Ny fiandohan'ny 2022, nandraman'i Olga Skabeyeva, vehivavy mpanentana sy mpomba an'i Kremlina ao amin'ny fahitalavi-panjakana rosiàna, ny nanazava momba ireo mpandoto rindrina okrainiàna malaza natao hangatahana amin'ireo mpiteny rosiàna ao Rosia mba hanonona ny hoe « palianytsia », midika ho mofo amin'ny fiteny okrainiàna, izay hitan'ireo mpiteny rosiàna fa sarotra tononina. Na i Skabeyeva tenany aza dia tsy tafita tamin'ilay fitsapàna, tsy hoe fotsiny nanao hadisoana tamin'ny fanononnana, fa na tamin'ny fandikàna ihany koa aza, niteraka fanaovana sary mahatsikaiky maro. Pikantsary avy ao amin'ny  YouTube .

[Mankany amin'ny lahatsoratra amin'ny fiteny anglisy daholo ny rohy raha tsy asiana fanamarihana manokana]

Fony zaza aho, nandre tantara avy amin'ireo vavy antitra nanatri-maso ny fibodoana nataon'ny Nazi tao amin'nyFiraisana Sovietika. Nambaran-dry zareo tamiko fa nandritra ny taompolo maro taorian'izany, tsy tantin-dry zareo ny mandre ny teny alemàna, saingy tsy nino azy ireny velively aho. Kanefa, tao anatin'ny roapolo taona teo, izaho ihany koa dia tsy nahatanty mihaino ny teny rosiàna, tenin-dreniko.

Ankehitriny, toa vahiny kokoa tsy misy hafa amin'ireo fiteny rehetra efa hitako izy, na dia mbola ifampiresahako indraindray aza. Tsy misy na iray aza sakana ho amin'ny fampiasàko ny fiteny rosiàna – tsy tiako intsony fotsiny izao ny hampiasa azy. Tsy misaina intsony ihany koa amin'ny fiteny rosiàna aho.

Amin'izao fotoana izao, ny rosiàna dia natokako monja hifampiresahako amin'ireo ray aman-dreniko efa enim-polo taona, somary sahiran-tsaina noho ilay ady ary zara raha mahatakatra ny korontana ara-pôlitika sy ara-tsaina manodidina ny fiteny rosiàna ao Okraina amin'izao fotoana izao. Nampiasa io fiteny io foana ry zareo nandritra ny androm-piainany. Ny sisa, anatin'ireo olona mampiasa ny rosiàna sy mahalala hoe misy olona avy ao Okraina miteny rosiàna ihany koa, ny zavatra tsara atao dia ny manontany tena aloha raha azo ekena ny mivadika ho amin'ny rosiàna. Ankasitrahako manokana ireo Rosiàna mpiara-miasa amiko izay manontany na manohy mifandray amiko amin'ny fiteny anglisy, toy ny hoe tsy manana fiteny iraisana iny ery izahay. Ary ankehitriny ny sasany amin-dry zareo dia mianatra ny fiteny okrainiàna.

Mitady vondrom-piarahamonina

Tsy tokamiavaka ny tantarako. Ao Okraina, taorian'ny fananiham-bohitra midadasika nataon'ny rosiàna tamin'ny 2022, nikisaka ho any amin'ny fiteny okrainiàna ireo marobe mpiteny rosiàna – mahay fiteny roa ny ankamaroanay. Lasa marika voalohany hamantarana ny mpiaradia ilay fiteny.

