Tobim-pitrohan-drano ao Cafu| Sary: Simão Hossi/Global Voices

Nosokafana tao amin'ny Lakandranon'i Cafú any Angola tamin'ny volana Aprily 2022 ny Rafitra Famindrana Rano ao amin’ny Renirano Cunene. Ny rafitra no miandraikitra ny fitondrana rano ho an'ny kaominina Okwanyama, Ombandja, OuNamakunde, ary ireo faritra Ndombondola sy Ombala-Yo-Mungo, ao amin'ny faritanin'i Cunene, faritra atsimon'i ny firenena.

Notokanan'ny Filohan'ny Repoblika, João Lourenço, ny fanorenana ny Lakandrano izay nandrava toeram-pambolena, trano fonenana, voly, chimpacas (dobo misokatra), alam-boankazo, ary fananam-piarahamonina hafa an’ny mponina an-jatony. Nilaza ny mponina fa tsy nolazaina mialoha izy ireo momba ilay tetikasa, tsy afaka nandray anjara tamin’ny fampandrosoana azy, ary tsy nahazo fanonerana tamin'ny fatiantoka ry zareo.

Efa tamin’ny faramparan’ny taona 2019 no nanomboka ny fanamboarana ny lakandrano, raha nilaza ny tompon’andraikitra fa natao hanamaivanana ny vokatry ny hain-tany ao amin'ny faritanin'i Cunene izany.

Bombagem do Cafú | Sary: Simão Hossi/Global Voices

Samy voakasik’ity fanorenana ity avokoa ireo mponina ao amin'ny tanànakely sy ireo vondrom-piarahamonina ao Onamwenho, Oukango, Oshikololo Sha Nanga, Onanime, Epolo, Omatemba, ary Onangwena. Mirefy 160 kilometatra mahery ny lakandrano ary mamakivaky vondrom-piarahamonina sy vohitra tsy tambo isaina. Tsy fantatra mazava hoe firy ny olona voakasiky ny zava-misy.

Lasa iray amin'ireo toerana manintona mpizaha tany lehibe indrindra ho an'ireo izay mitsidika io faritra ao amin'ny firenena io ilay tetikasa.

Ahoana hoy ny mponina?

Nandritra ny fitsidihana ireo vondrom-piarahamonina teo anelanelan'ny volana Mey sy Jona 2022, niantsafa tamin'olona maromaro ny Global Voices, anisan'izany ireo zokiolona sy mpitarika ny vondrom-piarahamonina ao amin'ireo tanànakely voalaza etsy ambony sy ireo ankoatrany.

Fitrohan-drano Cafú| Sary: Simão Hossi/Global Voices

Niresaka tamin'ny vehivavy roa tao an-tanànakelin'i Oshamutitima ny Global Voices, 50 kilometatra mahery kely miala ny renivohitra Ondjiva. Nanambara i Reginalda Longehiliwa, 63 taona, fa tsy manohitra ny Tetikasa Lakandrano izy, fa saingy tsy faly izy tamin'ny fomba nanatanterahan'ny orinasa mpanao fanorenana (Sinohydro) ny asa.

Nambaran'i Longehiliwa ihany koa fa tsy fantany fa efa nisy ny fanadihadiana natao mialoha momba ny fiantraikan'izany amin’ny tontolo iainana tao an-toerana, mba hanombanana ny mety ho fahasimbana amin'ny fisiana na ny fahavitan'ny asa.

Não houve consultas, se houve, aqui na aldeia não chegou, não houve informações para as pessoas daqui na aldeia (comunidade). Nós fomos surpreendidos com a presença dos homens a fazerem as marcações, desmatando o percurso onde passou o canal.

Nós só estamos a ver as destruições dos nossos bens, divisão das nossas lavras, divisão das nossas casas com as dos nossos filhos, sem mesmo sabermos onde e a quem reclamar ou ainda pedir informações e contas sobre uma possível compensação, indenização dos bens que perdemos com a existência do canal.

Tsy nisy fanontaniana ny hevitra(y), raha nisy dia tsy teto an-tanànakely aloha, tsy nisy fanazavana ho an’ny mponina eto an-tanànakely (vondrom-piarahamonina). Gaga izahay tamin'ny fisian'ireo lehilahy nanisy marika, nanadio ny lalana nandalovan'ny fantsona.

Mijery ny fahapotehan’ny fanananay sisa izahay, ny fizarazaran’ny toeram-pambolena, ny fizarazaran’ny tokantranonay amin’ny an’ny zanakay, tsy mahafantatra akory hoe aiza sy iza no hitarainana na mba hangatahana fanazavana sy filazalazana momba ny mety ho fanonerana, fanonerana ho an’ny fananana very amin'ny fisian'ny fantsona.

