Feon'ny Palestiniana: Fitondran'ny Papa manakaiky kokoa
(Fanamarihana: lahatsoratra anglisy nivoaka tamin'ny May 2025)
Sary narafitry ny Global Voices. Papa François tao Vatican, n.d., Saripika: Fiangonana Katôlika (Angletera sy Pays de Galles)/Fotos Públicas. Ity tantara ity dia ampahany amin'ny Undertones, taratasim-baovaon'ny Civic Media Observatory an'ny Global Voices. Misoràta eto raha te hahazo ny Undertones.
Efa ampolo taona maro izao no niverimberina ny antson'ny Fiketrahana Masina mba hisian'ny fandriampahalemana ao amin'ny Tany Masina sy Jerosalema, ikendrena fiaraha-mitoetra sy fahalalahana ara-pinoana ho an'ireo Kristiàna, Jiosy ary ny Silamo. Tamin'ny 20 Aprily 1984, tao anatin'ny Taratasy Apôstôlika “Redemptionis Anno”, ny Papa Joany Paoly II, nampahatsiahy toepo efa nifampizaràny sahady tamin'ny Papa Paoly VI taorian'ny fitsidihany ny Tany Masina sy Jerosalema tamin'ny 1964, dia nanambara fa raha ny fomba fijeriny, ny “tsy fahavitàna mahita vahaolana sahaza ho an'ny olana Jerosalema” dia nanohintohina bebe kokoa ny famahàna am-pilaminana sy ara-drariny efa nandrasana hatry ny ela ny krizy manerana ny Afovoany-Atsinanana.”
Araka ny fifanarahana fototra tamin'ny 1993 nifanaovan'i Israely sy ny Tany Masina, fony ireo fanjakana roa tonta nametraka tamin'ny fomba ôfisialy ny fifandraisana diplaomatika, ny Tany Masina sy Israely dia samy nanolo-tena ho amin'ny “fampiroboroboana vahaolana am-pilaminana an'ireo fifandiran'ireo fanjakana sy firenena, manilika ny herisetra sy fampihorohoroana tsy ho anatin'ny fiainana iraisampirenena.”
Tamin'ny Martsa 2000, tamin'ny fivahinianana jobily nataony tany amin'ny Tany Masina, tao anatin'ny kabary nataony rehefa nitsidika ireo faritra mizakatena ao Palestina ambany fitantanan'ny filoha Yasser Arafat, Papa Joany Paoly II dia nanamarika fa ny Fiketrahana Masina dia “nankatoa mandrakariva hoe manana zo natoraly hanana firenena ny vahoaka palestiniàna, sy zo hiaina handry fahalemana ary am-pilaminana miaraka amin'ireo vahoaka hafa ao amin'io faritra io.” Kanefa, vao tamin'ny 2015, teo ambany fiketrahan'ny Papa François, ny Fiketrahana Masina no nankatoa tamin'ny fomba ôfisialy ny Fanjakàna Palestiniàna tao anaty fifanarahana iray ankapobeny.
Narrative: Palestine lost a friend and an ally in Pope Francis [amin'ny fiteny anglisy]
Tsy ijerena ny antokom-pinoany fa nanako lalina tany amin'ireo Palestiniàna sy ireo mpiaro ny zon-dry zareo ny adisisika mavitrika nataon'ny Papa François hisian'ny rariny amin'ny fifandiran'ny Israeliàna sy ny Palestiniàna. Ireo miaro io fitantaràna io dia mihevitra ny Papa ho tena namana sy mpiaradia amin'ny tolon'ny Palestiniàna ary mahita ny famoizana azy ho toy ny fahavoazana goavana ho an'ireo izay miady hisian'ny vahaolana am-pilaminana manaiky ny zon'ireo Palestiniàna.
Hatrany am-piandohan'ny naha-Papa azy, feo mpanao adisisika ho an'ny zon'ireo Palestiniàna ny Papa François, tsy hoe fotsiny manaiky ny fijoroan'i Palestina fa namerimberina hatrany niantso ho amin'ny fampitsaharana ny poabasy taorian'ny fanafihana nataon'ny Hamas tao Israely tamin'ny Ôktôbra 2023 sy fandefasana nisesy ny adin'i Israely amin'i Gaza ary hatramin'ny kabariny farany.
