(Marihana fa efa tamin'ny volana Janoary taona 2010 ny lahatsoratra teny Anglisy)
Tokony ho tsaroana amin'ny tantaran'ny tanjany sy ny fiaretany tsy manam-petra i Haiti. Haïti no firenena voalohany tany Amerika Latina nahazo ny fahaleovantenany, ary repoblika mainty voalohany taorian'ny fanjanahan-tany manerantany. Ankehitriny, tsy maintsy tsaroana mihoatra ny hatramin'izay, ny vahoaka Haitiana sy i Haïti, firenena izay nakorontan'ny kolikoly, ny fahantrana, ny tsirambina, ary ny loza.
Izao no nolazain'ilay mpanoratra sady bilaogera Pôrtô Rikàna Mayra Santos Febres tamin'ny lahatsorany momba ny horohorontany [1] [ES] izay nanimba ity nosy Karaibeana ity:
Tengo una deuda vieja con Haití. Todos la tenemos. Haití es la matriz primera, el lugar desde el cual nos nació el Caribe, es el Africa de adentro, el dolor innombrable, la cicatriz.
Fue el primer pais de América en donde un negro se atrevió a pensarse libre, a pensarse lider de pueblos (Toussaint L'ouverture). Ese descaro, Haití lo ha pagado caro. Todavía se lo cobran. No se lo perdona el Antiguo Imperio que crió una revolución (Liberté, Fraternité, Eglité) para todo Occidente, menos para ellos. No se lo perdona su propia estirpe, que convirtió en micos y parodias (Henry Christophe, Duvalier, Aristide) aquel sueño inicial de libertad, fraternidad e igualdad.
Y ahora esto; Haití es este montón de piedras que se derrumban. ¿Qué crimen ancestral no terminamos de pagar? ¿Por qué la tierra nos odia tanto (Le Damnées de la Terre, siempre, les damnées de la terre)? ¿Cómo nos levantamos ahora? Porque el Caribe entero no puede caminar sin Haití. Tropieza , trastabilla, muerde polvo. No puede seguir soñando el sueño que lo originó. No puede seguir intentando (egalité, fraternité, liberté) convertirlo en realidad.
Haití se derrumba, otra vez.
Y nosotros caemos. No podemos avanzar.
Sin Haití no se puede. Sin Haití caemos todos.
Manana trosa tranainy amin'i Haiti aho. Manana izany daholo isika. Haïti no kibo nifonosana voalohany, toerana nahaterahan'i Karaiba, Afrika avy ao anatiny, ilay fanaintainana tsy hay tononina, ny holatra. Izy no firenena voalohany tany Amerika izay nisian'ny olona mainty hoditra sahy nihevitra ny tenany fa afaka, mihevitra ny tenany fa mpitarika vahoaka (Toussaint L'ouverture). Nizaka fahoriana ho an'ity tsy fahaiza-miaina ity i Haiti. Mbola mizaka ny vokatr'izany izy ireo. Tsy namela azy ireo ny Fanjakana Fahiny izay nanangana revolisiona (Fahalalahana, Firahalahiana, Fitoviana) (Liberté, Fraternité, Egalité) ho an'ny Tandrefana. Na dia tsy nifamela aza izy ireo, toy ireo izay nanao hala-tahaka tamin'ny nofinofy voalohany amin'ny fahalalahana, ny firahalahiana ary ny fitoviana (Henry Christophe, Duvalier, Aristide). Ary ankehitriny izao. Ao anatin'ny korontan-trano rava i Haïti. Inona no karazana heloka bevavan'ny razambe mbola zakaintsika? Nahoana no mankahala antsika be loatra ny tany (Le Damnées de la Terre, hatrany, les damnées de la terre)? Ahoana no hifohazantsika ankehitriny? Satria tsy afaka mandeha tsy misy an'i Haiti i Karaiba. Tafintohina izy, mamely ny vovoka. Tsy afaka manohy manonofinofy ny nofy izay niteraka azy izy. Tsy afaka manohy miezaka (fitoviana, firahalahiana, fahafahana) izy mba hahatonga izany ho tanteraka. Lavo indray i Haiti. Ary lavo ihany koa isika. Tsy afaka manohy mandeha isika. Raha tsy eo i Haiti. Raha tsy misy an'i Haiti, lavo avokoa isika rehetra.
Nitaraina momba ny loza tamin'ny alalan'ny fanoratana lahatsoratra fohy misy ny lisitry ny toby fanangonana fanampiana ao an-toerana ny ankamaroan'ireo mpamahana blaogy avy any Pôrtô Rikô. Tao amin'ny Twitter, nisy ny fanavaozam-baovao sy vaovao momba ny horohorontany nataon'ireo mpisera Twitter Pôrtô Rikàna @caribnews [2] sy @blogdiva [3]. Ny gazety mahazatra tahaka ny Primera Hora [4]sy El Nuevo Dia [5] koa dia nandefa mpitati-baovao sy mpaka sary mpanao gazety ho any Haïti mba hitantara ny vokatry ny horohorontany. Nanangana foibe fanangonana fanampiana, nanatontosa hetsika fanangonam-bola, ary nandefa sampam-pikarohana sy fanavotana tany Haiti ny governemanta Pôrtô Rikàna [6].
Ato [7] ny Fitantarana Manokana Ataon'ny Global Voices momba ny horohorontany tao Haiti.