Tsy eny imasom-bahoaka ihany izahay no mamadika fiteny; ankehitriny, amin'ny fiteny okrainiàna izahay no mifandefa hafatra, anaty resaka an-telefaona manokana sy any an-tokantrano miaraka amin'ny ankohonana sy ny vahiny. Izany dia manangana fahatsapàna fitoniana ao anaty tontolo iray faran'izay tena tsy azo antoka misy ny tanànanay, izay tsy tapaka ny voadaroka baomba ataon'ireo olona mihevitra ny fanjakanay ho toy ny fifandisoan-dresaka ara-tantara  [fr], sy ny fiteniny ary ny kolontsainy ho toy ny fitenim-paritra nasiam-panovàna avy amin'ny fiteny sy kolontsaina rosiàna. Manambara fifankahazoana izao ny fampiasàna ny fiteny okrainiàna. Maro taminay no nanandrana naka tombony tamin'ny rosiàna mba hifampiraharahàna amin'ireo mpomba ny ady ao Rosia nandritra ireo volana voalohany tamin'ny 2022, saingy satria tsy nahomby ireo andrana nataonay ho fitaomana hanovàn-dry zareo ny fijeriny, ratram-po sisa no avoitran'ny fampiasàna ny rosiàna. Tsy manao izany intsony izahay, ary very daholo ny maha-izy azy ny fiteny rosiàna ao Okraina, ankoatra ny fandotoana rindrina anaty tambajotra. 

Io fahatsapàna firaisankina niverina indray io eny anivon'ireo olona an-tapitrisa mampiasa ny fiteny okrainiàna dia niteraka fiforonana sary mahatsikaiky sy vazivazy maro toy ity manaraka ity, tamin'ny fiandohan'ny 2022, momba ireo andian-tafika rosiàna niditra ny faritra tsy azo aleha ao Tchernobyl.  Vavy antitra iray tamin'ireo mponina vitsivitsy tavela tao no nahita ireo miaramila nandavaka tatatra tao amin'ilay faritry ny ala iray voaloton'ireo fako simika mampididoza. « Ry tovolahy, inona ity ataonareo ? ! Ala Mena io!» Tamin'ny teny okrainiàna no nikiakiahany tamin-dry zareo, tanaty finoana fa hoe miaramila okrainiàna ireo. «Inona a? Inona no lazainaooo?» hoy ny miaramila iray nanontany tamin'ny fiteny rosiàna miaraka amina lantompeo tsy okrainiàna azo fantarina. Nony tonga saina izy hoe hay mpanani-bohitra no nitenenany, namaly tamin'ny teny rosiàna ilay vavy antitra : « Hoy aho hoe : lavaho ry zalahy a! Lavaho !»

Midika izany fa na ireo ao Okraina aza, izay tsy miteny okrainiàna dia mampiasa ny fiteny rosiàna fa amin'ny lantompeo okrainiàna. Ilay “g” malefaka no tena amantarana azy, izay “h” kosa ho rehefa miteny anglisy isika. Tao Donetsk, ilay tanàna ao atsinanan'i Okraina, toerana nahaterahako sy nahalehibe ahy, nampiasa ihany koa izahay voambolana okrainiàna fa tsy rosiàna, toy ny hoe buryak rehefa manondro ny betiravy, fa tsy ny svekla amin'ny fiteny rosiàna, angamba noho izy io fangaro fototra ho an'ny bortsch , ilay lasopy nentindrazana ho an'ny Okrainiàna. Amin'io sehatra io, anefa, azo lazaina ho tsy manisy na zara raha mampiasa betiravy kely fotsiny izahay ho an'ny bortsch. Raha fintinina dia sarotra ny zava-drehetra any. 

Mpiteny rosiàna no ankamaroan'ireo tao amin'ny tanànako. Nandritra ny fahazazàko manontolo, tsy nahafantatra afa-tsy olona tokana aho nampiasa ny fiteny okrainiàna: ny renin'ilay namako tao an-dakilasy izay avy amina faritra iray hafa. Toy ny vahiny tamiko izy. Tany amin'ny andian-taona  1990 tany, taorian'ny naharavàn'ny Firaisana Sovietika, mbola fahitalavitra rosiàna no nojerenay. Nanana votoaty marobe izy no sady nandefa fandaharana nahasarika, ary sarimihetsika vaovao, raha rodana kosa ny indostrian'ny sarimihetsika okrainiàna. Tany amin'ny andian-taona 2000, io votoaty io ihany no lasa tsikelikey ho fitaovana vaovao ho fampielezankevitry ny fanjakàna rosiàna nasiônalista sy “chuaviniste”.

