Fandravahan'ny Connectas
Ampahany amin'ny lahatsoratr'i Suhelis Tejero tao amin'ny Connectas ity lahatsoratra ity ary navoakan'ny Global Voices indray noho ny fiarahamiasa ara-pampahalalam-baovao.
Tsy dingana voalohany tamin'ny fifidianana izay handimby ny filoha Guillermo Lasso ihany ny savorita-pifidianana tao Ekoadaoro natao tamin'ny 20 aogositra 2023. Nanamarika fironan-kevitra sambany koa ho fiarovana faritra roa ao amin'ny firenena, izay sady tahiry ara-tontolo iainana no loharanon'akora fototra afaka mampiroborobo ny toekarena sahirana ao amin'ny firenena.
Ho valin'ny fanontaniana roa samihafa, 59 isanjaton'ny mponina Ekoadaoreana no nifidy ny hampiato ny fampiasan-tsolika ao amin'ny Valan-javaboarim-pirenena Yasuní, raha 68 isan-jato kosa no nifidy ny hampitsahatra ny fitrandrahana rehetra ao amin'ny tahiry bolan'aina (biosphere) Chocó Andino, na kely io, na antonony, na lehibe. Taorian'ny tolona folo taona ho fiarovana ireo tahirin-tontolovoary ireo, dia fandresena ho an'ny hetsika ara-tontolo iainana izany. Saingy aiza ho aiza izany fepetra izany amin'ny fitantanam-bolam-panjakana rehefa ampiharina?
Ao anatin'ny taona, tsy maintsy hampitsahatra ny fitrandrahana (hydrô-karibonina) ao amin'ny faritr’ Yasuní i Ekoadaoro. Mandritra izany fotoana izany, tsy maintsy mitady fomba hanoloana ny 1,2 miliara USD, – na ny 7 isanjaton'ny fitambaran'ny fidiram-bolany – izay omen'ny fitrandrahana solika izany. Ny tena zava-doza dia tsy izao no fotoana tsara indrindra hanatanterahana izany.
Misedra olana ara-bola i Ekoadaoro amin'izao fotoana izao. Tsy naharitra ny fiarenany tamin'ny fitotonganan'ny toekarena nateraky ny areti-mifindra tamin'ny taona 2020 ary niha-niadam-pandeha ny asa mamokatra hatramin'ny telovolana fahatelo tamin'ny taona 2021. Na dia mety ho tsara ho an'ny tontolo iainana aza ny fepetra vao haingana hampitsaharana ny fitrandrahana solika ao amin'ny faritra Yasuní, mety hampidi-doza ny toe-draharaha ara-tsosialy sy ara-bola ao Ekoadaoro izany.
#Ecuador marca un precedente mundial en el debate climático
En un histórico plebiscito los votantes ecuatorianos han decidido suspender la explotación de crudo en un yacimiento situado en una de las zonas más biodiversas del mundo: el Parque Nacional #Yasuní. /pw-ft pic.twitter.com/eQ9RBeYjVD
— DW Español (@dw_espanol) August 22, 2023
Nametraka ohatra maneran-tany amin'ny adihevitra momba ny toetrandro i Ekoadaoro
Tamin'ny fitsapan-kevi-bahoaka manan-tantara, nifidy hampitsahatra ny fitrandrahana ny tahirin-tsolika ao anatin'ny iray amin'ireo faritra maro zava-mananaina isan-karazany indrindra eran-tany ny Ekoadaoreana: Ny Valan-javaboaharim-pirenena #Yasuní
Hatramin'ny tsy nahombiazan'ny filoha teo aloha Rafael Correa hahazo famatsiam-bola 3,6 lavitrisa dolara avy amin'ny fianakaviambe iraisam-pirenena mba hanampiana an'i Ekoadaro hiala amin'ny fitrandrahana solika, nanohana ny fitrandrahana solika avy amin'ny tahiry Yasuní izy. Tao anatin'ny andro nahafantarana ny valin'ny fitsapan-kevi-bahoaka, nitsikera an'io fitsapan-kevitra io i Correa. “Hisy fiantraikany ratsy, indrindra ao amin'ny faritra iasany ny fahaverezan'ny indostria mitentina 1,2 miliara dolara isan-taona,” hoy izy.
