Ali Bongo nandritra ny nanambaràny ny hirotsahany haka fe-potoam-piasana fanintelony indray. Pikantsary avy ao amin'ny YouTube an'ny  France24

Ny 26 Aogositra 2023, handrotsa-bato ho an'ireo fifidianana manan-tantara mbola tsy fahita tao amin'ny firenena hatrizay ny mponina ao amin'ny Repoblikan'i Gabôna. Tokoa, fifidianana telo sosona no miandry azy ireo : dia ny fifidianana filoham-pirenena, solombavam-bahoaka ary kaominaly.

Sambany io ho an'ity firenena ao Afrika Afovoany ity, somary vitsy mponina misy mponina 2,3 tapitrisa. Ahitana foko dimampolo eo ho eo ny mponina izay ny tena lehibe indrindra dia ny Fangs na Ekangs (32%), ny Punu-Eshira na Vili (18,9%), ny Nzebis (11,3 %), ny Tékés-Mbédés na Obambas (14 hatramin'ny 6,9 %) ary ny Mpongwès na Myènès (15%).

Ny filoha amperin'asa, Ali Bongo, teo amin'ny toerana hatramin'ny Oktobra 2009 dia mirotsaka indray hikatsaka fe-potoam-piasàna fanintelony, tahaka izay lazainy eo amin'ny kaonty Twitter-ny :

j’accepte avec humilité et détermination cette investiture ! J’accepte de relever le défi !
Et je vous le dis je suis prêt comme jamais !
Nous gagnerons ! Pour le Gabon !
Cette victoire nous l’obtiendrons ! Nous l’obtiendrons parce que les Gabonaises et les Gabonais la veulent ! pic.twitter.com/tf8MSwEj9Y

— Ali Bongo Ondimba (@PresidentABO) July 10, 2023

Ekeko am-panetren-tena sy fahavononana ity fanosorana ahy ity ! Ekeko ny hiatrika ireo fanamby ! Ary lazaiko aminareo fa tena vonona tsy misy toy izany aho ! Handresy isika ! Ho an'i Gabôna ! Ho azontsika io fandresena io ! Ho azontsika izany satria tian'ny Gabône lahy sy vavy! pic.twitter.com/tf8MSwEj9Y

— Ali Bongo Ondimba (@PresidentABO) 10 Jolay 2023

Filohan'ny Antoko Demokratika Gabône (PDG), Ali dia tonga teo amin'ny fitondrana taorian'ny fodiamandrin'ny rainy, ny filoha teo aloha, Omar Bongo, tamin'ny Jona 2009.

Hiatrika kandidà valo ambin'ny folo i Bongo Junior izay ny valo amin'ireo dia avy amin'ny antoko politika mpanohitra, ary ny folo mitonona ho kandidà tsy miankina. Alexandre Barro Chambrier, minisitra taloha sady filohan'ny antoko Rassemblement pour la Patrie et la Modernité (RPM), Paulette Missambo an'ny ‘Union Nationale (UN), Pierre-Claver Maganga Moussavou an'ny Antoko Sosialy-Demokraty sy Mike Jocktane, Pasitora Protestanta sady lehilahy mpanao politika, filohan'ny antoko Gabon Nouveau no kandidà tsara toerana tany anatin'ireo fitsapan-kevitra.

Mitontaly 846 822 ny isan'ireo mpifidy, monina eo amin'ny firenena sy any ivelany, antsoina hifidy izay ho filoham-pirenena, solombavam-bahoaka sy ben'ny tanàna. Ho an'ny Masoivoho Anadolu, manazava i Lambert-Noël Matha, Minisi-panjakana misahana ny Minisiteran'ny Atitany hoe :

Mitsinjara ho mpifidy 830 729 izy ireo ao amin'ny firenena ary 16 093 any ivelany. Tamin'ny fanisàna farany tamin'ny 2018, 688 702 ireo mpifidy voasoratra anarana. Misy fitomboana mpifidy vaovao manodidina ny 158 120 na sambany vao hifidy, misy an'ireo tanora feno 18 taona tamin'ny taona 2019, 2020, 2021, 2022 ary 2023, saingy tao ihany koa ireo izay mihoatra io fetran-taona ahazoana mifidy io, saingy tsy mbola nisoratra anarana taloha.

Olana ara-politika sy demokratika

Mitondra fanamby lehibe ho an'ny hoavin'i Gabôna ireto fifidiananan telo sosona ireto. Manomboka amin'ireo fifidianana ho avy ireo, manandrana lalàm-panorenana vaovao ireo kilasy pôlitika, vokatra iray avy amin'ny fanitsiana ny lalàm-panorenana mety hanalava ny fitondran'i Ali Bongo ny firenena, ary izany dia ho tsy misy fetra. Etsy ankilany, ny fifidianana izay ho filohampirenena dia hatao indray mandeha ihany fa tsy misy fihodinanan roa intsony.

