Sary misongadina ao amin'ny Canva Pro.

Nosoratan'i Lisa Allen-Agostini

Ao Trinidad&Tobago, toerana hisian'ny diabe sy famoriam-bahoaka fanoherana ny heloka bevava mandritra ny  Andro Erantany ho an'ny Zon'Olombelona, miravaka hetsipanoherana ny tantaranay. Tamin'ny 1903, nananay ny Sakoroka ho an'ny Rano, tamin'ny 1935 ny Diabe fanoherana ny Kere natao tao Tubal Uriah “Buzz” Butler, ary tamin'ny 1970 ny Revolisônan'ny Febroary. Isaky ny Alatsinainy bahananay ireo làlana, asianay kodiarana nodorana, nanaovanay fihetsiketsehana nanoloana ireo biraon'ny governemanta, na nandrehitra jiro mahajambena rehefa namily fiara mba ho fihetsiketsehana hananana fari-piainana tsara kokoa, karama tsara kokoa, fiainana tsara kokoa.

Izany no nahatonga ny hoe mahatsikaiky ny sasany tamin'ireo valiny voalohany nasetrin'ireo Trinbagoniàna tamin'ilay hevitra hanao diabe hafa indray hanoherana ny vono-olona sy ny heloka bevava feno herisetra, dia ny “Inona no ilàna an'izany?”

Avy amin'ny antontan'isa mampalahelo ny vondrona mpikarakara, Project 600, no naka ny anarany : manamafy ny Sampandraharahan'ny Polisy tao Trinité sy Tobago fa nisy 599 no isan'ny vono olona voalaza tao amin'ity firenena kely ao Karaiba ity tamin'ny taona 2022. Mety hihoarany io isa io hatramin'ny 31 Desambra 2023. Ity diabe manokana ity dia tsy hetsi-panoherana fanairana fotsiny ; fa hetsika fisaonana ihany koa. Marobe be loatra ireo mpiray tanindrazana aminay sy olom-pirenena ary mponina maty tamin'ity taona ity vokatry ny herisetra. Inona no dikan'ny diabe iray hafa nefa mety hibolisatra izahay amin'ny taona 2024, hanitsaka ny reniranon-drà nikoriana nanaraka ny taona 2023 ?

Trinité sy Tobago, repoblika mahaleotena, ahitana mponina miisa 1,2 tapitrisa dia tendro iray ara-toekarena sy sosialy ao Karaiba. Nohon'ny fidirambola avy amin'ny entona fandrehitra sy solika dia heverina ho toy ny firenena mandroso izy ary lazain'ny Banky Iraisam-pirenena fa ny Harinkarena Faobe isaky ny olona dia tombanana ho 18 222 dolara. Tany miroborobo io. Ary mbola hitohy.

Tsy miantraika eny an-dàlambeko ny vola miditra avy amin'ny entona sy solika. Feno lavadavaka ny làlanay ka mila tsy ho azo ampiasaina akory. In-droa isan-kerinandro angamba izahay no mba mahazo rano madio. Heverina fa tokony hameno azy io ny fanangonan-drano taterina amin'ny kamiao, saingy tsy tia mampiasa an'ireo làlana mideza sy miolikolika ireo kamiao mpitatitra rano – tsy lazaina intsony ny laza mampivarahontsana noho ny herisetra mitam-piadiana – ao amin'ny vondrom-piarahamoniko tsy voaomana, sarangan'ny mpiasa, eny an-tehezan-tendrombohitra. Ireo fandaharanasan'ny governemanta dia tafiditra anisany amin'ireo mpampiasa goavana indrindra ao amin'ny faritra. Mahavita ny fianarany ny ankizivavy avy eto ; tsy voatery hanao izany ny ankizilahy. Tsy adiresy tianao hapetraka eo anaty taratasy fangatahana asa izany raha toa ianao ka manana ny maripahaizana ilaina mba hirosoana amin'ny fangatahana asa ao anatin'ny toekarena ara-drariny. Ireo zazalahy rehetra mandao ny fianarany dia tsy voatery ho voaray hiasa any anatin'ny sehatry ny toekarena tsy ara-dalàna noana sy ao anatin'ny fanjakazakan'ny zava-mahadomelina, saingy izay no zava-misy ho an'ny maro amin'izy ireo.

