Miditra ao anatin'ny vanim-potoanan'ny lehilahy mahery i Torkia

Recep Tayyip Erdogan. Sary avy amin'ny servisin-gazetin'i Kremlin. Nomena alalana ho azo ampiasaina indray.

Amin'ny fitsapana farany amin'ny fahaizany mitarika, vao avy nanaporofo indray ny antony mahatonga azy ho mpanao politika manana ny heriny indrindra ao Torkia sy mpitarika manana vahana indrindra eo amin'ny fitantanana hatramin'ny andron'i Mustafa Kemal Attaturk ny filoha Recep Tayyip Erdogan. Tsotra fotsiny: efa nivonona hanao izay rehetra tokony atao izy.

Tsy nila niditra fihodinana faharoa ny fifidianana filoham-pirenena tamin'ny 24 Jona, zavatra heverina hitranga mandra-pahatongan'ny andro fifidianana. Nandresy tamin'ny vato 52,6% i Erdogan manoloana ilay kandidà lehiben'ny mpanohitra Muharrem Ince.

Elanelana somary betsaka raha ampitahaina amin'ny 86% azon'ny Filoha Ilham Aliyev tany Azerbaijan tamin'ny fiandohan'ity taona ity na ny 75% azon'ny filoha Rosiana Vladimir Putin tamin'ny volana Martsa. Saingy tsy misy olona any Torkia, na mpanohana na tsy mpanohana an'i Erdogan, tsy manana fisalasalana na dia kely aza fa ao anatin'ny eo ampelatanany tanteraka ankehitriny ny firenena. Mihalohalo amin'ny andrim-panjakana ny aloky ny filoham-pirenena.

Nanamafy ny herin'ny lehilahy iray tonga teo amin'ny fahefana voalohany ho praiminisitr'i Torkia manoloana ireo sampam-panjakana rehetra tamin'ny taona 2003 ity fandresena tamin'ny fifidianana izay natao teo ambanin'ny fepetran'ny tany misy hotakotaka ity sady kandidà mpanohitra any am-ponja no mifaninana aminy.

Izany dia noho ny fitsapa-kevi-bahoaka feno fanitsakitsahan-dalàna tamin'ny herintaona, fitsapa-kevi-bahoaka nanova ny lalampanorenan'ny firenena tamin'ny fomba iray izay nanohana ny fanitarana ny fahefan'ny filoham-pirenena. Lany tamin'ny vato 51,4% monja ny fitsapa-kevi-bahoaka. Hita indray fa efa tafahoatra ny vitan'i Erdogan, izay aseho amin'ny fomba mivantana sy mahatsikaiky ao amin'ity lahatsary eto ambany ity ny lalana nizorany ara-politika.

Zarazarao hanjakana

Tsy afa-po tamin'ny haben'ny fandreseny ny filoha. Fotoana fohy taorian'ny nanambarana ny voka-pifidianana, nopetahany anarana hoe “Golenista” ireo olom-pirenena Tiorka any Amerika izay maro tsy nifidy azy – enti-manondro an'i Fethullah Gulen, fahavalony any an-tsesintany, .

Erdogan: “Nandositra tany Amerika ireo Golenista: raha mijery ny vaton'i Amerika isika, dia nifidy ny mpanohitra izy ireo”.

Namaritra ny endriky ny parlemanta vaovao ihany koa ny 24 Jona. Manana toerana 295 amin'izany ny mpanohana an'i Erdogan ao amin'ny Antokon'ny Fahamarinana sy ny Fampandrosoana (AKP), izay tsy mbola mahazony maro an'isa feno. Na izany aza, azon'izy ireo antoka ny fanohanana avy amin'ireo mpiara-dia aminy ao amin'ny MHP nasionalista izay nahavita nahazo toerana 49. Mifehy ny parlemanta ny antoko roa tonta izay nanangana firaisana tao anatin'ny fanonganam-panjakana tsy nahomby roa taona lasa izay, miaraka amin'ny MHP izay tsy isalasalàna fa mpiara-miasa zandriny. Voahilika avy hatrany ilay mpanao lalàna iray avy ao amin'ny MHP izay nilaza fa “namonjy” an'i Erdogan sy AKP ny antokony ary tokony hitrandraka (hanararaotra) ny toerana misy azy.

Tamin'ny fanehoana ny rivotra ara-politika lasa feno poizina any Torkia, namoaka ny lisitr'ireo rehetra izay rehetra “nisalasala” azy ireo nandritra ny fampielezan-keviny ny MHP.

Miaina amin'ny lazany manjelanjelatra, namoaka ny lisitry ny anaran'ireo rehetra izay nisalasala ny antoko nandritra ny fampielezan-kevitra ny MHP. Fandrangitana madio sy tsotra.

Inona no tafajanona ary inona no ho avy manaraka?