Hatramin'ny vao haigana, saika ny okrainiàna manontolo, indrindra fa ny fahitalavitra, dia nitohy nanana endrika voatosi-bohon-tànana sy any amin'ny laharana faharoa. Tsy misy vokatra iray eo amin'ny media ka ho lasa lavitra raha tsy tamin'ny fiteny rosiàna no nandefasana azy mba hahatratrarana ireo mpijery misimisy kokoa mpiteny rosiàna any amin'ny vondron'ireo tany kaominista fahiny. Na taorian'ny 2014 aza dia mbola nitoetra io fironana io, rehefa nanafika an'i Okraina i Rosia tany atsimo sy tany atsinanana. 

Fitenin'ireo tsy manana fialofana

Misy tantara lavabe sy manahirana momba ny fomba nahatonga anay hiafara toy izao. Tsy mbola nivoaka velively ivelan'ny dingana ara-pôlitika sy kolontsaina eorôpeàna ireo mponina ao anatin'ny faritany okrainiàna. Tany amin'ny faramparan'ny taonjato faha-18 ka hatramin'ny fiandohan'ny taonjato faha-19 no nipoitra ny fototry ny fomba amam-panao ara-literatiora okrainiàna, fotoana nitovy tamin'ny nanoratana sy nanontàna voalohany ny fiteny rosiàna. Ilay poeta okrainiàna goavana indrindra, Taras Shevchenko [fr], dia niara-belona tamin-dry  Alexandr Pushkin [fr], Adam Mickiewicz [fr],  Johann Goethe sy ry George Byron [fr], ny fahasamihafàna lehibe sy tena nampiavaka azy dia iretsy farany hoe andriana manankaja, fa i Shevchenko kosa andevon'andriana iray. 

Ny 1240 [fr] hatramin'ny 1991 [fr], tsy misy fanjakàna, na iray aza, tompon'ny kolontsaina (proto) okrainiàna. Hatramin'ny 1945 , nisy izy io tao anatina faritra iray nifampizaràn'ireo ampira sy repoblika marobe. Tamin'ny fomba nahagaga, nandritra ireny taonjato ireny, nitazona fifampiresahana teo amin'izy samy izy  ireny ankolafy rehetra ireny. Ny onjam-pamoretana namelezana ny fiteny okrainiàna tao anatin'ny ampira rosiàna dia nitondra nankany amin'ny fanapariahana ireo hetsika fanontàna teo amin'ny faritany teo ambanin'ny Habsbourg ; ireo andrana fampidirana an-terisetra ho eo ambanin'i Pôlônina tany amin'ny taona 1920-1930 tany dia nanosika ireo okrainiàna manampahaizana tao an-toerana avy any andrefana handeha hanatevina laharana ny vàhana ara-kolontsaina talohan'ny revôlisiôna tany amin'ny fiandohan'ny Repoblika Sôsialista Sôvietikan'i Okraina [fr]. Tsy tsara fiafaràna anefa izany, ny ankamaroan'ireo nantsoina taty aoriana hoe Renaissance executed [fr] (fahateraham-baovao voavono) dia namono tena na novonoina, raha ny marina, fony teo ambany fitondràna jadon'i Staline tany amin'ny fiandohan'ny taona 1930.

