Ao Goatemalà, mbola velona hatrany ny ratra navelan'ny fifandonana mitam-piadiana teo anelanelan'ny 1982 sy 1983, ary mikatsaka ny rariny ireo mibaby azy ireny. Sary notsongaina tao amin'ny kaonty Flickr an'i Surizar. Nampiasàna lisansa Creative Commons.

Ny 1 Febroary lasa teo no nisokatra ny fotoam-pitsaràna iray manan-tantara tao Goatemalà. Sambany tokoa izao no nisy fotoam-pitsaràna nosokafana momba ny fanolànana sy ny fanandevozana ara-nofo nandritry ny ady mitam-piadiana tao amin'io firenena io. Vehivavy iraika ambinifolo avy amin'ny vahoaka maya-q'eqchi’ no mitady amin'ny alàlan'io hetsika io ny rariny ho fanamelohana ireo miaramila tomponandraikitra tamin'ireo herisetra ara-nofo sy fomba fitondra tsy mendrika ny maha-olombelona, feno habibiana ary manambany natao azy ireo nandritra ilay fifandonana anatiny teo anelanelan'ny 1982 sy 1983.

Araka ny Prensa Comunitaria, lazain'ny tatitry ny Kaomisiona ho fitondràna fanazavàna ara-tantàra ny fanitsakitsahana zon'olombelona ao Goatemalà fa nandritra io vanimpotoana io dia :

Las mujeres tuvieron que hacer turnos para lavar uniformes y cocinar a los soldados sin remuneración alguna, además sufriendo violaciones sexuales en repetidas ocasiones. Esta violencia sexual fue usada por el ejército como forma de control de cualquier mujer organizada percibida como “enemiga” o “subversiva”, ya que, según los relatos de estas mujeres, muchos de los esposos, hermanos o familiares suyos estaban organizados y luchando por su derecho a la tierra. Se entiende entonces que a las mujeres se les violó para “castigar a los varones” que reclamaron sus derechos y [para] aterrorizar a la población.”

tsy maintsy nifandimby ireo vehivavy nanasa ny fanamiana sy nikarakara nahandro ho an'ireo miaramila, tsy nandray karama na kely aza, ary mbola niharan'ny fanolànana imbetsaka aza. Nampiasain'ny tafika io herisetra ara-nofo io ho toy ny fitaovana hifehezana ireo vehivavy rehetra tanaty fikambanana noheveriny ho toy ny «fahavalo» na « mety hanelingelina ny rafitra napetraka», satria araka ireo fijoroana vavolombelona nataon'ireo vehivavy, maro tamin'ny vadin'izy ireo, anadahy na havana akaiky no tanaty fikambanana ary nitolona ho amin'ny zon'izy ireo hànana tany. Takatra avy amin'izany fa natao ankeriny ireo vehivavy mba « hanasaziana ny lehilahy » izay nitaky ny zony sy [mba] hampihorohoroana ny vahoaka.

Ny fanandevozana ara-nofo sy asa an-trano voalaza eto dia nitranga tany amin'ireo tobin-tafika napetraka tany amin'ny vondrom-piarahamonina Sepur Zarco, tany El Estor, any amin'ny Franja Transversal del Norte. Ireo lehilahy nampangaina ho nitarika na namela azy ireny hitranga dia ny kolonely Esteelmer Francisco Reyes Girón sy ilay kaomisera miaramila fahiny, Heriberto Valdez Asig, izay nampanantsoina hiatrika ireo heloka an'ady iampangàna azy.

Afaka vakiana izao manaraka izao ao anatin'ny fampitàm-baovao navoakan'ny Mujeres Transformando el Mundo [MTM, Ireo Vehivavy Manova Ny Tontolo], iray amin'ireo fikambanana mitory :

Gracias a la valentía de estas mujeres y del arduo trabajo que por más de seis años, Mujeres Transformando el Mundo ha llevado a cabo a través de un litigio estratégico, estamos hoy ante un caso emblemático de trascendencia internacional, al ser el primer juicio de esta naturaleza que es presentado ante el sistema de justicia interno. Constituirá también un ejemplo para la aplicación de una justicia con enfoque de género que visibilice las desigualdades históricas y el continuum de la violencia patriarcal contra las mujeres específicamente en un contexto como el conflicto armado interno.”

Noho ny fahasahian'ireo vehivavy ireo sy ny asa tsy nikelezany aina nataon'ny Mujeres Transformando el Mundo nandritry ny enina taona mahery tao anatinà disadisa stratejika iray, dia atrehantsika ankehitriny ny tranga iray miavaka, miaraka amin'ny akony goavana manerantany, satria io no fotoam-pitsaràna voalohany indrindra amin'io karazany io nojeren'ny rafi-pitsaràna eto amin'ny firenena. Ho ohatra ihany koa amin'ny fampiharana ny lalàna miaraka amin'ny fomba fijery ny maha-lahy na vavy io, izay mampibaribary ireo tsy fitoviana ara-tantara sy ny fitohizan'ny herisetran-dehilahy manjo ny vehivavy, indrindra ao anaty vanim-potoana toy ny ady an-trano mitam-piadiana.

