Filip Noubel (FN): Mihatombo ny fanapariahana vaovao tsy marim-pototra manodidina ny adin'i Israely amin'i Gaza. Eny tokoa, tamin'ny lahatsoratra vao haingana nosoratanao, momba ny media Britanika, nilaza ianao hoe: “Tsy mahazatra ny mamaky teny aman'arivony momba an'i Gaza nefa tsy mitanisa ny Palestiniana.” Efa an-taonany maro ianao no nandinika ny fandrakofan'ny Eoropeana momba ny Afovoany Atsinanana — ahoana no hanazavanao io fiovàna izay mandà tsy hanazava ny toejavatra manodidina, hanome fijery samihafa kokoa, haneho ireo Palestiniana amin'ny filàzan-dry zareo manokana?

Joel Schalit (JS): Ankapobeny ilay fironana, fa mety hiova arakaraka ny firenena ny antony. Ho alaiko ohatra izao ny firenena fantatro indrindra. Any Alemaina, nitombo ny fankahalana ireo Palestiniàna. Anisan'ny anton'izany ny krizy ara-pifindràmonina tamin'ny 2015. Arabo ireo Palestiniàna, Miozolomàna ny ankamaroany, ary samy iharan'ny fitsaràna ivelany, maro tamin'izy ireo no tonga nandritra io onjam-pifindràmonina io avy tany amin'ireo firenena toa an'i Syria.

Nikendry azy ireo ho mpankahala Jiosy ireo antoko mpanohitra sy avy amin'ny farany havanana, rehefa nanao hetsipanoherana an'i Israely sy nitsikera ilay firenena teny anaty haino aman-jery ry zareo. Ny antoko havia afovoany toy ny Greens sy ny SPD [ Antoko Sôsialy Demokraty, iray amin'ireo antoko lehibe indrindra any Alemaina] ihany koa dia niditra tamin'io fanosoram-potaka io, saingy amin'ny endrika hafa.

Hita taratra io amin'ny fitomboan'ny fitongilanana mpomba an'Israely any anatin'ny fampitam-baovao Alemàna mitatitra momba ny adin'ny Palestiniàna sy Israeliàna, na any Afovoany-Atsinanana na any an-tanindrazana. Afaka hitan'ny rehetra any anatin'ireo gazety lehibe eo an-toerana izany vaovao tsy marim-pototra mibaribary izany, toy ny Der Tagesspiegel sy ny gazety nasionaly miseho isan'andro Bild. Ara-dalàna izany, ho an'ny gazety Springer. Ao anatin'ny satan'ny orinasa dia voasoratra ho andraikitr'izy ireo ny hampiroborobo an'i Isiraely, ary tsy misy zavatra hafa antenain'ny olona ankoatra izay. Ny olana dia ireo fampahalalam-baovao toy ny Bild, izay manana fiantraika tsy hita refesina any amin'ny hevi-bahoaka sy ny haino aman-jery ary nanampy tamin'ny fandrehetana ny tsy fahatokisan'ny vahoaka.

 

Ao amin'ny  Tagesspiegel any Berlin, ny mpanao gazety izay miandraikitra manokana ny politika Palestiniana ao Neukölln [ distrika be Arabo sy Tiorka indrindra ao Berlin] dia mandrakotra koa ny tontolon'ny farany havanana ao an-tanàna, ary mirona ho toy izany koa izy amin'ny hafa rehetra. Mahery fihetsika sy mpankahala Jiosy ihany koa ny Palestiniana, ary ny Islamista no tena foto-pisainana mibahan-toerana ho azy ireo. Faran'izay tena tsy mety. Tokony hanendry mpanao gazety manana fiaviana Arabo na Tiorka ny Tagesspiegel hanao ny fandrakofana ilay vondrom-piarahamonina fa tsy hitondra azy toy ny fanazarantena fanjanahantany. Maro ireo Tiorka sy Arabo mpanao gazety teraka tany Alemaina, tena manam-pahaizana, izay odian-tsy hita noho ny resaka tahàka izao. Mibaribary be ny antony.

FN: Raha jerena ny lahatsoratra vao nosoratan'ny HuffPost momba ny toromarika avy amin’ny Departemantam-panjakana hanajanona ny fampiasana ireo fomba fiteny manokana toy ny ‘de-escalation/fampitsaharana poabasy,’ ‘fitsaharan'ny herisetra/ny rà latsaka,’ and ‘fiverenan'ny fandriam-pahalemana,’ ahoana no hanombananao ny fiantraika mivantan'ireo fomba fiteny any anatin'ny fifandraisana diplomatika, momba ny firongatry ny ady ao Gaza sy ny krizin'ny maha-olona aterak'izany amin'ireo Palestiniana?

JS: Na iray aza, tsy mahafantatra aho mpanao gazety na mpamoaka lahatsoratra matotra mba mitandrina ny toromarika toy izany. Anisan'izany ny eo ankavanana. Izany no karazana taridàlana mahatsikaiky ny maro tany amin'ny ankamaroan'ireo famoaham-baovao niasako. Izany hoe, misy fifanjevoana be raha tokony holazaina ho ady ny zava-nitranga amin'izao fotoana izao any Israely/Palestina, ary raha tokony homena anarana manokana ity tsingerim-pifandonana ity.

