(Fanamarihana: lahatsoratra nivoaka tamin'ny Aogositra 2009)

Nankalaza ny tsingerintaona faha-10-n'ilay fitsapànkevi-bahoaka izay nitondra ny fahazoan'ny faritra fahaleovan-tena ara-dalàna ireo mpitoraka bilaogy Timore.  Nanoratra i Alf@ Montenegro [Tet]

Ohin loron , loron ALEGRIA nian ba timor oan hotu. iha loron ida ne'e ita sei hanoin fila fali tinan sanulu liuba (30 de Agosto de 1999) nebe ita hotu decidi atu liberta ita nia nação husi ocupação indonésio. ALEGRIA nebe ita hetan iha tinan 10 liu ba ne ALEGRIA ida BOOT tebes ba ita timor oan hotu(mas iha 21,5%triste). Ita hotu expressa ita nia alegria ida ne liu husi haklalak, hakilar, hananu e tanis. Mesmo too agora ALEGRIA ida ne ita sei sente nafatin maibe, durante tinan 10 nia laran ne susar no terus sedauk sés husi ita (caso boot liu mak iha tinan 2006). Ema barak (balun husi rai leur) hare ba caso 2006 ho 2008 (11 de fevereiro) dehan katak “ESTADO FALHADO” maibe sira nia teoria ida ne sala boot.

sary avy amin'i Rusty Stewart

Nosoratan'i Aquarius Vinte Três fa ho azy, ny zavatra rehetra  dia efa nanomboka tamin'ny fotoana nanoloran'ny filohan'i Indonezia B. J. Habibie ny sosokevitra fitsapànkevi-bahoaka [Tet]

Lia fuan ” MATE ka MORIS DUNI BAPA SAI” mosu ho Espontánia iha tinan 1999 baihira Prezidente Indonésia B.J.Habibie hasai opsaun rua maka hanesan: Simu autonomia no Rejeita Autonomia (dua opsi:Menerima Otonomi dan menolak otonomi) iha loron 27 Janeiru 1999. Durante manifestasaun pro-independénsia ruma iha Dili laran, joven sira uza liafuan ida-ne’e ” MATE ka MORIS DUNI BAPA SAI”, hodi hamánas liutan ita-nia espíritu nasionalizmu to'o didi'ak ‘Konsulta Popular’ iha fulan agostu '99.

sary avy amin'i Rusty Stewart

Nampiasain'ny hafa, toa an-dry Abel Pires da Silva, izay nanoratra tao amin'ny bilaogy RENETIL [Tet],  ilay fotoana mba hitarainana momba ny tsy fisian'ny firaisana sy ny tsinjo lavitry ny vahoaka :

Fulan Agostu iha tinan 10 liu ba, povu Timor maioria fiar metin katak Timor-Leste ukun rasik an sei diak liu fali Timor Leste ne’ebé hamutuk ho Indonezia. Iha tempu rezisténsia, ita iha inimigu KOMUN, ne’ebé halo ita hamutuk kumu liman kontra inimigu ne’e. Iha tempu ukun rasik an, ita lakon inimigu komun ne’ebé halo ita hamutuk nu’udar forsa nasaun. Hanesan konsekuensia husi situasaun ne’e, entidade barak iha nasaun Timor-Leste ida-idak hakarak buka atu hetan sira nia interese rasik. Grupu barak mak komesa reklama sira nia “kontribuisaun” no ezizi estadu atu “tau matan”. Moras ezizi estadu atu “tau matan” ne’e mos kontinua akontese

Tao anaty  filazàna tsotra, no nanambaran'ny tarika Outravez, fikambanan'ireo mpianatra Timore monina any Indonezia, tamim-pireharehana ny fivoahan'ny rakikirany vaovao, andrenesana hira iray natokana ho an'ny andron'ny fitsapànkevi-bahoaka [Tet], ary nizaràn-dry zareo ny fampisehoana hataony eo anoloan'ny lapam-panjakàna ao Dili.

Ny varavarankely tsara indrindra tamin'ny fampisehoana sy ny hafaliana teo anoloan'ny lapam-panjakàna androany dia nalaina avy tamin'ny bitsiky ny CJITL – Centru Jornalista Investigativu Timor Leste ( foiben'ny mpanao gazety mpanao fanadihadiana any Timor Leste). Ny tena nahasarika indrindra dia ilay kintan'ny pop indoneziana Krisdayanti. Mitanisa lahatsoratra voafantina avy amin'i Gil ao amin'ny Twitter ny @ CJITL:

9:11 AM Aug 30th: populasaun kuaze nain rihun sanulu halibur an ohin kalan iha palacio governu, iha konsertu bo'ot n'e

9:16 AM Aug 30th: Bonoite dili, ida ne'e mak liafuan primeiru husi krisdayanti nia ibun bainhira kanta muzika Rai dili rai cidade

9:54 AM Aug 30th: tuir mai distritu 13 sei hato'o nia mensajen ho dialeitu idak idak nian..kris deskanca oitoann

10:06 AM Aug 30th: Ramos Horta hateten”loron ohin ne'e importante tebes, ita tenki halo reflesaun ba sira ne'ebe mate hodi fo liberdade ba ita”

Lahatsoratra fahatelo tamin'ny andiany fahatsiarovana ny faha 10 taonan'ny tsingerintaonan'ny fitsapankevi-bahoaka tany Timor Atsinanana ity.  Fitsapankevi-bahoaka izay nitarika ho amin'ny fankatoavan'ny iraisam-pirenena ny fahaleovantenan'ilay faritra. Tamin'ny lahatsoratra voalohany, nasongadinay ny fanohanan'ny vondrona iraisam-pirenena ny fahalalahan'i Timor Atsinanana. Tamin'ny faharoa dia nitafatafa tamin'i Abe Barreto Soares , izay iray tamin'ireo nikarakara ny hetsika fankalazàna ny firaisankina natao tany Timor Atsinanana tamin'ny Aogositra sy Septambra 2009,  izahay.