Araka ny filazan'i Longehiliwa dia tamin'ny alalan'ny olona sasany tao an-tanànakely no mba nahalalany izany toe-javatra izany izay nilaza taminy fa efa mandeha ny fanamboarana ny lakandrano.

Ninguém aqui na comunidade recebeu uma compensação ou foi indemnizado pelas perdas dos seus bens, lavras, árvores frutíferas, cultivos, chimpacas, casas e outros bens da comunidade.

Tsy nisy olona teto amin’ny vondrom-piarahamonina nahazo fanonerana na nahazo onitra noho ny fahaverezam-pananana, ny voly, ny hazo fihinam-boa, ny voka-pambolena, ny chimpacas, ny trano fonenana sy ny fananan’ny vondrom-piarahamonina hafa.

Araka ny filazan'ny mponina sasany, fotoana fohy taorian'ny nitokanana ny lakandranon'i Cafú, voalaza noho ny tombotsoa azo avy amin'ny fampandrosoana ny vondrom-piarahamonina no mahatonga ny tsy fisian'ny fanonerana, araka ny voalazan'ny iray tamin'ireo niantsafa taminay:

As respostas que recebemos das autoridades é que a melhor recompensa, indemnização ou mesmo reparação dos danos causados e destruições dos nosso bens eram ou seja se refletiam na entrega do canal que leva a água para os aldeões que vivem perto ou arredores do percurso do Canal do Cafú, a (menina bonita) da província do Cunene.

Ny valiny azonay avy amin'ny manampahefana dia ny hoe ny valisoa tsara indrindra, fanonerana na ny fanamboarana ny fahasimbana nateraky ny fahapotehan'ny fanananay, dia hita taratra tamin'ny fanaterana ny fantsona mitondra ny rano ho an'ireo mponina akaiky na manodidina ny lalan'ny Canal do Cafú. , ilay (zazavavy tsara tarehy) avy any amin'ny faritanin'i Cunene.

Tobi-pitrohan-drano Cafú| Sary: Simão Hossi/Global Voices

Nilaza i Engracia Tulengepo, 48 taona, mponina ao amin'ny vondrom-piarahamonina Oshamutitima ihany koa, fa mahita ny tetikasa lakandrano ho toy ny fahafahana mamaha ny olan'ny tsy fahampian-drano izy.

Na izany aza, rava tanteraka ny saha sy ny kijana ho an'ny firaofan’ny biby fiompy nandritra ny fanamboarana lakandrano — ary ny fanarenana ireo toerana ireo no tena olana lehibe ho an'i Tulengepo. Milaza izy fa miatrika olana amin'ny tsy fahampian-tsakafo noho ny tsy fahampian'ny orana mba hanamafisana ny famokarana massango (vary Angoley), izay vokatra fambolena lehibe indrindra ao amin'ny faritra, arahin'ny biby fiompy, any amin'ny toeram-pambolena Oukwanyama, manerana ny Faritanin'i Cunene.

Tsy nanana vaovao momba ny fanorenana ihany koa ny mponina talohan'ny nanombohan'ny asa, ary tsy nahafantatra ny antony nanombohan'ny tompon'andraikitra ny tetikasa. Nambarany fa tsy nisy nanontaniana momba ny tetikasan’ny Lakandrano mihitsy ny mponina:

Não houve compensação ou indemnização pela destruição dos nossos bens mais preciosos, as nossas lavras, as nossas terras, os nossos cultivos, as nossas chimpacas, zonas de pastos dos nossos animais. Estou ciente de que os benefícios que o canal trará para as nossas vidas, após as conclusões das obras.

Tsy nisy fanonerana na onitra noho ny fanimbana ny fanananay sarobidy indrindra, ny toeram-pambolenay, ny taninay, ny volinay, ny chimpacas, ireo faritra firaofan’ny biby fiompinay. Fantatro ny tombontsoa ho entin'ny fantsona eo amin'ny fiainanay, aorian'ny fahavitan'ny asa.

Ny lakandrano no asa voalohany amin'ny karazany any Angola ary tondroina ho zava-bita ara-politika lehibe nataon'ny Filoha ankehitriny, izay mirotsaka hofidiana indray amin’ny fifidianana [mg]. Tsy fantatra izay ataon’ny tompon’andraikitry ny fitsarana amin’ny famahana ny raharaha tsy fisian’ny fanonerana, ary tsy mbola hitan’ny mponina izay atao momba izany.