Hatramin'ny 2009, dia nanangana ny vovonana ho amin'ny fanapahana ny fahanginana sy ny tsimatimanota ny Mujeres Transformando el Mundo, miaraka amin'ny Fikambanana Nasionalin'ireo Vehivavy Goatemalteky (Unamg ny fanafohezanteniny amin'ny teny Espaniola) sy ny Tarika mpanao fanadihadiana eny anivon'ny vondrom-piarahamonina ary ny asa fitaizana ara-tsaina sosialy (Ecap), mba hanomezan-tànana ireo vehivavy goatemalteky amin'ny zotran'izy ireo hitaky ny rariny.

Araka ny pejy Facebook-n'i Juicio Sepur Zarco, ireo vehivavy sisa velona tao Sepur Zarco « dia vonona ny hitondra hatramin'ny farany ity fotoam-pitsaràna ity ary hahita fanamelohana. »

Ny feon'izy ireo any akaikin'ny fiafaràn'ity lahatsary manaraka ity no maneho ny tanjaka sy ny fikirizan'izy ireo :

[…] No podía decir lo que tenía decir.

Pero hoy estoy contenta porque ya estamos en otro proceso.

Pero ahora, ya no es un camino de miedo para mí.

Es momento de decir y hablar. Que se deje de sufrir todo lo que sufrimos.

Que mis nietas, que otras mujeres ya no sufran lo que nosotras sufrimos.
Hoy me siento contenta de que el juez haya aceptado la verdad que venimos a contar.

[…] Tsy mba afaka nilaza izay tiako notenenina aho.

Fa androany, faly satria tafita aminà dingana hafa izahay.

Fa, amin'izao fotoana izao, tsy làlana mahatahotra intsony ho ahy.

Tonga ankehitriny ny fotoana hitenenana sy hiresahana. Aoka hitsahatra ny fiaretana ny zavatra rehetra niaretanay.

Mba tsy hiaritra izay niaretanay intsony ny zafikeliko, sy ireo vehiavy hafa.
Faly aho androany fa neken'ny mpitsara ny marina nentinay notantarana taminy.

Nos levantamos. Caminamos y fuimos a buscar la justicia.

Nitsangana izahay. Nitanjozotra ary nandeha nitaky ny rariny.

Tsy isalasalàna fa io fotoam-pitsaràna io no vavolombelon'ny fahasahiana goavan'ireo vehivavy q'eqchie's. Araka ny anipihan'ilay goatemalteky mpanao gazety sady mpikatroka mpiaro zon'olombelona azy, Iduvina Hernández:

[…] A pesar del estigma social, a pesar del dolor y a pesar de la vergüenza, estas mujeres, verdaderas orquídeas de acero, se levantan sobre sus endurecidos pies y alzan el rostro en unidad y con dignidad. Habrán de enfrentar cara a cara a dos de sus verdugos. Serán vencedoras porque la violencia que les propinaron fue incapaz de aniquilarlas. Han estado en unidad, van todas juntas como una, con un solo corazón, van a compartir la comida de la fiesta de la justicia y al final se sentarán detrás de un solo fuego (chire jun chi xam) y detrás de una sola taza a compartir la bebida de la dignidad.”

[…] Na eo aza ny holatra ara-tsosialy, na eo aza ny hirifiry sy ny henatra, ireo vehivavy ireo, tena ‘orkidea vy’ tokoa, dia nijoro tamin'ny tongony tsy nihozohozo ary nampitraka ny lohany tao anaty firaisankina nombam-pahamendrehana. Hivoaka ho mpandresy izy ireo satria tsy nahavita nampitanondrika azy ireo ny herisetra nampiharina tamin'izy ireo. Nitambatra izy ireo, toy ny iray izy rehetra, fo iray, hifampizara ny sakafon'ny fetin'ny rariny izy ireo, ary amin'ny farany, hipetraka manodidina afondasy tokana (chire jun chi xam) sy eo anoloan'ny kaopy tokana mba hifampizara ny zava-pisotron'ny fahamendrehana.

Araho amin'ity rohy ity ny fizotry ny fotoam-pitsaràna .

Ireo fanavaozana ny vaovao momba ilay fotoam-pitsaràna dia azonao raisina ihany koa ao amin'ny pejy Facebook-n'i Juicio Sepur Zarco/Vovonana hanapahana ny fahanginana sy amin'ny kaonty Caso Sepur Zarco.