Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana

Emanuele Bussa sy Edoardo Marangon dia Italiàna mpanao gazety miasa tena. Tamin'ny alàlan'ny fahalinan-dry zareo amin'ny  krizin'ny fifindramonina nanozongozona an'i Italia hatramin'ny 2015, tapaka ny hevitr'izy ireo fa handrakotra ny dian'ireo mpifindramonina miezaka ny hiampita ho any Frantsa amin'ny alàlan'ny fandalovana ao amin'ny sisintany avaratr'i Italia. Mamakivaky làlana mampididoza nizoran'ireo mpifindra monina an-tsokosoko nankany Frantsa ry zareo mba hitantaràna ny tantaran'izy ireny ary hiaina mivantana ireo fanamby amin'ny famakivakiana izany làlana izany. 

Miolikolika sy miodinkodina amin'ireo tendrombohitra manodidina lohasaha kely ikorianan'ny renirano St. Louis  ilay làlankely, mankany amin'ilay havoana manamorona ny tanànan'i Menton ao Frantsa, indray mandingana avy eo amin'ny sisintanin'i Italia. “Fiampitan'ny Fahafatesana” no iantsoana io làlana io, saingy tsy ela akory izay dia nomena anarana hoe “Làlan'ny Vorodamba” noho ireo akanjo sy kitapo ary valizy nilaozan'ireo mpifindramonina niezaka nandeha tamin'ilay làlana mba tsy hisy hahamarika eo am-pidirana ny sisintanin'i Frantsa. Maneho ny ezaka faran'izay mafy indrindra ataon'ny olona mba hahatongavany any Frantsa ilay làlana, matetika dia aorian'ny dia lavitra sy mampidi-doza indrindra, miainga avy any amin'ny morontsirak'i Afrika na avy any Afovoany Atsinanana.

Marobe amin'izy ireny no tonga ao Italia rehefa avy namakivaky ny ranomasimbe Mediterane ary avy eo mandray fiarandalamby na mandeha an-tongotra mankany Grimaldi, ilay tanàna Italiàna farany indrindra alohan'ny sisintany frantsay. Andraman-dry zareo ny miditra ara-dalàna ao Frantsa rehefa eo amin'ny tetezan'i St. Louis. Kanefa, matetika no lavina ry zareo ary arahana pôlisy italiàna entina miverina amin'izay paositra akaiky eo, ary ao ry zareo no miandry izay fiara hitondra azy ireo miverina any amin'ilay tanàna italiàna Ventimiglia. Ny ampitso, miverina indray ry zareo manandrana hatrany, toa an'i Mohamed, tovolahy 16 taona avy any Ginea izay miezaka amin'ny heriny rehetra ho any Parisy.

“Any ny rahalahiko, nefa aho tsy afaka mandingana ny sisintany. Fony aho tonga voalohany tao Lampedusa, dia voasoratra ho teraka tamin'ny 2005 aho, nefa ao anatin'ny kopiam-pahaterahako dia tamin'ny 2007 aho no voalaza fa teraka. Sakànan'ny pôlisy frantsay foana aho isaky ny mihetsika. Tsy haiko hoe aiza no ho aleha. Mihevitra ny hanandrana ilay làlana mamakivaky ny tendrombohitra aho.”

Tsy mahavita miandry intsony ny sasany amin-dry zareo; tsy manana safidy intsony satria tsy afaka miampita sisintany manaraka ny fomba ara-dalàna, na tsy ampy vola intsony handoavana ireo “passeurs” (mpampita) hampita an-tsokosoko an-dry zareo ao amin'ny sisintany. Araka izany, ny fanantenana fiainana tsaratsara kokoa ao Frantsa na any amin'ny Fanjakana Mitambatra dia mitondra azy ireo hankahatra ilay Fiampitàn'ny Fahafatesana, azo raisina avy amina làlana iray manomboka eo Superior Grimaldi, kilaometatra vitsy ao ambonin'ny tetezan'i St. Louis. Efa nanomboka tamin'ny 1980 ilay lalankely no nampiasaina, araka ny nambaran'i Enzo Barnabà, profesora mampianatra ny literatiora frantsay, mipetraka ao Grimaldi ary tsy ela akory izay no nanomboka nifantoka tamin'ny fandinihana ny fitobaky ny fifindramonina.

