Sary aseho via Canva Pro.

Ny tolakandron'ny 15 Oktobra, nisy vondrona Haisiana mpitsoa-ponenana iray hafa tonga tao Jamaika, niantsona tao Long Bay, nanavatsava ny paroasin'i Portland amin'ny morontsiraka avaratra-atsinanan'ny nosy. Nilaza i Emma Lewis, mpandray anjara ato amin'ny Global Voices, izay mibilaogy ao amin'ny Petchary, fa — araka ny filazan'ny fampahalalam-baovao iray — dia “nosamborin'ny manam-pahefana” izy ireo taorian'ny nilazana fa niova akanjo ny sasany ary niezaka nandositra. Tamin'ny volana lasa, nampody vondrona hafa indray ny governemanta Jamaikana 24 ora taorian'ny nahatongavan'izy ireo, nilaza ry zareo fa tsy nandika lalàna iraisampirenena tamin'ny fanaovana izany.

Nihabetsaka ny fidiran'ireo sambo feno mpitsoa-ponenana Haitiana tao amin'ny faritany Jamaikana noho ny fiharatsian‘ny krizy ara-toekarena, sosialy ary politika ao Haiti. Nidina an-tanety tamin'ny 10 Jolay ny vondrona voalohany tonga tany Jamaika. Eo ambany fiahian'ny Vokovoko Mena Jamaika ao amin'ny paroasin'i St. Mary akaikin'i Portland izy ireo amin'izao fotoana izao eo am-piandrasana ny valin'ny fangatahana fialokalofana, izay natolotr'izy ireo tamin'ny mpanolotsaina ara-pitsarana, mpisolovavan'ny zon'olombelona Malene Alleyne, tamin'ny 21 Jolay.

Iray amin'ireo fanontaniana miverimberina indrindra ao amin'ny tontolon'ny bilaogy Jamaikana momba ireo mpitsoa-ponenana Haitiana ny hoe misy ve ny politika mazava eo an-toerana sa tsia. Taorian'ny nampodiana ireo mpitsoa-ponenana tonga tamin'ny volana septambra, dia nisy adihevitra be tao amin'ny media sosialy, ka ny sasany namelaka ny hetsika fa ny hafa nanohana izany. Nanolo-kevitra tamin'izany fotoana izany ilay mpanao gazety ao amin'ny faritra Wesley Gibbings:

A regional crisis that requires more enlightened responses from states. Legal compulsion should not be required in order to act humanely. #Trinidad #Jamaica https://t.co/5VJUjoUvR3

— Wesley Gibbings (@wgibbings) September 13, 2023

Krizy isam-paritra izay mitaky valiny mazava kokoa avy amin'ny fanjakana. Tsy ilaina ny fanerena ara-pitsarana raha te hanao zavatra amin'ny maha-olombelona.

Nanamarika i Petchary fa misy tokoa ny politika, natsangana tamin'ny taona 2009. Nanatsonga avy amin'ny Jamaica Observer, nohazavainy fa ny lalàna dia “mifototra amin'ny Dina momba ny Mpitsoa-ponenana taona 1951 [izay neken'i Jamaika tamin'ny Jolay 1964] sy ny Arofenitra tamin'ny taona 1967 amin'ny Dina momba ny Mpitsoa-ponenana [ izay nankatoaviny tamin'ny Oktobra 1980]”:

It outlined a refugee as someone who, ‘owing to a well-founded fear of being persecuted for reasons of his or her race, religion, nationality, membership of a particular social group or political opinion, is outside of the country of his or her nationality and is unable or owing to such fear, is unwilling to avail himself or herself of the protection of that country, or who, not having a nationality, and being outside the country of his or her former habitual residence is unable or owing to such fear, unwilling to return.’

Nosoritany ny mpitsoa-ponenana ho olona iray izay, ‘noho ny tahotra mari-pototra sao henjehina noho ny firazanany, ny fivavahany, ny zom-pireneny, ny maha-mpikambana azy amin'ny vondrona sosialy manokana na ny heviny ara-politika, lasa any ivelan'ny firenena misy azy na ivelan'ny firenena ananany zom-pirenena ary tsy afaka na noho izany tahotra izany, dia tsy te-hisitraka ny fiarovan'io firenena io, na noho ny tsy fananany zom-pirenena, ary ivelan'ny firenena efa nonenany no tsy afaka na noho ny tahotra, no tsy te hody.’

Jamaika ihany koa no firenena voalohany mpikambana ao amin'ny Fiarahamonina Karibeana (CARICOM), tamin'ny Febroary 2013, nankatoa ny fampihenana ny tsy fananana zom-pirenena.

Nanamarika i Petchary, izay miantso ny fomba fiasan'ny governemanta Jamaikana amin'ireo mpitsoa-ponenana ho “tsy miraharaha”, fa vondrona mpiaro ny zon'olombelona maro ao an-toerana no nanakiana ny zava-misy ankehitriny, ary nanipika fa mifanohitra amin'ny fifanarahana iraisampirenena sy ny zon'olombelona ny hetsika nataon'ny governemanta.

Nanoro hevitra ny Stand Up for Jamaica fa “tsy tso-po” ny governemanta momba ilay olana, ary niantso ny fanapahan-keviny hampody ireo mpitsoa-ponenana tonga tamin'ny 15 Oktobra ho “tsy azo ekena”, ary nampiany fa tamin'ny fampodiana ireo lona ireo dia miatrika “fanenjehana, fampijaliana na fandratrana hafa lalina sy tsy ahitam-panafana tokoa izy ireo […] izay voarara mazava araka ny fifanarahana iraisam-pirenena momba ny zon'olombelona sy ny mpitsoa-ponenana”:

The Government’s denial to the Haitians of the right to due process, the right to legal representation, the right to be heard, the rights of the child to special protection, and the right to access basic information on the asylum procedure, is inconsistent with human and constitutional rights principles and standards and is a brazen affront to the principle of non‐refoulement, which requires the Government to grant individuals seeking international protection access to efficient asylum procedures.

