Mitsiky daholo : tarika iray mpitendry zavamaneno milalao ny parang. Sary an'i Marc Aberdeen eo amin'ny flickr, CC BY-ND 2.0

Tamin'ny faratampon'ny valan'aretina COVID-19 iny, nanao valan-dresaka tsy tapaka ho an'ny mpanao gazety tamin'ny fahitalavitra ny governemantan'i Trinidad sy Tobago mba hampahafantarana vaovao amin'ny besinimaro, saingy isaky ny nipoitra ny Praiminisitra Keith Rowley, dia efa niomana tamin'ny fanambarana fepetra fanampiny ny olom-pirenena. Nanjary fehezanteny mampitahotra ilay fehezanteny hoe “Manomboka anio amin'ny sasakalina” ka niteraka ‘meme’ marobe. Miaraka amin'ny tahan'ny valanaretina ankehitriny tena ambany lavitra noho ny fony faratampon'ny valanaretina, mpampiasa Twitter iray no nanararaotra izany hamadihana ilay fehezanteny mba hiverenana amin'ny fitantarana “Manomboka anio amin'ny sasakalina”, tamin'ny filazana fa :

Watch nuh…😩😩😩 pic.twitter.com/2sNhzgSX0t

— Do your thing Indian, do your thing… (@AaronFarrick) November 3, 2022

Jereo ‘zao…😩😩😩 pic.twitter.com/2sNhzgSX0t
— Ataovy ny raharahanao ry Indiàna, ataovy ny anao… (@AaronFarrick) 3 Novambra 2022

Ny mozika Parang dia karazana mozika fôlklôrika atao mandritra ny vanim-potoanan'ny Krismasy. Raha ny nahazatra dia nohiraina tamin'ny fiteny Espaniôla izy, avy ao Venezoela no nampidirina tao Trinidad sy Tobago ny parang, saingy manana ny fotony lalina kokoa any anatin'ny kolontsaina indizeny sy Afrikana. Mikasika ilay bitsika dia naneho hevitra ny mpampiasa Twitter Attillah Springer, tamin'ny fitenim-paritra Trinbagoniana hoe “Koa satria isika dia eto amin'ity Fanjakana ity ankehitriny, mijereva zavatra hohenoina ary takaro ny antony mampanan-danja ny parang.” Nasiany rohy iray mankamin'ny andiana podcasts Wajang Diskotheque, izay “manambatra ny literatiora omaly sy anio, ny zavakanto hita maso, ny sarimihetsika ary ny mozika amin'ny endrika samihafa”.

Ilay fizaràna, mitondra ny lohateny hoe “Parang Jam,” dia navoaka voalohany tamin'ny Desambra 2020, rehefa niharan'ny teritery noho ny valanaretina i Trinidad sy Tobago, tahaka izay mitranga tany amin'ny tontolo hafa. Ireo firavoravoana mahazatra, ny fiaraha-mientana, ny dihy sy ireo lanonana hafa – anisan'izany ny hira parang, izay lalim-paka ao anatin'ny fomban-drazana amin'ny fifindrafindràna isan-tokantrano ao anatin'ny vondrom-piarahamonina iray mba hilalao ilay mozika – dia tsy ho tanteraka mazava ho azy, saingy nisy fahatsapana iray nentin'ilay podcast ho any amin'ny fonenan'ny olona, tamin'ny fotoana izay tena nilàn'izy ireo indrindra io fahatsapana fifandraisana io.

Notantarain'i Elisha Bartels sy Adam Andrews, fa ilay podcast koa, izay mikaroka ny fifindramonina sy ny tsy hita an-trano rehefa amin'ny fotoanan'ny Noely, dia feno vaovao mahaliana mikasika ny tantaran'ny parang, izay noelanelanina tamin-kalalahana tamin'ireo rakitsarin-kiran-dry zareo sangany tao an-toerana.

Ny hira “Rio Mansanare,” ohatra, nosoratan'i Jose Antonio Lopez, Venezoeliàna, tamin'ny taona 1958, dia mitantara ny famoizana sy ny faniriana hody an-tanindrazana, lohahevitra izay betsaka no tsy nampifandray azy amin'ny fombandrazana parang. “Ny fototry ny tantara dia ny an'ny fianakaviana iray nafindra toerana”, hoy ireo mpanentana manazava, “nanao dia iray nampidi-doza tao anatin'ny tsy fahazoana antoka izay hitodiana. Iza amin'ny fianakaviantsika no tsy nahalala izany, no tsy manana io ratram-po io raiki-tapisaka ao anatin'ny ADN-ny? Indrindra fa amin'ny ampahan'ity tontolo ity izay ny ankamaroany amintsika dia tonga teto tamin'ny fomba feno fanerena.”