Alain-Claude Bilie-By-Nze, Praiminisitra gabôney, teo amin'ny fandraisampeon'ny  Radio France International (RFI) nilaza fa :

Tetikasa mitsinjo ny hoavy amin'ny fanamafisana ny demaokrasia sy ny tany tàn-dalàna io. Fepetra manana ny lanjany hitondra ho amin'ny fisian'ny fifidianana milamina.

Eny anaty tambajotra sôsialy,  ny sasany amin'ireo Gabôney maneho ny hafaliany manoloana io firotsahan'i Ali Bongo io indray. Toy izany i Anthony Ravell Okawhe, izay mamoaka ao amin'ny Twitter hoe :

Le @PresidentABO c’est mon choix pour l’élection présidentielle d’août 2023. Demain je serai au congrès Extraordinaire d’investiture du @pdg2R, nous sommes avec toi champion.#Gabon @Sylviabongo @NoureddinBV @NzeghoDieko @JessyeElla @BilieByNze @OssoukaRaponda @Ledjiad20 pic.twitter.com/eroKGspRSn

— Anthony Ravell Okawhe (@OkawheRavell) July 9, 2023

Ny @FilohaABO no safidiko amin'ny fifidianana izay ho filohampirenena hatao ny Aogositra 2023. Rahampitso aho dia hanatrika ny kaongresy makotroka fanolorana ny @pdg2R Miaraka aminao izahay ry mpandresy.#Gabon @Sylviabongo @NoureddinBV @NzeghoDieko @JessyeElla @BilieByNze @OssoukaRaponda @Ledjiad20 pic.twitter.com/eroKGspRSn

— Anthony Ravell Okawhe (@OkawheRavell) 9 Jolay 2023

Fa ho an'ny mpanohitra, felaka mandrivorivo tokoa io. Rehefa avy nifidy nanohitra io fanavaozana io, teo ampivoahana ny latsabato natao tao amin'ny antenimieram-pirenena,  Albertine Maganga Moussavou, solombavambahoaka mpanohitra no namaly ny fanontanian'ny RFI:

Ho anay, hatrany am-piandohany ny zavatra rehetra no efa nandringa. Ny fanatsaràna ny rafi-pifidianana no tanjona ahafahana misoroka ny tsy hisiana fifidianana misy krizy. Nofoanana io lafiny io. Araka izany dia tsy hitanay izay tokony hanohanana na kely aza ny zava-bita sy notapahana.

Eny anivon'ny mpanohitra, hiparitadritaka ireo mpirotsaka ho amin'ireny fifidianana ireny. Any anatin'ireo fampitam-baovao sy famoriam-bahoaka, ny sasany miampanga ny hafa ho misabaka. Araka izany, ny lahatsoratra iray an'ny Lbv News dia mitanisa an'i Gervais Oniane izay miampanga an'i Raymond Ndong Sima, Alexandre Barro Chambrier ary i Mike Jocktane, samy mpirotsaka avokoa, ho tsy ampy fahamatorana amin'ny toerana raisin-dry zareo. Nampitaina tao amin'ny Twitter ilay lahatsoratra:

Lors d’une rencontre politique animée dans le quartier Nzeng-Ayong le samedi 29 juillet 2023, Gervais Oniane, candidat à l’élection présidentielle au #Gabon, a réitéré ses accusations à l’encontre de l’opposition. https://t.co/NkYCzyuGU9

— LbvNews (@LbvNews) July 30, 2023

Nandritra ny fihaonana pôlitika nafampàna tao amin'ny vohitr'i Nzeng-Ayong ny Sabotsy 29 Jolay 2023, Gervais Oniane, mpirotsaka hofidiana ho filohampirenena ao #Gabon, dia nanamafy ny fiampangàny ny mpanohitra. https://t.co/NkYCzyuGU9

— LbvNews (@LbvNews) 30 Jolay 2023

Mety tsara ho an'ny antoko eo amin'ny fitondràna io fisamantsamahan'ny avy amin'ny fanoherana io, ary manokatra varavarana efa voasoritra mazava ho an'i Ali Bongo. Araka ny fanazavan'i Télesphore Ondo, profesora mpampianatra “droit public”, rehefa nanontanian'ny RFI:

