Ho fahatsiarovana an'i Moshe Ha Elion, Jiosy Sefarady, mpanoratra, tafavoaka velona tamin'ilay Famonoana Tambabe (Haulocaust) tao Thessaloniki

Moshe Ha Elion, pikantsary avy amin'ny lahatsary Youtube “La Djovenika al Lager” an'i Dr. Judith Lin, fampiasàna nahazoana alàlana

Nodimandry ny 1 Novambra teo amin'ny faha-97 taonany i Moshe Ha Elion, ilay mpanoratra sy mpandika lahatsoratra tafavoaka velona tamin'ny Famonoana Tambabe, hoy ny tatitry ny eSephard.

Avy any Thessaloniki, Gresy, no fiaviany ary tamin'ny alàlan'ireo tsiahiny sy ny tononkalony navoakany tamin'ny fiteny Ladino sy Hebreo, dia fantatra izy eo amin'ny sehatra iraisampirenena amin'ny fandraketana ireo fijaliana nozakain'ireo Jiosy tao Salônika tany anatin'ireo toby Nazi famonoana. Nonina tao Israely i Ha Elion ary nanao ny asa fisoloana tena ny vondrom-piarahamonin'ireo Jiosy Sefarady, sy mpampiroborobo ny fitenin-drazandry zareo : ny Ladino, na ny jiosy-espaniôla, fiteny romantika iray teraka avy amin'ny Espaniôla tranainy, ary iray heverina ho tandindonin-doza.

Ladino manampahaizana, mpanabe ary mpikatroka i Dr. Bryan Kirshen, izay vao herinandro monja izay no nisaona ny fodiamandrin'i Moris Albahari avy ao Bosnia & Herzegovina, iray tamin'ireo hany sisa mpiteny ny Ladino tao Balkàna, no naneho ny nenininy tamin'ny alàlan'ny Twitter:

Goavana iray tao anatin'ny tontolo #Sefarady indray no lasa. Teraka tao Salônika tamin'ny 1925 i Moshe Haelion; tafavoaka velona tamin'ny Famonoana Tambabe (Holocaust) izy, ary fantatra be amin'ireo zava-nosoratany tamin'ny fiteny #Ladino “En los kampos de la muerte” izay nahatonga ny “La djovenika al lager” navadika ho hira. En ganden ke repoze su alma.

Teraka tamin'ny 1925 tao Thessaloniki i Moshe Ha Elion, teo anivona fianakaviana Jiosy Sefarady antonontonony izay nampiasa ny fiteny Ladino tao an-tokantrano ary ny Grika rehefa teny ivelany. Tamin'ny 1943, noraofin'ireo Nazis alemàna izay nibodo ny tanàna izy ny fianakaviany,  niaraka tamin'ireo vahoaka Jiosy manontolo nisy 46.091, ho any amin'ireo toby fampivangongoana, namonoana nandritra ny taona roa taorian'izany ny ankamaroan'ireo gadra tany anatin'ireo efitrano nampidirana entona.

Fony mbola zatovo, tafavoaka velona tamin'ny Auschwitz Ha Elion, ilay diaben'ny fahafatesanaMauthausenMelk, ary Ebensee, ary taorian'ny fanafahana dia nifindra nankany Palestina, ary nandray anjara tamin'ny fametrahana an'i Israely. Taorian'ny nitsaharany tamin'ny asany tao amin'ny tafika sy ny fitantanan-draharaham-panjakana, dia mpikambana izy, filoha lefitra ary filohan'ny Fikambanan'ireo Tafavoaka Velona Tamin'ny  Famonoana Tambabe (Holocaust) avy any Gresy tao Israely.

Tamin'ny 2020, Yad Vashem, ny Ivontoerana Erantany ho Fahatsiarovana ny Famonoana Tambabe (Holocaust) mijoro ao Jerosalema, dia namoaka fanadihadiana iray momba ny fiainany “Recuerdos en ladino – La historia de Moshé Haelion” ho ampahany amin'ireo andiana lahatsary amin'ny fiteny espaniôla misy ny fijoroana vavolombelon'ireo tafavoaka velona.

Tamin'ny taona 2000, Moshe Ha Elion dia namoaka ny “En los Kampos de la Muerte” (Ireo Tobim-Pahafatesana) lahatsoratra pôetika sy milaza ny fiainan'ny tena, voasoratra tamin'ny Ladino ary irafetan'ireo tononkalo telo tena lavabe: “La djovenika al lager” (“Ilay Tovovavy Katon'i Lager,” natolony ho an'ny anabaviny); “Komo komian el pan” (“Ny fomba fihinan-dry zareo ny mofo”); sy ny “En marcha de la muerte” (“Eny an-dàlan'ny fahafatesana”).

Tamin'ny 2005, ny Codex, tarika grika mpiangaly mozika eo ambany fitarihan'i  Kostis Papazoglou sy ny Antoko Mpihiran'ny Vondrom-piarahamonina jiosy ao  Thessaloniki dia nanao fandraisam-peo ny “La djovenika al lager” tao amin'ny Sinagôga Monastirioton ao Thessaloniki. Nampidirina ao anatin'ilay CD “En la mar ay una torre” (EMI, 2008) ilay hira. Papazoglou nanoratra hoe:

“Nandritra ny diako (tamin'ny 1998) nankany Israely niaraka tamin'ny Antoko Mpihira, tafahaona tamin'i Moshe Ha-Elion aho, izay nanome ahy ity tononkalony ity “La Djovenika Al Lager” narahan'ilay gadona narindrany ho azy io. Niainga tamin'io no nanaovako ny fandrindràna izay hiraintsika amin'izao fotoana izao. Ny fitantarana nifanindran-dàlana nataon'i Ha-Elion dia mamaritra ny tantara mampivarahontsana niainan'ireo Jiosy noraofina ho any amin'ireo toby fampivangongoana.”