Tao anatin'ny taona vitsivitsy i Trinidad dia nanjary toeram-piantsonana ho an'ireo Venezoeliana mpifindra monina ara-toekarena an'arivony, izay tsy maintsy ihany koa maniry ny hody any amin'ny firenena niaviany amin'ity fotoana iray anatin'ny taona ity.

Raha toa maro amin'ireo Trinbagoniana no nanakilasy tsotra izao ny parang ho anatin'ny sokajy “Mozikan'ny Krismasy”, nilay podcast kosa manantitrantitra ny maha-zava-dehibe azy amin'ny maha-mozikan'ireo vahoaka nafindra toerana azy izay mifikitra mafy amin'ny fitenin-drazany, amin'ny fahatsiarovany sy ireo hira avy any an-tanindrazan-dry zareo – ary amin'ny alalan'ny fanoratana hira vaovao hamenoana ny banga :

Tahaka ireo fomban-drazana marobe talohan'ny Kristianina tany Eoropa, Afovoany-Atsinanana sy ireo any rehetra any, ny tantaran'ny parang dia iray amin'ireo nampifanarahana tamin'ny endrika mozika indizeny sy Afrikana mba hampiharina azy amina toedraharaha kristianina iray. Tsy mozikan'ny hafaliana noho ny fahaterahan'i Kristy fotsiny ny parang, fa ihany koa mitantara ny ampahan'ny tantaran'ny fandresena sy ny fiovàm-po.

Hira iray hafa izay nasehon'ilay podcast ho toy ny fomba iray hitazonana ny olona ho velona anatin'ny fotoana sarotra ihany koa ny “La Gaita” an'i Lara Brothers, tarika iray tena ‘mpiondana’ ny karazana mozika parang izay toy ny andrim-panjakana. Raha ny marina dia mpirahalahy avokoa ireo  mpamorona ny tarika, Willie, Tito, Antonio sy Victor, teraka tao Venezoela tamin'ny taona 1920. Na nodimandry tamin'ny taona 2014 aza ny farany tamin'ireo mpamorona, dia mbola nitohy hatrany ny tarika hatramin'izao, ary mbola mamohafoha  fahatsiarovana hatrany any amin'ny olona ny mozikany. Araka ny lazain‘ i Adam Andrews, ilay mpanentana : “Hahatsiarovanao ny hanitry ny lakozian'ny nenibenao rehefa mivoaka avy ao anaty lafaoro ny mofomamy mainty… hahatsiarovana ny tànan'ny dadan'ny dadabenao izay mety nampitomany an'ireo olona tamin'ny feon'ny “cuatro”-ny.”

Mahaliana ihany koa ny manamarika fa ny mozika parang dia niroboprobo tany amin'ireo faritra toa an'i Santa Cruz sy St. Joseph, faritra ao Trinidad fantatra noho ireo toerana fambolena kakaô sy kafé. Ireo mpiasan'ny “pañol” eo amin'ireo tany ireo, araka izay iantsoana ny olona manana fiaviana Venezoeliana ao an-toerana, dia zara raha manana fotoana malalaka hamangiana ny fianakaviany sy ny namany, saingy ny Krismasy no “fotoana iray somary malalaka ary dia araraotin'izy ireo araka izay tratra.” Nitety ny vondrom-piarahamonina misy azy izy ireo sady nihira ny hira izay “manomboka manoritsoritra ny tantara nahaterahan”i Kristy ary vetivety dia nivadika ho amin'ny foto-kevitra tsy ara-pivavahana”.

Ny dihy, miaraka amin'ireo dingana izay mampiditra ny filatro castellan sy salsa, dia anisan'ny ampahana traikefa parang. Azo lazaina ho tsy vita ny handre mozika parang nefa tsy hihetsika. Averina indray, raha amin'ny ankapobeny heverina ho toy ny mozika “Espaniôla”ny parang, tsipihan'ilay podcast fa hita ao aminy ihany koa ireo singa avy amin'ny rafitry ny gadona mihetsiketsika sy mampodimandrin'ny Afrikàna andrefana ; na izany aza, “tsy mba resahintsika mihitsy ny momba azy io ho mozika avy any Afrika mitovy amin'izay iheverintsika ny kalipsô”, na dia niaina traikefa nitovy tamin'izay niainan'i Karaiba ny fanjanahantany sy ny herisetra mifandray amin'izany aza i Amerika Latina. Araka ny sosokevitr’‘i Elisha Bartels, raha manontany tena ianao hoe “nahoana ny firenena iray tsy zanatany Espanola nandritra ny efa ho 200 taona mahery no mbola mihira ihany ireo hira amin'ny fiteny Espanola, dia tsaroantsika fa fito ‘miles’ (11,5 kilometatra eo ho eo) mampidi-doza no hany manasaraka antsika amin'i Venezoelà”.