Profesora Enzo Barnabà. Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana

“Tany am-boalohany ilay làlana dia nampiasain'ireo mpanondrana an-tsokosoko sy ireo Italiàna te-hifindra any Frantsa nefa tsy mandalo fadintseranana. Avy eo, nandritra ny vanim-potoana fasisma, marobe ireo mpiasa, mpanohitra ny fasisma sy ireo Jiosy Italiàna no namakivaky ilay Fiampitan'ny Fahafatesana mba hidirana tao Frantsa. Marobe tamin'izy ireny no maty, satria, vantany vao tafapita ny sisintany, tonga dia miafara amina hantsana lalina ilay làlana . Marobe tamin'ireo mpifindramonina sy mpitady fialofana no tsy mahafantatra ny làlana tena tokony hizorana, ary mahazatra azy ireny ny mandeha amin'ilay làlankely mandritra ny alina, ka marobe tamin-dry zareo no latsaka tany anaty hantsana. Noho izany, nahazo ny anarana malaza ho “Fiampitan'ny Fahafatesana” ilay làlana.

Saika adinodino teo ilay làlana, ary tsy nisy olona na iray aza nampiasa azy efa ho 60 taona, saingy tamin'ny 2015, noho ny lanjany ara-tantara dia natombok'i Barnabà ny tetikasany manokana ho fanadiovana ilay làlana .

“Ny May 2015 izaho sy mpirotsaka an-tsitrapo vitsivitsy no nahavita ny fanadiovana, ary tianay averina homena anarana ilay izy ho “Fiampitàn'ny Fanantenana“. Na izany aza, volana vitsy taorian'izay, namely an'i Italia ny onja goavan'ny fifindramonina, ka marobe tamin'ireny olona ireny no tonga teo amin'ilay fiampitàna mba hanohy ny dian-dry zareo.”

Barnabà dia fantatra ihany koa amin'ny hoe “Mpiambina ny Fiampitàn'ny Fahafatesana.” Tia miresaka amin'ireo mpifindramonina izy, manoro azy ireo ny zotra ho arahana mba hialàna amin'ny loza, sady mihaino ny tantaran'izy ireny:

Mpanaramaso fotsiny aho. Kanefa, miezaka aho ny hanampy ireny olona ireny; betsaka amin-dry zareo no ankizy tsotra izao, ary tena mino tanteraka aho fa eny an-tsorok'izy ireny ny hoavin'i Eorôpa.

Lavaka eny amin'ny fefy manaraka ny sisintany frantsay. Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana.

Amin'ny ankapobeny dia ny alina ireo mpifindramonina no manomboka ny diany; mikisaka toy ny aloka mangina mamakivaky an'i Grimaldi ry zareo, manafaingana ny diany rehefa injay manakaiky ny ora farany hihazavan'ny andro. Mila ora iray eo vao tonga eo amin'ilay lavaka be nolavahana teo amin'ilay fefy mamaritra ny sisintany. Eny an-dàlana eny, feno zahatra natao maimaika, kitapo fatoriana nilaozan'ny tompony, tavoahangin-drano misokasoka eny anaty bozaka, hatramina akanjo, kiraro sy kitapo fibaby, izay mameno ihany koa ireo trano haolo manerana ny làlana, indraindray ampiasain'ireo mpifindramonina ho toy ny fialofana vonjimaika hialàna sasatra  na hatoriana.

Ireo marika fitarihan-dàlana voaloko eny amin'ny vatolampy no ampiasain-dry zareo hanarahana ny làlany;  zanatsipika mena na masoandro tsinana miloko mena no manondro azy ireo ny làlana tokony haleha, ary rehefa tonga ny haizina, dia vato nolokoina tamina ‘vernis’ mamerina hazavana no tonga manampy, toy ny làlan'ny kintana, noforonin'i Cavalli, ilay Italiàna mpahay maritrano, izay manampy an-dry zareo hanaraka ny tena làlana sy manome azy ireo ny fanantenana.

Raha kely, folo isanandro ireo mpifindramonina manandrana io dia mampididoza io. Iray amin'izy ireny i Amsa avy any Alzeria; rakotra holatra ny hodiny ary ny tànany havia dia maratra mafy; na izany aza, tsy mitsahatra izy, tsy mahandry izay hahatongavany amin'ny tanjony.

“Nipetraka tao Bari fotoana vitsivitsy aho, tsy nanan-kialofana, tonga tao Ventimiglia tamin'ny alàlan'ny fiarandalamby, ary ankehitriny dia mitodi-doha hamonjy an'i Parisy,” hoy izy, niresaka tamin'ny fiteny frantsay, italiàna ary espaniôla mifangaro. “Antenaiko ny hahita asa any sy hahita toerana honenana. Tsy matahotra ny hosamborin'ny pôlisy sy ny tafika. Sabotsy izao; tsy miasa ry zareo androany.”

Miatrika ny henjana indrindra amin'ilay làlana izy, mampiasa ireo tady napetrak'ireo mpirotsaka an-tsitrapo ho antoka eny amin'ireo hazo. Harona kely sy akanjo bà fotsiny no nentiny, ireo hany entany ilainy satria mila mandeha malakilaky izy.