Tamin'ny 2017,  Dr. Judith Lin avy amin'ny  Anjerimanontolon'i Virginia, Amerikàna mpanabe no sady mpanoratra, izay niasa teo anilan'i Moshe nandritra ny taona marobe, nandika ny asany momba ny Holocaust ho amin'ny fiteny anglisy, dia namoaka lahatsoratra fohy iray momba ny ampahana dingana tamin'ny fandikàna ilay hira.

Tao anaty fanambaràna iray ho an'ny Global Voices nalefa tamin'ny  alalan'ny imailaka, manoloana ny famoizana an'i Moshe Ha Elion dia nozarain'i Dr. Lin ny ampahany tamin'izay niainany.

Ny 29 Novambra 2021, izaho no nitarika ny fampisehoana voalohany nataon'ny Antoko Mpihira nilalaovana ny “The Fair Young Maiden” tamin'ny fiteny anglisy tao amin'ny anjerimanontolo nisy ahy, saingy mbola fanombohana fotsiny iny.

Tsy ho toy ny taloha intsony ny tontolo tsy misy an'i Moshe Ha Elion. Ny nofinofiny dia ny hoe ny hirany “The Fair Young Maiden” ho lasa hira iraisampirenena ho an'ny fahatsiarovana ny Shoah. Niezaka nanao ny anjarako aho hanampiana azy hahatanteraka io tanjona io. Ho velona anatin'ireo sorany sy ny mozika ny feon'i Ha Elion sy ny fandraisana anjara artistika tsy manampaharoa nataony.

Tena ho tsaroana be tokoa izy!

Fahatsiarovana ny Holocaust tao Thessaloniki

Tsangambato fahatsiarovana ny Holocaust ao Thessaloniki. Saripika an'i Filip Stojanovski, CC-BY 4.0.

Hatramin'ny 1912, ny Jiosy no mandrafitra ny ankamaroan'ny vahoakan'i  Thessaloniki. Nandritra ny Ady Lehibe Faharoa, ny Holocaust na Shoah, 94 isanjaton'io vahoaka Jiosy io no noraofina sy novonoin'ny Nazis.

Ireo mpitsidika amin'izao andro izao dia afaka mahita ireo toerana marobe natokana ho fahatsiarovana ny fisian'ireo Jiosy tao an-tanàna, isan'izany ny Mozea Jiosy sy tsangambato iray natao ho an'ireo 50.000 niharam-bono tamin'ny Holocaust, nomena endrika menorah mirehitra afo miaraka amina takelaka iray fahatsiarovana mipetaka eo afovoany, eo akaikin'ny Kianja Eleftherias (Fahalalahana), tsy lavitra ny seranam-piaramanidina. Ny Nazis no nampiasa ilay  kianja mba hanangonana sy hanalàna baràka imasom-bahoaka ireo lehilahy Jiosy tao an-tanàna tamin'ny 11 Jolay 1942.  

Natetika ireo Grika mpikatroka mpanohitra ny fasista no nampitandrina momba ny fisian'ny fankahalàna jiosy tsy mitsahatra mitombo ary atosik'ireo mpanao an-tendrony avy amin'ny elatra havanana, raha ny vondrom-piarahamonin'ireo Jiosy  ao an-toerana kosa miezaka miantso ny manampahefana mba hampitombo ny fahitàna sy ny fahatsiarovana ireo harena ara-tantara. Indrindra fa misy fifanoheran-kevitra momba ny fampiasàna ny Kianja Eleftherias ho toy ny toerana fitobian'ny fiara ary iadidian'ny kaominina. Nampiasa taratasy fametaka ireo mpikatroka ao an-toerana hoentina manazava ny zavamisy manodidina izany tamin'ny vahoaka, no sady mampitandrina “mba tsy hisy izao intsony .”

Taratasy fametaka teny amin'ny làlana tao Thessaloniki, akaikin'ny Kianja Eleftherias, miaraka amin'ny sary avy amin'ny “fanoratan'ny” Nazis ireo Jiosy tamin'ny 11 Jolay 1942, mivaky hoe “ΠΟΤΕΞΑΝΑ” na “Tsy hisy izao intsony” amin'ny fiteny grika. Saripika an'i Filip Stojanovski, CC-BY 4.0.

Tamin'ny 2016, ny vondrom-piarahamonin'ireo Jiosy tao an-toerana sy ny ben'ny tanàna dia nanomboka hetsika iray hananganana Mozea iray Fahatsiarovana ny Holocaust & Ivontoerana Fampianarana momba ny Zon'Olombelona ao Gresy.  Ilay fanorenana, izay tany am-boalohany dia notohanan'ny Alemaina, dia niato noho ny olana ara-toekarena. Tamin'ny Janoary 2022, Dr. Albert Bourla, tale jeneralin'ny Pfizer, izay teraka ihany koa tao Thessaloniki, dia nangataka tamin'ny Genesis Prize Foundation handefa ilay loka 1 tapitrisa dolara amerikàna azony ho an'ny vaksiny COVID-19, ho amin'ny fametrahana mozea iray ho an'ny Holocaust.

Atombohy ny resaka

Mpanoratra, azafady Hiditra »

Torolalana

  • Miandry fanekena ny hevitra rehetra. Aza alefa in-droa ny hevitra.
  • iangaviana ianao haneho fifanajàna amin'ny hevitra rehetra. Tsy ekena ny hevitra feno fankahalàna, vetaveta, mamely olona manokana.