Araka ny tatitry ny iraka nataon'ny OSCE/ODIHR, notontosaina tao anatin'ny tontolo izay manome vahana tanteraka ny antokon'ny fitondrana sy ny filoha ny fifidianana. Mirazotra amin'izany, raha misy antoko iray tsy nankasitrahana mazava tamin'izany tontolo izany, dia ny HDP ankavia mpomba ny Kiorda, izay nahavita nahazo vato mihoatra ny 10% indray ary tafiditra ao amin'ny parlemanta na dia nitarika ny fampielezan-keviny avy any am-ponja aza i Selahattin Demirtaş ny mpiara-mpitarika ny antoko niandry ny fitsarana azy nanomboka tamin'ny May 2016.

Milaza ny sasany fa ny fahafahan'ny antoko iray tahaka ny HDP mbola afaka mifaninana amin'ny fifidianana ao amin'ny firenena sy mahazo seza dia porofo fa mbola misy ny lalana sasany handehanana alohan'ny hahalasa an'i Torkia ho firenena jadona. Na izany aza, tsy tsara ireo famantaran'ny hoavy.

Efa Tiorka 107.000 sahady no very asa noho ny fanonganam-panjakana tsy nahomby tamin'ny taona 2016 izay nahatonga ny firenena ho latsaka an-katerena, ary nanambaran'ny AKP sy ny MHP ny fiafaran'izany amin'ity volana ity. Olona 50.000 teo ho eo no nogadraina ary mbola miandry fitsarana, maro amin'izy ireo no voampanga noho ny fikasana hanongam-panjakana, ao anatin'izany ny fikambanana Gulen izay voampanga ho nanomana fanonganam-panjakana. Mpanao gazety am-polony ankehitriny no any am-ponja ao amin'ny firenena iray miaraka amin'i Ejipta sy i Shina izay melohin’ ireo mpanaramaso ny haino aman-jery ho mitari-dalana amin'ny fiampangana ny fahalalahan'ny gazety.

Voatsikera noho ny fombany somary tsy manaja ireo zo na dia talohan'izany rehetra izany aza, afaka mirehareha farafaharatsiny amin'ny fahatanjahan'ny toekarena nandritra ny folo taona voalohany nitondrany i Erdogan sy ny AKP. Tsy izany no nitranga tato anatin'ny taona vitsivitsy. Herinandro alohan'ny fifidianana, nitontongana ny Lira Tiorka, tsy nahazo hery manoloana ny dolara sy euro. Nampanantena fa hanohy ny fidirana an-tsehatra any amin'ny Banky Foibe ny filoha Erdogan. Manahy amin'ny faravodilanitry ny fiarenan'ny toekarena ny ankamaroan'ny mpanara-baovao.

“Ny toekarena miharatsy ankehitriny no fanamby voalohany ary tsy manana fomba hamiliana ny fizotran'ny raharaha  izy (Erdoğan)”: Ny fanehoan-kevitro ao amin'ny NYT
Ankehitriny, Miatrika ny toekarena mikorontana ao Tiorkia i Erdogan. Ary ao anatin'ny olana izy. https://t.co/2Gb7mPxhDA

Nahazo izay nilainy i Erdogan hatramin'izao. Ho eo amin'ny fitondrana izy farafaharatsiny hatramin'ny taona 2023, taona izay manamarika ny faha-zato taonan'ny Repoblika Tiorka natsangana teo ambanin'i Attaturk. Na dia eo aza ny fanohanana rehetra azony, lasa mizarazara noho ny hatramin'izay i Tiorkia.

Araka ny nolazain'ilay mpanoratra malaza any Tiorkia, Elif Safak, vao haingana tamin'ny resadresaka niarahana tamin'ny Washington Post:

For a democracy to exist and survive, you need more than the ballot box. You need rule of law, separation of powers, free and diverse media, independent academia, women’s rights, minority rights and freedom of speech. In Turkey, all of these components are damaged or broken after 16 years of the increasingly authoritarian rule of Erdogan’s Justice and Development Party (AKP). How then can we call this a democracy? It is not. Once majoritarianism had been consolidated, it was a very swift fall from there into authoritarianism.

Mba haharetan'ny demokrasia, mila mihoatra noho ny vatam-pifidianana ianao. Mila tany tan-dalàna, fisarahan'ny fahefana, haino aman-jery malalaka sy maroendrika, akademia tsy miankina, zon'ny vehivavy, zon'ny vitsy an'isa ary fahalalahana miteny ianao. Any Torkia, simba na tapaka taorian'ny 16 taona nitondran'ny fitondrana tsy refesi-mandidy hatrany, ny Antokon'ny Fahamarinana sy ny Fandrosoan'i Erdogan (AKP) ireo singa rehetra ireo. Ahoana no ahafahantsika miantso izany ho demokrasia? Tsy demokrasia izany. Raha vao niorim-paka sy mafy ny (fanjakazakan'ny) maro an'isa, dia vetivety dia tafalatsaka anaty didy jadona.

Atombohy ny resaka

Mpanoratra, azafady Hiditra »

Torolalana

  • Miandry fanekena ny hevitra rehetra. Aza alefa in-droa ny hevitra.
  • iangaviana ianao haneho fifanajàna amin'ny hevitra rehetra. Tsy ekena ny hevitra feno fankahalàna, vetaveta, mamely olona manokana.