Rehefa nody masoandro, nisy andiany iray vaovao nahitàna mpifindramonina nanatona ny fiandohan'ilay làlana. Andiana ankizy Sodaney midina amin'ilay fidinana voalohany, arahan'i Assan, tovolahy avy ao Ginea; Tsy mahay fiteny anglisy izy, araka izany tsy afaka mifampiresaka amin'ireo mpiara-dia aminy, ka dia navelan-dry zareo teny afara teny. Lobaka manga no nitafiany, sy pataloha volom-boasary ary mitondra kitapo kely fibaby. Tsy hitany ny nalehan'ireo namany ary dia tsy hainy intsony izay zotra tokony haleha. Mihazakazaka toy ny misy mpanenjika izy, tsy hainy akory hoe tsy misy miaramila na pôlisy hanao fanarahamaso ilay fiampitàna ery alohan'ny sisintany frantsay. Mikaroka maripanondroana sy takelaka izy isaky ny misy fiviliana mba hamantarany izay fomba tsara indrindra hiampitàna, ary rehefa tonga ny alina, manomboka manjelatra ireo vato; manome azy ny làlana mazava tokony harahana.

Avy any Lampedusa aho. Mila mamonjy ny rahalahiko sy ny reniko any Marseille aho. Tsy haiko ny làlana, fa tsy maintsy tongako any.

Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana

Eny amin'ireo misy làlana miha-malalaka, miato tampoka izy mba hanolo ny pataloha lavany amina kilaoty mainty fohy. “Mety ho sarotra kokoa ho an'ireo miaramila ny hahatsikaritra ahy,” hoy izy, avy eo izy manohy mihazakazaka, mifamahofaho ao anatiny ny fanantenana sy ny tahotra. Hainy fa safidy roa monja no hany anànany: tonga any Marseille, na voasakan'ny pôlisy frantsay ary averina mody any Italia, saingy ampy azy hanohizany ny diany io tsirim-panantenana io, tsy ahalalàny valaka na ny hamafin'ilay fiampitàna. Azony antoka fa ho vitany ilay ho any amin'ny lafy ilany. Tsy misy toerana ho an'ny fisalasalàna.

Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana.

Ao Italia, misy fito raha kely ny fiampitàna mandalo ao amin'ny Alpes mitondra mankany Frantsa, izay tena arahan'ireo manampahefàna frantsay akaiky tokoa. Ao Grimaldi, raha ny salanisa, 150 raha kely indrindra ny olona manandrana miditra mankao Frantsa isanandro, mampiasa, na ny làlana ara-dalàna, na an-tsokosoko. Ireo izay tratra dia entina ao amin'ny paositry ny pôlisy ao Menton, mandany ny alina manontolo ao ary alefa miverina any Italia ny ampitso maraina. Alefan'ny pôlisy italiàna any am-ponjakely izy ireny, raisina ny mombamomba azy, ary avotsotra indray avy eo. Ho an'ny maro amin-dry zareo, efa lasa tsikelikely ho zava-mampididoza iray fanao mahazatra azy io dingana io. Tsy maintsy misafidy ry zareo, na ho voaroaka miverina rehefa eny an-tsisintany, na manandrana miditra an'i Frantsa amin'ny fandoavana vola amin'ireo “passeurs” (mpampita), na manandrana ilay làlankely mampididoza mamakivaky ny Fiampitan'ny Fahafatesana. Tsy ho vita ny hanakatra ny zavatra iainan-dry zareo, saingy tsy safidy mihitsy ny hitsoa-pahana. Araka izany, isanandro dia tsy maintsy misafidy ry zareo.

Graffiti amin'ny fiteny frantsay mivaky hoe “Mamono ny Sisintany” ao Ventimiglia, Italia. Saripika an'i Edoardo Marangon, fampiasàna nahazoana alàlana

Eny amin'ireo rindrina ao Ventimiglia, nisy olona nanoratra amin'ny fiteny frantsay hoe: “Mamono ny Sisintany,” hafatra iray manahiran-tsaina manafina zava-marina mangidy. Midika fihoarana ny fetran'izay zakan'ny tena ny famakivakiana ilay Fiampitan'ny Fahafatesana, ary fanaovana fanamby amin'ny fahafatesana, saingy ho an'i Assan sy ireo an'arivony maro toa azy, izy io koa no hany maneho ny safidy tokana mankany amin'ny hoavy tsara kokoa feno hirika marobe.  Fomba fijery iray mendrika ny hanaovana sorona ny zavatra rehetra.