay mamaritra ny resaka antserasera sy andavanandro tahaka ny fanalam-baraka, ny fitsikerana ny manampahefana sy ny andrim-panjakana, ary ny votoaty lazaina fa manitsakitsaka ny “fahaiza-miaina” sy ny “filaminam-bahoaka”.

Ny Andininy faha-86 amin'ny Lalànan'ny Fifandraisandavitra dia mametraka fa izay rehetra “manohintohina ny hafa na manelingelina ny fiainany amin'ny alalan'ny tambajotram-pifandraisana” dia mety hiatrika fanagadrana hatramin'ny roa taona. Ny Lalàna Famaizana dia mametraka ho heloka bevava ny fanalam-baraka sy ny fampielezana votoaty “mety hiteraka fikorontanam-bahoaka sy ny fahaiza-miaina”. Voaaro amin'ny tsikera (tsy azo tsikeraina) araka ny lalàna miaramila ihany koa ny rafitra ara-miaramila.

Mbola ampiasaina ihany ireny lalànaireny hanenjehana bilaogera, mpikatroka ary mpanao gazety. Vao haingana izao ny bilaogera sady mpikambana ao amin'ny parlemanta antsoina hoe Yassine Ayari no nohelohin'ny lalàna miaramila higadra 16 andro noho ny “fanimbàna ny maoralin'ny tafika” tamin'ny lahatsoratra Facebook iray nivoaka tamin'ny taona 2017 izay nanesoany ny fanendrena manamboninahitra miaramila iray. Efa nogadraina ihany koa i Ayari tamin'ny faramparan'ny taona 2014, tamin'ireo lahatsoratra Facebook nitsikerany ny rafitra ara-miaramila.

Raha tokony hampifanaraka ny fitaovana ara-pitsarana toniziana amin'ny fiarovan'ny lalampanorenana ny fahalalahana maneho hevitra sy ny fahalalahan-gazety ilay volavolan-dalàna dia vao maika manozongozona izany fiarovana izany. Mbola tsy mazava aloha hoe oviana na hiadian-kevitra ao amin'ny parlemanta ve ity volavolan-dalàna ity, saingy hiatrika fanoherana mamaivay avy amin'ny vondrona mpandala ny zon'olombelona sy ireo depiote hafa izy io.