Sarin'ankizy mpianatra kôrany (talibés). Saripika an'i Soumaila Aya, nahazoana alàlana.

Any amin'ireo tanàndehiben'ireo firenena ao Sahel afovoany, toa an'i Niamey (Nizera), Bamako (Mali) ary Ouagadougou (Burkina-Faso), misy trangan-javatra iray mampiahiahy lasa nivadika ho zavatra iainana andavanandro: ireo ankizy mangataka.

Mazàna mitafy rovi-damba, mitondra kaopy eny an-tànany, tsy hoe seho hita fotsiny eny an-dalambe ireny ankizy ireny. Izy ireny no endrika mibaribary indrindra amin'ny tranga lalina iray ara-tsôsialy, ratsy tantana na tsy noraharahain'ny pôlitika saingy navadiky ny vahoaka ho fenitra. Asehon'io toejavatra io ireo lesoky ny rafitra sôsialy sy pôlitikan'ireo firenena ao Sahel afovoany, toerana ahitàna taham-pahantràna ambony be: araka ireo angondrakitra nasiônaly akaiky indrindra, tamin'ny 2021 dia manodidina ny 43% amin'ireo vahoaka ao Burkina Faso no miaina ambanin'ny fetran'ny fahatràna, 45,5% tao Mali  ary 47,4% tamin'ny 2023 ho an'i Nizera. Soritan'ireny tarehimarika ireny ny fianjadian'ny fahantràna vao mainka noharatsian'ireo fanamby ara-piarovana sy ara-toetrandro ao amin'io faritra io.

Rehefa atambatra, ireo firenena telo ao Sahel afovoany dia manana mponina 77 tapitrisa: mihoatra ny 28 tapitrsa ao Nizera, mihoatra ny 25 tapitrisa ao Mali ary mihoatra ny 24 tapitrisa ao Burkina Faso. Ao Mali, araka ny Coalition Malienne des Droits de l'Enfant (COMADE), mihoatra ny 20 000 ireo ankizy miaina an-dalambe no tafiditra anatin'ny asa fangatahana – ka 43% amin'ireo dia ankizivavy. Ao Nizera, fanadihadiana iray nataon'ny Anti Slavery (ONG miorina ao Londôna) no nahatsikaritra tany amina sekoly kôranika miisa 1.543,  ny fisian'ireo ankizy 86 824 izay ny 76 080 tamin'izy ireo dia noterena hangataka. Tao Burkina Faso, misy ireo fikambanana no niaiky ny maha-olana goavana ilay fanerena hangataka, saingy tsy ananana ny tarehimarika.

Ankizy ampianarina ny Kôrany (talibés), fitantanana sa fitrandrahana azy ireo?

Any amin'ireo firenena telo ao Sahel ireo, ny finoana Silamo no tena finoana arahan'ny maro amin'ny vahoaka: mihoatra ny 60% ao Burkina-Faso, mihoatra ny 95% ao Mali, 99% ao Nizera.

Ny zaza iray “talibé”, izany hoe ampianarina ny Kôrany”, dia zaza iray atolotr'ireo nahitàny masoandro ho eo an-tànan'ny olona iray mpifehy (mpampianatra) kôranika mba hahazo fanabeazana ara-pinoana miozolmàna. Tsy manana fifehezana an'ireny sekoly kôranika ireny ny fanjakàna na dia kely aza.

Anaty tranga marobe,  matetika ireo ankizy noheverina ho tokony handray fanabeazana kôranika no araraotina sy avadika ho loharanom-bola ka mahasimba ilay antso ara-panhy tany am-piandohana.

Araka izany, tamin'ny 2017, notombanan'ny tatitra iray nataon'ny Human Rights Watch ho maherin'ny 50 000 ireo ankizy “talibés” tao Senegaly no noterena hangataka isanandro, matetika rahonana ara-batana mihitsy. Ambana maro isankarazany no atrehan'ireny ankizy ireny : herisetra, fitrandrahana, fanararaotana sy fanaovana an-jorombàla ara-tsôsialy.

