Pikantsary avy amin'ny fantsona Youtube-n'ny ÒCtele
Telopolo taona lasa izay, ny rantsan'ny Firenena Mikambana misahana ny Fanabeazana, ny Siansa ary ny Kolontsaina, UNESCO, no nanao ny Andro Erantany ho an'ny Fahalalahan'ny Asa Fanaovana Gazety ho fanasongadinana ny anjara toerana fototra raisin'ny fahalalahan'ireo media. Tamin'ity taona ity, ny fankalazana nifantoka tamin'ny « Ny fahalalahana maneho hevitra amin'ny maha-milina manosika ireo zo maha-olona rehetra azy », saingy inona moa ny fahalalahana maneho hevitra tsy misy fahafahana mamokatra sy miditra amin'ireo votoatim-baovao amin'ny fitenin'ny tena ? Tena manandanja tokoa izany ao anatin'ny tontolon'ireo fiteny vitsy an'isa, toy ny asehon'ity ohatry ny fiteny “occitan” ity raha ho an'i Frantsa.
Mba hahalalàna misimisy kokoa, vakio ny fandrakofana manokana ataon'ny Global Voices, amin'ny teny anglisy Special Coverage on World Press Freedom Day
Ny “occitan” dia fiteny rômaniana izay fiteny niandohan'ny ankamaroan'ireo mponina ao atsimon'i Frantsa hatramin'ny fiandohan'ny taonjato faha-XX. Ankehitriny, antsasaka tapitrisa sisa ireo olona miteny azy io, any amin'ny faritra iray misy mponina eo ho eo amin'ny 30 tapitrisa eo, na dia manana fombandrazana manankarena voarakitra an-tsoratra, momba ny lalàna sy ny kolontsaina, aza izy, efa hatrany amin'ny taonjato faha-XI. Izany dia vokatry ny fametrahana an-tery ny teny frantsay ho fiteny ôfisialy tamin'ny fampianarana nanomboka tamin'ny fiafaran'ny taonjato faha-XIX, sy ny fandraràna ny vahoaka tsy hampiasa azy ireny tany an-tsekoly hatramin'ny 1951. Hatreo, nanomboka niova tsikelikely ny fihetsiky ny governemanta, nankany amin'ny fankatoavana misimisy kokoa sy ny fanohanana, na misy aza ny ahiahy ny amin'ny mety ho fisamantsamahana ara-pitenenana mitoetra amin'ireo rantsana sasantsasany ao anatin'ny governemanta, indrindra fa momba ny fanabeazana sy ny fanaovan-dalàna.
Mba hahalalàna misimisy kokoa, vakio amin'ny fiteny frantsay ny Le recul de l'occitan: Échec des initiatives culturelles ou défaillance de l'État
Raha raisina hoe ny ankamaroan'ireo mpampiasa ny fiteny Occitan dia olona vaovao amin'izao fotoana izao, izany hoe ireo ankizy, tanora ary olondehibe nianatra azy na mianatra azy ankoatra ny fiteny frantsay, dia tena ilaina ny manangana tontolo iray izay ampiasàna ilay fiteny ary hahafahan'ny rehetra mandray azy hatrany amin'ny faratampony eny amin'ireo sehatra rehetran'ny fifandraisana. Eo no miditra ny andraikitry ny media, na tranainy izy, toy ny onjampeo, fahitalavitra, gazety an-tsoratra, na ny ankehitriny hita aty anaty aterineto sy ny tambajotra sôsialy, izay angamba ny zava-dehibe indrindra. Araka ny voalazan'ny andininy faha-16 (1) ao anatin'ny Fanambaran'ny Firenena Mikambana momba ny zon'ny vazimba teratany (UNDRIP) tamin'ny Septambra 2007 :
Indigenous Peoples have the right to establish their own media in their own languages and to have access to all forms of non-Indigenous media without discrimination.
Ny Vazimba Teratany dia manana zo hanangana haino-vaky-jery amin'ny fitenin-dry zareo manokana sy hanana fahafahana miditra amin'ireo endrika haino-vaky-jery tsy vazimba teratany, tsy misy fanavankavahana
Media mampiasa ny fiteny Occitan : fifangaroana santatr'andraikitra avy amin'ny fanjakàna sy ny olon-tsotra
Ny fahitalavitra no iray amin'ireo hery mpanosika ireo media mampiasa ny fiteny Occitan, satria izy sady tranainy no nomerika, rehefa jerena ny fisiany eny anaty tranonkala sy ny tambajotra sôsialy.