 Vokatry ny tsy fahalalàna ny sasany amin'io. Maro amin'ireo mpamoaka lahatsoratra sy mpanao gazety no tsy mahafantatra fa, na dia efa 75 taona aza ny fifandonana Arabo-Israeliàna, nandritra io vanim-potoana io dia nisy ady hafa nitranga. Anisan'izany ny Ady Enina Andro sy ny Ady tao Yom Kippur, na ny Ady tao Libanona 1982. Mety hoe efa aman-polo taona maro no nisian'ny ady Arabo-Isiraeliana, saingy mendrika ny ho avahana tsirairay ara-tantara sy ara-politika ireo ady rehetra nitranga. Manampy amin'izany ny fanomezana anarana.

Ho an'ny fifandonana amin'izao fotoana izao, nanapa-kevitra izahay ny hiantso azy hoe Adin'ny Sukkot [manambara fety ara-pivavahana jiosy ny Sukkot] noho ny fotoana nanombohany sy ny fomba nifidianan'ny Hamas azy. Mampiasa ny teny hoe Adin'ny Sukkot ihany koa i El País, fampahalalam-baovao amin'ny teny Espaniôla lehibe indrindra eran-tany. Na mety ho saro-takarina ho an'ireo tsy teratany Jiosy aza izany, dia tsy azo tsinontsinoavina. Nahatakatra izany ny media Espaniôla. Fa ny ankamaroany anefa tsy mahazo izany, ary na ny BBC sy ny The Guardian aza dia afaka mampiasa anarana maro samihafa ho an'ireo fifandirana izay taterin-dry zareo.

JS: Nahalehibe ahy ny famakiana Haaretz. Gazety novakian'ny ray aman-dreniko io ary mbola izy no tsara indrindra eto amin'ny firenena. Tsy afaka mifaninana aminy ireo gazetin'ny Elatra-havanana amin'ny teny hebreo sy anglisy. Tsara ihany koa ny 972 Magazine, toy ny Mekomit izay fanontàna azy ho amin'ny teny hebreo. Mety hahagaga ny haavon'ny famakafakana atolotr'ireo boky ireo.

Misy sehatra hafa fampahalalam-baovao ao Isiraely mendrika ny hojerenao, fa ny Haaretz sy ny Gazetiboky 972 no manolotra ny fijery tsara indrindra ho an'ireo vahiny mpamaky. Noho ny haavon'ny fahaizan'izy ireo teny Anglisy ny ampahany amin'io. Avy amina fianakaviana miteny anglisy na nianatra tany ivelany ny maro amin'ireo mpanoratra azy, ary hain'izy ireo ny fomba firesaka amin'ireo vahiny.

Olana iray tena manan-danja tokoa izany raha jerena ny fahavononan'ny sehatra politika israeliana hanaoso-dratsy ny Amerikana sy Eoropeana, ary ny fomba namerenana izany toe-tsaina izany teny anatin'ny media Israeliana avy amin'ny elatra havanana. Zava-dehibe loatra ho an'ny politika tandrefana ny ao Afovoany-Atsinanana, ka tsy mety ny tsy hifandinika amin'ireo haino aman-jery matihanina eo an-toerana.

FN: Araka ny hevitrao, afaka manao izay haharenesana ny feony ve ireo Israeliana manohitra an'i Netanyahu ankehitriny?

JS: Ny ankamaroan'ny Israeliana, na ny eo amin'ny ankavanana aza, dia manome tsiny ny Praiminisitra Benjamin Netanyahu noho ny Adin'i Sukkot. Misy fiombonan-kevitra midadasika eo amin'ny Israeliana hoe tsy noraharahian'i Netanyahu ireo angom-baovao azo noraisina, fa nanome vàhana ny Hamas ka nanimba ny Fahefana Palestiniana ary nampikororosy ny rafitra fiarovan'i Israely. Na ireo gazetin'ny elatra havanana natao ho an'i Bibi [anaram-bosotr'i Netanyahu] aza, toy ny Israel Hayom, dia nitaky ny hanesorana azy.

Mbola raharaha hafa raha ho azontsika atao ny manova io hatezerana io ho amin'ny fandrosoana sy hanorina ankavia iray vaovao ao Isiraely. Tsy misy antoko lehibe ankavia. Manetsika pôlitika marobe tena mpifikitra amin'ny teo aloha ny Adin'i Sukkot, izay afaka manafoana ny fihetsehampo rehetra mpanohitra nateraky ny fanonganam-panjakana ara-pitsarana sy ilay ady.

Ampy ireo  fampahalalam-baovao ao an-toerana anananay mba hanehoana ny ahiahy toy izany. Tena tsy mahazaka ireo fanehoan-kevitra manohitra ny establishment sy feno fiahiahiana momba ny fampiharana ny politika manohana ny governemanta, ireo eo amin'ny ankavanana. Saingy nilaozana io hevitra io amin'izao fotoana izao. Enga anie ka hitohy izany.

FN: Inona avy ireo zavatra telo lehibe tianao ho takatry ny fampahalalam-baovao tandrefana sy hanaovany tatitra marina momba io ady io?

JS: Voalohany indrindra, Israely dia ambany fitantanana governemanta nasionalista sy ara-pivavahana te-hanafoana amin'ny fomba ofisialy ny demokrasia ao amin'ny firenena. Ampaham-bokatra tamin'izany ny Adin'i Sukkot. Faharoa, manana sanda ara-jeopolitika ho an'ny mpilalao eran-tany maro loatra ity ady ity ary mety hitarika ady isam-paritra lehibe kokoa noho izany. Fahatelo, raha miitatra any Libanona sy Iràna ny ady, hiharan'ny fahasimbana tsy niriana lehibe lavitra noho izay efa hitantsika hatreto i Israely.