💬 🇬🇦 #Gabon «Les problèmes d'égo de l'opposition vont ouvrir un boulevard» pour le président gabonais Ali Bongo lors des élections présidentielles, législatives et locales du 26 août, analyse Télesphore Ondo, professeur de droit public.
🎙Invité de @SebastienNemeth #RFImatin 👇 pic.twitter.com/RWdma9uRqs

— RFI Afrique (@RFIAfrique) August 16, 2023

💬 🇬🇦 #Gabon Mandritra ireo fifidianana izay ho filohampirenena, solom-bavambahoaka sy ben'ny tanàna ho atao ny 26 Aogositra,  «hanokatra lalambe migodana ho an'i Ali Bongo, filoha gabôney,  ny olan'ny hambompon'ny mpanohitra», hoy ny fandalinan'i Télesphore Ondo, mpampianatra “droit public”.
🎙Invité de @SebastienNemeth #RFImatin 👇 pic.twitter.com/RWdma9uRqs

— RFI Afrique (@RFIAfrique) 16 Aogositra 2023

Fanamby ara-tsôsialy

Araka ny voalazan'ny Banky Iraisampirenena, ny famokarana solika sy manganezy no tena fidirambola ho an'ny toekarena gabôney. Mibahan-toerana ao anatin'ny faribolan'ny toekarena ihany koa ny sehatra fitrandrahana harena ankibon'ny tany, ny hazo ary ny fambolena. Nefa ny salan-karama isambolana ao Gabon dia tombanana ho 150.000 FCFA (249 dolara amerikàna)

Ankoatra izay, na eo aza ireo loharanon-karena mineraly, manana taha ambony be amin'ny tsy fanànana asa i Gabôna:   21,5%, mametraka an'i Gabôna ho ny firenena faha-9 manana ny taha ambony indrindra amin'ny tsy fanànana asa eto amin'izao tontolo izao, nefa ny tanora no tena mandrafitra ny ankamaroan'ny vahoaka. Tamin'ny faran'ny taona 2022, ny tahan'ny tsy fanànana asa ho an'ny tanora dia nahatratra efa ho 40% araka ny voalazan'ny Banky Iraisampirenena.

Mampanahy be ihany koa ny haavon'ny kolikoly. Araka ny valin'ny fanadihadiana iray nataon'ny Afrobarometer:

Mampalahelo an'ireo Gabôney ny fitomboan'ny tahan'ny fanaovana kolikoly, saingy atahoran-dry zareo ny valifaty raha toa ka hitory. Olompirenena sivy amin'ny folo no tsy mankasitraka ny asa vitan'ny governemanta amin'ny resaka ady amin'ny kolikoly.

Manamafy io fanadihadiana io ny fanomezana laharana 2022 avy amin'ny Transparency International. Gabôna no mitàna ny toerana faha-136 amin'ireo firenena 180 ao anatin'io fanomezana laharana io.

Miaraka amina tahan'ny tsy fanànana asa sy ny haavo ambony be amin'ny fanaovana kolikoly tahaka izany, fanamby goavana ho fanomezana fahafahampo ny vahoaka no miandry izay mpirotsaka hoavy eo.

Olan'ny ara-tontolo iainana

Tato anatin'ny taona vitsivitsy, tao anatin'ny ady amin'ny fiovaovàn'ny toetrandro ao Afrika dia nahasarika ireo tandrefana ilay firenena. Marobe ireo mpamatsy vola, mpampiasa vola sy mpiara-mitantsoroka iraisampirenena no miandrandra ireo alan'i Gabôna ho fisintonana ireo entona miteraka hafanàna. Eny tokoa, 88% amin'ny faritr'i Gabôna no rakotra ala.

Naseho ho toy ny maodelin'ny fitahirizana ny tontolo iainana i Gabôna. Tamin'ny Jona 2021, izy no firenena afrikàna voalohany indrindra nahazo avy amin'ny Central Africana Forest Initiative (CAFI), ny voalohany dia fandrotsaham-bola  17 tapitrisa dôlara amerikàna noho ny nahavitàny pôlitika ara-tontolo iainana tahaka izany. Io dia tafiditra ao anatin'ny fifanarahana iray maharitra folo taona, mitentina 150 tapitrisa dôlara amerikàna nosoniavin'ilay firenena niaraka tamin'ny CAFI.

Ho hita eo raha hisitraka mivantana an'ireny fandrotsaham-bola ireny ny vahoaka, amin'ny fampiharana pôlitika ara-tontolo iainana mahomby. Raha tsaraina avy amin'ireo fampielezankevitra pôlitika, ny kolikoly no tena mbola mampiasa loha fatratra an-dry zareo Gabôney.