Ny renirano Zbruch manasaraka ny faritr'i Ternopil sy Khmelnytsky ao Okraina, saingy nanomboka ny faran'ny taonjato faha-18 hatramin'ny 1939, dia lasa sisintanim-panjakàna, teo anelanelan'ireo ampira tao Habsbourg sy Rosia, ary taty aoriana kely, teo anelanelan'ny Repoblikan'i Pôlônina sy ny firaisana Sôvietika. Reha mijery ny sarintany, mibaribary hoe hatraiza no maha-tantara be an'ilay fizaràna : misy ihany koa ireo tanandehibe sy vohitra mitondra anarana mitovy eny amin'ny andaniny roa amin'ilay renirano. Ity sary ity, mampiseho ny tanàna iray antsoina hoe Husiatyn ao amin'ny faritr'i Ternopil dia nopihana avy teny amin'ny vohitra iray antsoina hoe Husiatyn ao amin'ny faritr'i Khmelnytsky. Saripika an'i Yulia Abibok. Fampiasàna ara-drariny

Nandritra ireo sisa tamin'ny vanim-potoana sôvietika, izay rehetra an'ny okrainiàna dia nokilasiana ho kolontsaina malaza teo an-toerana. Ny fanondroana hoe kolontsaina ambony dia saika natokana fotsiny ho an'izay rehetra voasoratra tamin'ny fiteny rosiàna. 

Tamin'ny vanim-potoana sôvietika, afaka natao ny naka fahazoandàlana tsy hianatra ny fiteny okrainiàna tany amin'ireo sekoly izay ny rosiàna no fiteny fototra tena ianarana; tao amin'ny faritra nisy ahy, tao atsinanan'i Okraina, ny ankamaroan'ny sekoly dia nanohy ny fampianarany tamin'ny fiteny rosiàna, eny fa na nandritra ny andian-taona 2000 aza. Ny olona sasany ao Okraina dia mbola mino fa tsy dia mbola mivoatra loatra ny fiteny okrainiàna raha hanoratana ireo sanganasa ara-kolontsaina na, ohatra, lahatsoratra momba ny siansa. Saingy mifamadika amin'izay no tena zava-marina : ireo olona milaza izany dia tsy mahafantatra ilay fiteny ary tsy afaka, araka izany, ny hampiasa ireo zavatra rehetra azony atolotra.

Tamin'ny 2014 sy taoriana kelin'izay, marobe ny olona tao amin'ny faritra misy ahy ka nahafantatra tsara ny fiteny okrainiàna, isany aho, no nanohy niteny rosiàna noho ny fanoherana, noho izy ireo voatafika tsy tapaka sy notsaratsaraim-poana tao amin'ny fireneny ihany, tsy noho inona fa noho ny maha-ao anatin'ilay vondrona “mpitaky fizakantena” sy “mpomba rosiàna”  miteny “ilay fiteny ratsy”. Tamin'ny 2022, lasa tsy misy antony ireny fahatsapàna rehetra ireny. Raha nanani-bohitra tao amin'ilay firenena, nametraka anay rehetra ho amina toerana sy fomba fijery iray i Vladimir Poutine, filoha rosiàna, ary tsy namela anay hanana safidy. Araka izany dia izy no nahavita izay rehetra tsy vitan'ireo rehetra andian-taranaka okrainiàna tia tanindrazana tany aloha : manao izay haha-okrainiàna an'i Okraina, tao anatin'ny andro sy herinandro vitsy. Ny fiteny okrainiàna, fahiny « fitenim-bohitra », fitenim-paritra, no lasa fiteny fototra ho an'ireo tanora, nahita fianarana, tia mamorona, mavitrika ara-tsôsialy sy ara-pôlitika ary azo lazaina ho manan-katao ihany, ireo izay miteny rosiàna efa nahazohazo taona ihany amin'ny ankapobeny, tsy dia nandia fianarana loatra,  

Tamin'ny 2022, saika ny olona rehetra tao Okraina no nahazo toky hoe manankarena ny fiteny okrainiàna, malefaka ary manaitaitra.  Ela ny ela ka nahita ny toerany tao amin'ny firenena niaviany ihany ilay fiteny nogejaina hatry ny ela.