Tao anatin'ny 12 taona nifindrako teto dia nisy tamin'ireo ankizilahy sy lehilahy sasany teo amin'ny faritra misy ahy no niharan-doza noho ny fandraharahàna feno habibiana nataon'ireo andian-jiolahy mitam-piadiana izay toa tonga ho azy miaraka amin'ny fivarotana zava-mahadomelina tsy ara-dalàna. Tsy maningana ny vondrom-piarahamonina misy ahy. Mihamaro ireo vondrom-piarahamonina sarangan'ny mpiasa toy ny misy ahy no milona anaty onjan-tsafidy tsy azo tanterahina.

Niditra tao amin'ny komitin'ny Project 600 aho tamin'ny volana Novambra, fotoana fohy taorian'ny nananan’ i Isa Mohammed, ilay mpanonta printy avy any Chaguanas ao Trinité afovoany, ny hevitra hanao diabe ho an'ny daholobe hanoherana ny vono olona sy ny heloka bevava mahery vaika. Mba hanatanterahana ny heviny dia namory olona am-polony izy sy Karen vadiny. Kirk Langton ny iray tamin'izy ireo, iray tamin'ireo namako hatry ny ela, izay nanomana diabe nasionaly iray hafa hanoherana ny famonoana olona tamin'ny taona 2005. Tamin'io taona io, 386 no isan'ny vono olona voalaza tao Trinité sy Tobago. Tsy isalasalana fa raha misy olona mety ho reraka amin'ny diabe iray vaovao hanoherana ny vono olona, dia tokony ho i Kirk izay. Saingy miombon-kevitra tanteraka izy.

I Kirk no ilay nanasongadina nandritra ny adihevitry ny vaomieram-bondrona  fa ny 10 Desambra no Andro ho an'ny Zon'olombelona, fifanandrifian-javatra izay tsy azontsika atao tsinontsinona. Milaza ny Fanambaràna Iraisam-pirenena mikasika ny Zon'olombelona fa ananantsika zo ny hiaina, ny fahalalahana sy ny fiarovana ny maha-olona antsika. Any Trinité sy Tobago, ny heloka bevava no manala amintsika an'ireo zo ireo.

Ireo mipetraka amin'ny faritra misy làlana tsara kokoa sy manana adiresy tsara noho ny ahy dia miaina anaty horohoro mihidy vavahady sy misy rivotra voarindra.  Nisisika ivalen'ireo ghettos ny herisetra mitam-piadiana ary tany amin'ny faritra hafa tao amin'ny firenena sy ny olona – tsy “katsentsitra” na “kadradraka”, araka ny fiantson'ny polisy an-kerisetra ireo mpikambana anatina andian-jiolahy, fa olona avy amin'ny toekarena ara-drariny – no maty teny ivelan'ireo trano fisotroana malaza. Nisy ny fanafihana tokantrano an-keriny sy nahafatesana olona. Ny fiarovana ny olona ? Ha. Fahafahana ? Fahafahana kosa hangovitra noho ny fijaliana ateraky ny horohoro rehefa hivoaka ny tranonao ianao. Mety tsy hisy lanjany mihitsy ny ainao raha toa miantefa any aminao tsy nahy ny bala very. Ny herisetra amin'ny ankapobeny, dia tahaka ny raiki-tampisaka. Maro ireo zokiolona voadaroka sy voaroba  rehefa nivoaka avy ao amin'ny banky, ireo tovovavy nalaina ankeriny sy novonoina ary navela ho maimbo ny fatin'izy ireny. Mifamono ireo mpianatra. Tena ratsy tsy hay lazaina.