ÒCtele dia fantsom-pahitalavitra tsy miankina amin'ny fiteny Occitan nanomboka tamin'ny 2013. Naorin'ilay mpanao gazety, Lionel Buannic, ary tantanin'ny LB Groupe, orinasa iray tsy miankina izay mitantana ihany koa fantsona iray mitovitovy aminy, saingy amina fitenim-paritra iray lehibe ao Frantsa, ny breton, fitenin'ny Selta. Ny ÒCtele dia mandeha ora efatra isanandro, sy manolotra vaovao isanandro, sarimihetsika ary andiana fandaharana tsy tapaka miresaka ireo lohahevitra marolafy, miainga amin'ny fanatanjahantena ka hatramin'ny sakafo, ny literatiora ary ny fianarana sy ny fanatsaràna ireo fahaizamanao Occitan. Isantaona ilay fantsona dia mahazo mpijery antsasaka tapitrisa. Na dia santatr'andraikitra tsy miankina aza izy, dia mandray tohana avy amin'ny fanjakàna ao an-toerana any amin'ireo faritra vitsivitsy izay mbola ampiasàna ny fiteny “occitan”. Hita ihany koa eny amin'ny ankamaroan'ireo tambajotra sôsialy izy, isan'ireny ny Instagram sy YouTube.
Ireo onjampeo an'ny fanjakàna sy mandray tohana ara-bola avy amin'ny fanjakàna ihany koa, ary tafiditra ao anatin'ny tambajotra France Bleu, dia manolotra ihany koa fandaharana fohy amin'ny fiteny Occitan sy momba ny manodidina ny Occitan: toy izany ohatra no ataon'ny France Bleu Béarn (faritra Pyrénées any amin'ny sisintany iraisany amin'i Espaina) ao anatin'ny fandaharana “Les mots d'Oc” (eto ny Oc dia ny fomba fanoratra ny “eny” any amin'ny tapany atsimo, antsoina ihany koa hoe Occitanie ary tononina “oui” any amin'ny ilany avaratr'i Frantsa, tononina ihany koa indraindray hoe “outs “), ka any ny dika iray eo an-toerana nalaina avy amin'ny fiteny occitan dia ampiasaina ao anatin'ny toedraharaha ara-kolontsaina nisy azy mba ho entina mizara fahalalàna momba ny fombandrazana na ny literatiora “occitan”. Amin'ny ankamaroany dia amin'ny fiteny frantsay ny fandaharana, saingy manome ohatra fehezanteny maro sy voambolana “occitan”.
Ny France Bleu Périgord (faritra iray hafa ao Occitanie) dia manolotra fandaharana iray amin'ny fiteny Occitan manontolo, mifantoka amin'ireo ohabolana occitan, mitondra ny anarana hoe « Meitat chen, meitat pòrc » (« Alika ny tapany, kisoa ny tapany », ohabolana occitan iray).
Ràdio País dia onjampeo iray tsy miankina, mpandefa hirahira no sady mandefa fandaharana ami'ny fiteny frantsay sy “occitan gascon”, ka mozika amin'ny fiteny occitan, catalan sy frantsay no betsaka indrindra, mazàna sanganasan'ireo mpanao mozika avy any atsimon'i Frantsa. Tamin'ny 1983 izy no nijoro, ao anatin'ny faritra Béarn ihany, rehefa nanome alàlana ny hijoroan'ireo onjampeo malalaka ny tao Frantsa, izany hoe ireo onjampeo tsy miankina na tantanina fikambanana, fotoana namarana ny ampihimamban'ny fanjakàna tamin'ny resaka fampielezampeo. Mandefa vaovao ihany koa izy.
Misy onjampeo ampolony hafa sy fandaharana atokana ho an'ny fiteny, mozika ary kolontsaina occitan, izay azo idirana ihany koa ety anaty aterineto, mahatonga ireo votoaty amin'ny fiteny occitan ho azo raisina mora foana, isan'ireny ny amin'ny endrika podcast.
Misy ihany koa revio sy gazetiboky azo raisina amin'ny fiteny occitan, indrindra fa ny Lo Diari (Ny Gazety) izay mipetraka ho toy ny gazetiboky mandrakotra ny kolontsaina occitane, isany ny literatiora, ny mozika, ny sarimihetsika, ny zavakanto an-tsehatra amin'ny fiteny occitan, ary misy ny dika vita an-tsoratra sy anaty tambajotra. ONG iray no manonta azy, antsoina hoe Institut d'estudis Occitans (Institut d'études occitanes – Ivontoerana Fianarana Occitane).