Araka ny filazan'ny manam-pahaizana momba ny solika, Luis Oliveros, dia ho sarotra be ho an'i Ekoadaoro ny hampiovaova ny lasitrany (matrice) amin'ny vola miditra ao anatin'ny fotoana fohy. Mety hiafara amin'ny fitotonganana lalina kokoa ara-toekarena sy fiakaran'ny vidim-piainana izany. “Mety hitranga any Ekoadaoro koa ny zava-nitranga tany Venezoela. Vao mainka hanasarotra kokoa izany noho ny nanankinan'i Ekoadaoro ny toekarena amin'ny vola dolara ary noho izany dia ho lafo kokoa raha hanovaova sy hifaninana. Sakana lehibe ny fampiasana vola dolara, ”hoy izy nanamarika.
Namerina indray ny adihevitra mitohy ao Amerika Latina eo amin'ny tontolo iainana sy ny fitomboan'ny harin-karena ary ny amin'ny fitrandrahana sy ny filàn'ny faritra hiala tsikelikely amin'ny fiankinan-dohany lehibe amin'ny akora fototra ny safidy atrehin'i Ekoadaoro amin'izao fotoana. Araka ny angona avy amin'ny Vaomiera ara-Toekaren'i Amerika Latina sy Karaiba (ECLAC), mahatratra hatramin'ny 53,8 isanjaton'ny fanondranana nataon’ ny faritra tamin'ny taona 2021 ny akora. Ny olana lehibe kokoa eto dia ny hoe “nanamafy ny fahazaran'izy ireo manondrana akora fototra” ireo firenena any Amerika Atsimo.
Arakaraka ny hijerena ny any atsimo kokoa any Amerika Latina, no miharatsy ny toe-draharaha. Saika ny firenena Amerikana Tatsimo rehetra no niditra tamin'ny fitrandrahana sy ny fisian'ny vola be mihodim-bola faingana. Miankina betsaka amin'ny akora fototra ny toekaren'i Paragoay, Ekoadaoro ary Venezoelà. Tsy ho ela dia hisy mpikambana vaovao hanatevin-daharana ity klioba Amerikana Tatsimo ity: Guyana, firenena mahantra misy elanelan-tsaranga goavana, nefa misy tahirin-tsolika mampitsiriritra. Na dia voatendry ho lasa orinasa lehibe manerantany mpamokatra hydrôkarbona aza i Guyana, dia hanana fiankinan-doha mampiahiahy amin'ireo hydrôkarbona ireo izy amin'ny farany.
Meksika no firenena manana ny firaketana an-tsoratra tsara indrindra eo amin'ny lafiny fanamaroana ny toekareny, ary tsy misy afa-tsy 11 isanjato ny fitambaran'ny fanondranany ny akora fototra amin'izao fotoana izao. Ny haben'ny tsenan'i Meksika sy ny maha akaiky azy ara-jeografika amin'i Etazonia no nahatonga ity firenena ity hampitsahatra ny fiankinan-dohany amin'ny entam-barotra.
Na dia somary vaovao aza ny olana eo amin'ny fiarovana ny tontolo iainana sy ny fitomboan'ny harin-karena, dia efa niadian-kevitra hatry ny ela ny filàna fanamaroana ny toekaren'ity zana-kaontinanta ity. Nanantitrantitra imbetsaka ireo fikambanana iraisampirenena, toy ny Vaomiera ara-Toekaren'ny Firenena Mikambana ho an'i Amerika Latina sy Karaiba (ECLAC), ny Bankin'ny Fampandrosoana inter-Amerikana, ary ny Banky Iraisampirenena, ankoatra ny hafa, fa ilaina ny mamaky ny ranomodin'ny manana harena nefa lafo fiainana sy ny fahantrana rehefa rava ireny.