Tsy mifanaraka amin'ny fotokevitra sy lasitry ny zon'olombelona sy zo ara-dalampanorenana ny fandavan'ny Governemanta amin'ny Haisiana ireo fizotra sahaza ho azy, ny zo hanana fisoloan-tena ara-pitsarana, ny zo hohenoina, ny zon'ny ankizy ho arovana manokana, ary ny zo hahazo torohay fototra amin'ny fialokalofana ary fanevatevana ankarihary amin'ny fitsipiky ny tsy tokony anosehana-androahana olona, izay mitaky amin'ny Governemanta hanome fiarovana iraisam-pirenena amin'ny fomba mahomby amin'ny zotram-pialokalofana.

Nanana “feo mafy amin'ny toe-javatra mampalahelo mitranga ao Haiti”, ny tale mpanatanteraky ny Stand Up for Jamaica, Carla Gullotta, amin'ny fanekena ny maha-mpikambana ao amin'ny CARICOM an'i Haiti, ary nampiany fa ny governemanta dia tokony “hampiasa ny hirika fahatongavan'ireo Haitiana mpitsoa-ponenana ho fanehoana fanohanana sy fahatsoram-po; tsy fampanantenana fotsiny fa handefa mpitandro ny filaminana ho any Haiti”:

[I]t is disheartening and counterproductive to return Haitians to harsh conditions, instead of welcoming and supporting them. Stand up for Jamaica wishes to emphasize that the Haitians, including children, are not criminals. They are refugees […] They did not commit any offence, apart from escaping fear, terror, hunger, gang war, and instability. Some of them are children and it is hard to believe that they are in conflict with the law.

Mahavaky fo sy mampalaina ny mampody ny Haitiana amin'ny [fiainana] henjana, fa tsy mandray sy manohana azy ireo. Irìn'ny Mijoroa ho an'i Jamaika ny hanantitrantitra fa tsy jiolahy ny Haitiana, anisan'izany ny ankizy. Mpitsoa-ponenana ireo […] Tsy nanitsakitsaka lalàna, ankoatra ny fandosirana ny tahotra, ny horohoro, ny hanoanana, ny ady ifanaovan-jiolahy, ary ny tsy fitoniana. Misy amin’izy ireo no zaza ka sarotra inoana ireo ho mifanandrina amin’ny lalàna.

Nohitrikitrihana ny fitakian'ny vondrona “fihaonana hiresahana ny lasitry ny lalàna iraisampirenena hiarovana ny Haisiana mpifindramonina mba hahazoana antoka fa tsy hiverimberina intsony io toe-javatra io amin'ny ho avy, ary indrindra indrindra hisorohana ny mety hisian'ny tatitra alefa any amin'ny Filankevitry ny Fiarovana ny Firenena Mikambana hahatonga fandraisana fepetra ho an'i Jamaika.”

Tamin'ny 18 Oktobra, nampahatsiahivin'ny Jamaicans for Justice [Jamaikana ho an'ny rariny] ny andraikiny araka ny Fifanaraham-paritra ao Chaguaramas, sy ireo dina iraisampirenena, izay mitaky amin'ireo mpanao sonia “hanome fialokalofana ho an'ireo mpitsoa-ponenana sy hikarakara azy ireo amim-pahamendrehana sy fanajana”. Nampitandrina ihany koa izy “tsy hampiasa fiteny manilikilika Haitiana”:

JFJ recognizes that those with criminal records may pose a risk to national security. However, it is important to balance national security concerns with the protection and respect of the human rights of migrants and refugees. We urge the government to conduct individual assessments in accordance with due process, rather than relying on broad generalizations.

Eken'ny JFJ fa mety hampidi-doza ho an'ny fiarovam-pirenena ireo manana firaketana ho nanao heloka bevava. Na izany aza, zava-dehibe ny fampifandanjana ny fiarovam-pirenena amin'ny fiarovana sy ny fanajana ny zon'olombelona mpifindra monina sy mpitsoa-ponenana. Mandrisika ny governemanta izahay mba hanao tombana isam-batan'olona mifanaraka amin'ny dingana tokony hatao, fa tsy hiantehitra amin'ny safobemantsina.

Nofintininy ny toe-javatra iray manontolo tamin'ny filazana hoe:

Should any more Haitians arrive seeking refuge, the government of Jamaica must allow individuals to speak to an attorney and receive due process. This includes clear articulation on processes that allow for fair and expeditious procedures for status determination, including appeals, and guaranteeing the rights of all recognized refugees in Jamaica. […] Anything less is demonstrative contempt for human rights and due process.

Raha mbola misy Haitiana tonga mitady fialofana, tsy maintsy mamela ny olona hiresaka amin'ny mpisolovava iray ary handray fepetra mifanaraka amin'izany ny governemantan'i Jamaika. Tafiditra ao anatin'izany ny fampahafantarana mazava ireo dingana mamela amin'ny fomba ara-drariny sy haingana ny famaritana ny sata, ao anatin'izany ny fampakaran-draharaha, sy ny fiantohana ny zon'ireo mpitsoa-ponenana ekena rehetra ao Jamaika. […] Ny latsak'izay dia fanaovana tsinontsinona ny zon'olombelona sy ny fizotry ny fitsarana.

Raha mbola manjavozavo ny toe-draharaha any Haiti, ary zato kilometatra monja avy eo i Jamaika, ny fotoana ihany no hilaza hoe inona no toerana horaisin'ny governemanta Jamaikana.