Maneho fanitsakitsahana miharihary ny zon'ireo ankizy io trangan-javatra io, amin'ny tsy fanomezana azy ireo ny zo fototra hahazo fanabeazana, fiarovana ary fahazazàna sambatra. Tanora iray nampianarina ny kôrany (talibé) no mijoro ho vavolombelona amin'ny Global Voices:

Isanandro aho alefan'ilay mpifehy ahy hangataka eny an-dalambe tao San (tanàna ao afovoan'i Mali any amin'ny 422 Km miala an'i Bamako) ary, raha tsy mitondra ny vola tadiaviny aho, dia rahonany na darohany. Manao dia an-tongotra elabe aho, matetika tsy mikiraro sy tsy misakafo, miaraka amin'ny tahotra hody amin'ny tànampolo. Tsy mandeha an-tsekoly aho, na dia manonofy ny hianatra hamaky teny sy manoratra aza mba ho lasa mpiasam-bahoaka. Ny tena mampalahelo ahy indrindra, dia ny hanoanana, ny herisetra ary ny fanamavoana ataon'ireo mpandalo, fa indraindray misy tsiky, tapa-mofo na fotoana iray manome ahy hafaliana kely.

Faharefoana vao mainka miharatsy noho ny tsy fisian'ny fitaovam-panjakàna izay matetika tsy misy

​Nandritra ny taona marobe i Sahel no niharan'ny fifanoheran-javatra nanosika ireo ankohonana ho amina fahantràna faratampony. Tany lonaka ho an'ny fikisahan'ireo ankizy ho lasa mpangataka izany, atosiky ny fifangaroan'ny singa ara-toekarena, sôsialy sy ara-pianakaviana, araka ny tatitra 2023 SOS enfance en péril au Sahel (SOS fahazazàna tandindonindoza ao Sahel) (2023) avy amin'ny UNICEF. Ny tsy fisiana na ny fahaverezan'ny fanohanan'ny ankohonana, vokatr'ireo fifandonana na ny fifindran-toerana an-tery, dia manery ankizy marobe, tsy misy mpiahy, hitady samirery izay fomba hivelomany.

Mipongatra ireo santatr'andraikitry ny olompirenena, toy ny tao Burkina Faso izay nahitàna ny fikambanana Suudu Baaba, ohatra, nikendry ny hanatsara ny faripiainan'ireo ankizy tamin'ny alàlan'ireo hetsika maharitra eny anaty fiarahamonina. Tao Mali, ny fikambanana Samusocial dia manolotra fanohanana ara-tsaina, ara-tsôsialy ary ara-pitsaboana. Misy ireo fanentanana ho fampahatsiarovan-tena sy ireo fanentanana nomerika miezaka ny mandrava ny fahanginana sy misarika ny sain'ireo manampahefana.

​Amin'io sehatra io, tena tsy ampy betsaka ny hetsika avy amin'ireo governemanta ao amin'ilay faritra. Ao Nizera, ohatra, noraràn'ireo manampahefana ny hataka ataon'ireo ankizy ao Niamey renivohitra.  Fepetra iray azo deraina, saingy sarotra ny hampihatra azy  manoloana ny haben'ilay tranga sy ny tsy fisiana vahaolana hafa azo raisina ho an'ireo ankohonana sy ireo sekoly kôranika. Matetika ilay lohahevitra no apetraka any amin'ny laharana faharoa, heverina ho saropady ara-kolontsaina na tsy laharam-pahamehana ara-pôlitika. Hamafisin'ny tatitra iray nataon'ny ONG Save the Children (Vonjeo ny Ankizy) fa  an'aliny maro ireo ankizy eny an'arabe ao amin'ireo firenena ireo no mazàna raisin'ireo vondrona mitam-piadiana. Lazain'ny pejy faha-9 ao amin'ilay tatitra fa:

Any amn'ireo firenena ireo, izay miozolmana ny 60% hatramin'ny 90% amin'ny mponina, ampiasaina ireo lahateny fandresena lahatra ara-pinonana ho toy ny fitaovana iray mahomby hanangonana ny tanora. Hindrahindrain'io lahateny fandresena lahatra io ny anjara toeran'ireo mpiady amin'ny alàlan'ny fanasongadinana ireo fampanantenana hasambarana, na eto an-tany, na any ankoatra.