Fandrisihana mandresy lahatra
Nahita ny fanadihadiana notontosain'i Hans-Jürgen Burchardt, mpahay siansa ara-politika sady talen'ny Foibem-pikarohana Amerikana Latina ao amin'ny Oniversiten'i Kassel any Alemaina, fa fandrisihana faran'izay maharesy lahatra ny fidiram-bola mora azo avy amin'ny fitrandrahana, na dia tsy tonga any amin'ny vahoaka aza ny tombony. Ampolony taona vitsivitsy izao, nampitandrina ireo fanadihadiana akademika maro fa ity fidiram-bola ity, na dia mandresy lahatra aza, dia matetika mavesatra noho ny fahalafosan'ny vidin'ny tontolo iainana sy ara-tsosialy amin'ny fitrandrahana ireo akora fototra.
“Tsy mety intsony ny tohan-kevitra tombombarotra raha aolana mafy dia mafy ny taokaonty fandaniana ara-tontolo iainana, ka tsy miraharaha ny fandaniana ara-toekarena vokatry ny fiantraika ratsin'ny fitrandrahana,” hoy i Eduardo Gudynas, avy amin'ny Ivotoerana Amerika Latina momba ny Ekolojia Sosialy, nanamarika tao amin'ny taratasiny “To The Last Drop: Narratives Sustaining Extractivity (Ho an'ny indray mitete farany: Fitantarana Manohana ny Fitrandrahana.”
Tao anatin'ny fanadihadiana nataony, nampitandrina i Gudynas fa handoa ny vidin'ny fitrandrahana no hiafaran'ny vondrom-piarahamonina. “Fandraharahana tsara hatrany hatrizay ny fanondranana hydrôkarbôna, satria mora izany ary tsy misy taokaonty henjana izay hanesorana ny fandaniana ara-toekarena amin'ireo tombombarotra ireo (…) Misy fitantarana ara-politika manasaraka hatrany ireo fandaniana ireo amin'ny fitrandrahana ka tsy miraharaha izany,” hoy izy nanamarika.
Amin'io lafiny io, mihevitra ny Minisitry ny Angovo sy ny Harena an-kibon'ny tany teo aloha ao amin'ny Repoblika Dominikanina, Antonio Isa Conde, fa azo atao tokoa ny fitrandrahana akora tsy azo havaozina hateza ara-tontolo iainana, ara-toekarena ary ara-tsosialy. Nandritra ny taona maromaro, ity nosy Karaiba ity, izay miankina amin'ny fizahan-tany ny fidiram-bolany, dia nikatsaka ny hanararaotra bebe kokoa amin'ny harena voajanahary misy ao aminy amin'ny alalan'ny fitrandrahana volamena any amin'ny toeram-pitrandrahana lehibe indrindra any Amerika Latina sy amin'ny fitadiavana ireo tahirin-tsolika mety hisy ao amin'ny lemaka an-dranomasin'i Karaiba. “Azo atao ny mampivelatra ny indostrian'ny fitrandrahana, saingy ao anaty fepetra manokana ihany. Raha tsy azo atao izany noho ny antony ara-teknika na ara-tontolo iainana, dia aleo avela amin'ny toerana misy azy ireo harena ireo,” hoy i Conde tamin'ny CONNECTAS.
Na izany aza, nanakiana koa izy tamin'ny famakafakana ity raharaha ity. “Misy ny fifikirana amin'ny fanoherana ny fitrandrahana harena ankibon'ny tany izay mampiseho famantarana ny tsy fahatokisana manampahefana,” hoy izy. Tsy nanamora ny fandresen-dahatra nataon'ny governemanta tamin'ny vahoaka ny amin'ilay antsoina hoe “fitrandrahana maitso” ny zava-niainana ratsy momba ny fitrandrahana harena tsy azo havaozina ao amin'ny zana-kaontinanta. Karazana fitrandrahana mikatsaka ny hampihena ny fiantraikany ara-tontolo iainana izany
Azo vakiana ao amin'ny Connectas ny ambin'ny lahatsoratra