Mihitatra hatrany Trinidad avy amin'ireo toerana toa an'i Sucre any Avaratra-Atsinanan'i Venezoelà, ny parang dia fihaonana tokana amin'ireo kolontsaina teratany sy Afrikàna, satria hatry ny ela talohan'ny nahatongavan'i Christophe Colomb tao an-toerana, ireo “vahoaka teratany tao Orinoco Delta dia nampiasa ny Hoalan'i Paria ho vavahady fidirana ho an'ny faritra ambiny ao Karaiba”.

Ilay podcast dia manasongadina ihany koa an'i Daisy Voisin ilay tsy manam-paharoa, heverin'ny rehetra ho toy ny mpanjakavavin'ny parang, izay nanonofy fa hahazo laza maneran-tany ilay mozika. Ny tariny “La Divina Pastora” (Ilay Mpiandry Ondry Masina) dia mitondra ny anaran'ilay sarivongan'ny Madone Virjiny Mainty mipetraka ao amin'ny fiangonana Katolika Romàna ao Siparia, tanàna atsimon'i Trinidad izay toerana niavian'i Voisin.

Lazain'ny tantara fa moanina Capucin iray,   izay nanamafy fa namonjy ny ainy izy io no nitondra ilay sarivongana niala tany Venezoela ho any Trinidad. Eny tokoa, ny sarivongan'i Madone dia nohajaina tanteraka noho ny heriny mampiray sy manasitrana. Isantaona, amin'ny androm-piravoravoany, dia misy filaharana iray izay andraisan'ireo Katôlika sy ireo Hindoa ihany koa anjara, izay manaja azy amin'ny anaran'ny Sipari Mai, fisehoan'ilay andriambavy Kali. Ny Madone ihany koa dia, “masina ho an'ny vahoaka Warao toy ny an'ireo Katôlika”, hoy ny fanamarihan'ilay podcast, “izay nihevitra ireo fomba ara-pivavahanan'i Warao ho sahala amin'ny asan'ny devoly.”

Hira iray maneho amin-kery ny sansantsany amin'ireo olana izay atrehan'i Trinidad sy Tobago, ary ny faritra amin'ny ankapobeny, ny “Mi Negrito” an'i San José Serenaders, hoy ilay podcast. Ireo tononkira, fiventesana  tamin'ny fomba mandrotika fo nataon'i Gloria Alcazar, Venezoeliàna tonga tao Trinidad mba hianatra fiteny anglisy ary nivady tamin'ny mpamorona ny vondrona, Lennox Flores, nony farany, no mitantara ny fitiavan'ilay vehivavy mpihira ny lehilahy iray mainty hoditra :

Amin'izao andro izao izay mbola mijanona ho toeran'ny herisetra eo am-pelatanan'ireo namana, vahiny, olon-tiana, mpividy … ny vatan'ireo vehivavy amin'ny andaniny roa amin'i hoalan'i Paria, amin'izao andro izao izay ny vatan'ireo vehivavy dia afindrafindra  tahaka ny hoe tsy nahafantatra velively ny atao hoe fahalalahana ry zareo, dia misaintsaina ny tononkiran'i Gloria Alcazar isika; misaintsaina ny tahotra sy ny faniriatsika ny tsy fitoviankevitra, sy amin'ny faniriantsika hanakaiky ny hafotsiana, nefa dia ihomehezantsika ireo sambo rendrika. Misaintsaina ny tsingerin'ny fampijaliana sy ny fahamoran'ny tsy firaharahiana ny hirifirin'ireo hafa rehefa tsy natrehantsika ny ratram-pontsika mifandraika amin'ny foko, ny saranga ary ny fifindràmonina.

Tsy isalasalana fa mitondra hafaliana ny Parang, saingy ny fahatakarana izay niaviany sy ny nitomboany dia manome ihany koa izy hirika ahafahana misaina lalina an'ireo olana, na dia mbola manohy manandrana sy mivoatra aza ilay karazana.

Henoy manontolo eto ny fizaràna “Parang Jam” amin'ilay podcast Wajang Diskotheque.