Toepiainana manahirana manohintohinia ny fivoarany no atrehan'ireo ankizy mpangataka. Gédéon Sangare, Maliàna mpandraharaha amin'ny asa fanorenana trano, nitafàn'ny Global Voices, no mijoro ho vavolombelona:

 Eny an-dàlambe, mifanena amina ankizy am-polony maro tsy misy mpiahy aho. Mangataka mitady izay hahavelona azy ry zareo, fa ao ambadik'io zavamisy io, misy herisetra tsy re tsaika miafina : maro ireo araraotina sy voadaroka. Ny tena tsy azo ekena dia ny fahanginan'ireo manampahefana manoloana io loza io. Matetika loatra ny asa fangatahana ataon'ny ankizy no heverina ho toy ny zavatra ara-kolontsaina tsy azo ihodivirana, kanefa ilay izy dia tena hamehana ara-kolontsaina sy ara-piarovana.  Misy sasany amin'ireo efa “talibés” fahiny ka lasa mpiasa ankehitriny no mitantara fa tsy nisy, na kely aza, asa nianaran-dry zareo mba hahafahany miantoka hoavy mendrika rehefa rahatrizay lehibe.

Andian-taranaka tandindonin-doza

Ny tsy firaharahàna ny asa fangatahana ataon'ny ankizy dia vanja milevina ho an'ny hoavin'i Sahel. Io andian-taranaka io, izay tsy omena hirika, dia mety hihevitra fa anjara tandrify ny fahantràna sy ny fiezahana ho tafavoaka velona amin'ny alàlan'ny asa fangatahana. Tsy ny fivoaran'ny maha-olona azy ihany no tandindonin-doza amin'izany, fa koa ny fitoniana sôsialy sy ara-toekarena manerana ny faritra manontolo. Ao  Nizera, ny fikambanana nizeriàna misahana ny fitsaboana ny fandikàn-dalàna sy fisorohana ny heloka bevava,  dia milaza ao anatin'ny tatitra nataony ny Martsa 2020 hoe efa tafahoatra ny rafitra eo an-toerana ny fitrandrahana ireo “talibés”, ary araka izany dia tsy maintsy raisina ho toy ny tranga isam-paritra. Io tatitra io ihany no milaza ao amin'ny pejy faha-5 :

Ny lojikan'ny fanondranana an-tsokosoko sy fitrandrahana ireo “talibés” dia isan'ny fihetsiketsehan'ireo fifindràmonina eo an-toerana sy ao amin'ny faritra (ireo firenena mpifanolo-bodirindrina, fa koa ny lemaka midadasik'i Sahel sy Afrika Afovoany), ary araka izany dia tsy maintsy dinihana manoloana ireny fifaneraseràna ireny.

Alassane Maiga, manampahaizana manokana amin'ny resaka fiarovana, sy firaisankinam-piarahamonina ary fiharetan'ny vondrom-piarahamonina no sady mpikambana ao amin'ny fiarahamonina sivily maliàna, nilaza tamin'ny Global Voices fa:

Mazàna ny asa fangatahana ataon'ny ankizy ao Sahel dia tafiditra anatina toejavatra ara-pinoana iray izay ahitàna ireo ankizy (Talibés) nankinina tamin'ireo mpifehy (mpampianatra) kôranika mandeha mangataka, afenina amin'ny filazàna hoe ho fandrafetana fiharetana ara-pinoana (tanjaka ara-panahy). Na izany aza, takon'io endrika io ny faharefoana lalina iray iainan'ireo fianakaviana, izay ny fahantràny no manosika ireo ankizy hangataka mba hahitàny izay hahavelona.

Manoloana ny haben'ilay olana, maika ny tokony hiarahan'ireo governemanta amin'ny fiarahamonina sivily sy ireo fikambanana iraisampirenena mba handrindràna ireo ezaka. Izay mihitsy, arakaraky ny hitomboan'ny isan'ny ankizy tsy afaka miditra anaty rafitra fampianarana arak'asa, dia ho bebe kokoa ny ambana hivarinany amin'ny fandikàn-dalàna sy ireo vondrona mitam-piadiana izay manohintohina koa ny fitoniana ao Sahel.