Ambany ny fahatokisana ny polisy ao anaty fiarahamonina misy ahy sy amin'ny maro hafa toa azy. Mba hahatakarana izany dia tsy maintsy mamaky ireo lohatenim-baovao mikasika ny famonoana ivelan'ny fitsaràna ataon'ny polisy sy ny fiampangana mikasika ireo manamboninahitra mpanao kolikoly. Ny tsy mba lasa lohateny vaventy eny anaty gasety dia ny fanamparam-pahefana isanandro ataon'ny polisy izay misambotra ankizilahy na lehilahy avy amin'ny sarangan'ny mpiasa mandalo eny an'arabe ivelan'ny ora iray vaofaritra, manaraka fotopoto-pitsipika.

Mety hampitombo ny rà mandriaka ve ny firesehana ny ratram-pontsika ? Mety hiharatsy kokoa ve ny heloka bevava fone herisetra raha toa isika mitomany an'ireo nahita loza ka maty tamin'ity taona ity – avy amin'ny nataon'ny polisy, andian-jiolahy, havana akaiky romotra, namana be fialonana ? Mety vao mainka haharatsy be ny fanaovana heloka bevava ve aho raha toa milanja saina mandritra ny diabe ? Ny saina entinay dia saina fotsy misy tsipika mainty manapaka. Mitovy amin'ny sainam-pirenenan'i Trinité sy Tobago izany, fa tsy misy loko mena fotsiny. Mitory rà ny loko mena. Azoko an-tsaina fa tena hisarika ny maso izany rehetra izany : mpilatsaka an-tsitrapo 600, samy mitondra ny iray amin'ireo saina manaitra ireo, mihodidina ny Queen’s Park Savannah, toerana maitso malalaka ao amin'ny Seranan'i Espaina, renivohitry ny firenena. Fikasànay ny hifamory avy eo mba hiresaka sy hitaky ny vahaolana tsara kokoa amin'io areti-mandringana raiki-tampisaka io.

Tsy mpikambana amina antoko poilitika aho. Ny fikatrohako manokana dia mitodika betsaka amin'ny hetsik'ireo vehivavy, ny vondrom-piarahamonia LGBTQ, ny zon'ny ankizy sy ny hetsika sendikaly. Tsy mbola nandray anjara tamina zavatra tahaka izao velively aho taloha, saingy tohina aho hanao izany ankehitriny satria tsy zaka ny hamoy olona marobe isan-taona, tsy azo eritreretina. Mety manana ny fironany ara-politika ireo mpikambana hafa ao anatin'ny vaomiera, satria zon-dry zareo ny manao izany. Saingy tsy mivoaka any anatin'ny adihevitra ataonay ao anaty vondrona izany. Ity diabe ity dia tsy misy idirany, na amin'ny antoko ao amin'ny fitondrana, na an'ny mpanohitra, na amina antoko politika hafa. Vahoaka no resaka eto.

Tsy isalasalana fa manana drafitra ny governemanta ao Trinité sy Tobago hiadiana amin'ny heloka bevava. Taorian'ny fihaoambem-paritra tao amin'ny Seranan'i Espaina tamin'ny volana Aprily dia nosoniavin'i ny fanambaràna nataon'ny Caribbean Community (CARICOM) hiadiana hanoherana ny fitaovam-piadiana sy ny herisetra ataon'ireo andian-jiolahy. Ao anatin'ny tetibolam-pirenena ho an'ny taona 2024 dia nanokanan'ny ny governemanta vola miliara dolara maromaro ho an'ny fiarovam-pirenena ary nampanantena fa hampitombo mihoatra ny avo telo heny ny isan'ny polisy horaisina. Fa adidin'ny olom-pirenena ao anatina demokrasia  iray ny maneho ny hevitr'izy ireo sy handraisany anjara amin'ireo vahaolana ireo. Tsy zo fotsiny izany; fa andraikitra koa.