Zavadehibe ny hanamarihana fa, raha nampitombo ny isan'ireo fiteny hita ao aminy ny Google ka nampiditra ireo fiteny vazimba teratany, toy ny samoan, ouïghour na ny corse, mbola tsy mipoitra kosa ao amin'ny pejiny Google Traduction ny fandikàna ho amin'ny fiteny occitan. Etsy ankilany anefa, io pejy io dia ahafahana mandika tsotsotra ny occitan mankany amin'ny fiteny anglisy.
Tambajotra sôsialy : ny sisintany manaraka ho an'ireo mpampiasa ny fiteny Occitan ve?
Tamin'ny 2022, l’Ofici Public de la lenga occitana (Ofisim-panjakana ho an'ny fiteny Occitan, andrim-panjakana iray noforonina tamin'ny 2016 ho fampiroboroboana ny fampiasàna ny fiteny occitan ao Frantsa) no nanao ny fifaninanana voalohany indrindra nokarakarainy natodika ho an'ireo mpitarikevitra mpandresy lahatra ety anaty tambajotra sôsialy ka mampiasa, na mampahafantatra ny occitan, ary nanambara ireo mpandresy tamin'ny Febroary 2023. Nisy ireo tanora mpampiasa Instagram, YouTube, TikTok no nomena fankasitrahana ho fampiroboroboana ilay fiteny.
Ny mpandresy, Gabrièu Pelission, dia tanora mpampianatra ny fiteny occitan ety anaty tambajotra, ary mitazona ny fisiany mavitrika ao amin'ny Youtube, ao amin'ny fantsony Parpalhon Blau (Lolo Manga), manana mpamandrika mihoatra ny enina arivo, ary ao amin'ny Instagram, araka ny ahitàna azy eto miresaka amin'ny fiteny occitan miaraka amina mpiara-miasa aminy iray ao Japàna :
Laurie Privat, nahazo laharana faharoa, dia mitantana kaonty Instagram iray kanto, miloko mainty sy fotsy izay ampiasàny ireo sary sy voambolana occitan, toy ny hita eto izay ilazàn'ny lahatsoratra hoe “Tsy te-ho faty am-perinasa”, sy iresahan'ny olona momba ireo fomba fiteny sy ny fandikàna teny :
Hita ao amin'ny Twitter ihany koa ny Occitan, noho i Mariona Miret, ilay nahazo ny laharana fahatelo ary mibitsika amin'ny fiteny occitan ao amin'ny kaontiny.
Raha te-hahalala misimisy kokoa, vakio amin'ny fiteny anglisy ny Fanontaniana&Valiny niarahana tamin'i Mariona Miret, mpikatroka ho an'ny fiteny Occitan
Iray hafa nandresy ary mila marihana ity kaonty Instagram Biais_de_dire ity izay mampianatra ny dika amin'ny fiteny occitan ho an'ireo ohapitenenana frantsay, toy ny eto izay, tsy ny fiteny frantsay toy ny hoe « Comme c'est triste, il est mort » no ampiasaina, fa amporisihana ireo mpiteny mba hampiasa ny ohapitenenana occitan hoe « A acabat de manjar » (Nitsaha-nihinana izy).
Mba hivoaka velona amin'ny taonjato faha-21 ny occitan, dia tsy maintsy hita ety anaty nomerika, nefa koa ampianarina any anatin'ireo sekoly mampiasa fiteny roa, ary omena lanja ho toy ny lova amin'ny alàlan'ireo santatr'andraikitra, na avy amin'ny fanjakana izany, na avy amin'ny tsy miankina.
Raha te-hahalalaisimisy kokoa, vakio amin'ny fiteny anglisy ny: France's institutional fear of multilingualism: An interview with language activist Michel Feltin-Palas (Ny fahatahoran'ny andrim-panjakana ny hamaroam-piteny: antsafa niarahana tamin'ilay mpikatroka ho an'ny fiteny Michel Feltin-Palas)
Lahatsoratra notsongain-ny Rising Voices, tetikasa iray miaraka amin-ny Global Voices manampy amin-ny fanapariahana vaovaon-ny tsy mbola mahatakatra aterineto loatra ity. · Lahatsoratra rehetra