Tamin'ny Novambra 2023, taorian'ny fihaonana tamin'ny havan'ireo Israeliàna takalonaina sy ny fianakavian'ireo Palestiniàna niharan'ny ady, nampangain'ny Papa François ho toy asa fampihorohoroana ny herisetra tao Gaza, tamin'ny fanakianana ny andaniny sy ny ankilany mpifanandrina. Volana iray taorian'izay, ny Desambra, nohamafisiny io fanamelohana io, tamin'ny famaritana indray ilay ady ho toy ny asa fampihorohoroana, tamin'ity indray mandeha ity ho valin'ny fanafihana iray nataon'ny Israeliàna tamin'ny fiangonana katôlika tao Gaza.
Ny tapaky ny Novambra 2024, nangatahan'ny Papa François ny hanaovana fanadihadiana hamaritana raha azo ambara ho fandripahana ny hetsika ataon'i Israely ao Gaza, tamin'ny filazàna fa nilaina ny mamaritra am-pahamalinana raha toa izy ireny ka mifanaraka amin'ny “famaritana ara-teknika narafitr'ireo mpahay lalàna sy ireo fikambanana iraisampirenena.” Hatreto, goavana ary tsy mitsahatra mitombo ny famoizana ain'olombelona aterak'io fifandonana io. Tsy ny Papa François irery no olona nanontany raha toa ka fandripahana ny hetsika ataon'i Israely; samy niteny toy izany ny Firenena Mikambana, ny Amnesty International, ny Human Rights Watch, ary ireo mpisehatra hafa iraisampirenena.
Ny vondrona sasany ao anivon'ny fiangonana katôlika mihevitra ny fijoroan'ny Papa François manoloana ny adin'i Israely ao Gaza, toerana nanaovany adisisika navitrika mba hisian'ny rariny ankoatra ny fandriampahalemana, ho toy ny mifanohitra amin'ny fotokevitra manohana ny fifandraiasana tokana misy amin'ny jodaisma sy ny katolisisma, ka misy sasany amin'ireo akademisàna milaza fa nihoatra ny fefy ny fanambaràny momba ny fanadihadiana mahakasika ilay fiampangàna an'i Israely ho manao fandripahana, “dia ny fefin'ny tsy fombàna ny atsy na ny aroa,” ary hoe ny fanamarihana nataony dia mametraka “ambana amin'ny maha-firenena an'i Israely sy ho an'ireo Jiosy manerana izao tontolo izao.”
Ny fomba fanamafisana io fitantaràna io ety an-tambajotra
Ao anatin'ity lahatsoratra ao amin'ny X ity, ilay Palestiniàna mpanao pôlitika sy mpahay siansa, Xavier Abu Eid , no maneho hevitra momba ny fodiamandrin'ny Papa François, tamin'ny fitsaràna ireo voambolana sy hetsika nahatonga azy ho namana iray ho an'i Palestina, indrindra nandritra ny ady farany nataon'i Israely tao Gaza.
Amin'ny firesahana ireo fanehoankevitry ny Papa François momba ny hoe tsy hisy fandriampahalemana raha tsy misy ny rariny, toy ny manao resaka tsy loabody ilay mpanoratra hoe neken'ny Papa ny filàna manenjika ireo rehetra voarohivorhy tamina heloka an'ady sy ny zon'ireo Palestiniàna hahaleo tena amin'ny fandraisana fanapahankevitra.
Ny fanehoankevitra tamin'ilay lahatsoratr'i Abu Eid, raha sady raisina ireo kiana avy amin'ireo kaonty mpomba an'i Israel sy ny mpomba ny MAGA, dia manipika ny endrika mampizarazara ananan'ilay fifandirana sy ny lanjan'ireo feo manao adisisika hisian'ny fomba firoso mifototra amin'ny zo.
Xavier Abu Eid dia mpanomana PhD ao amin'ny Trinity College ao Dublin ary mpanolotsaina fahiny tao amin'ny Palestine Liberation Organization (PLO – OLP). Tao Shily izy no teraka, avy amina fianakaviana palestiniàna kristiàna avy ao Beit Jala ary mpanoratra ny “Rooted in Palestine: Palestinian Christians and the Struggle for National Liberation 1917-2004.” (Mifàka ao Palestina: ireo Palestiniàna kristiàna sy ny tolona ho fanafaham-pirenena 1917-2004)
Fitanisàna niisa 25 no azon'ilay mahatsoratra, fanehoankevitra 31, ary famerenana namoaka in-540, tia 1.500 ary maripejy 103. Nomena laharana +1 izy ao anatin'ny fanomezanay isa ho an'ireo fiantraika sivika, raha sady misaona ihany an'i Papa François, tamin'ny famerenana naka ny hafatry ny Papa dia tantarain'ny mpanoratra ireo ezaka nataon'ny Papa hisiana fampitsaharana poabasy ary ny filàna manome tamberinandraikitra izay nanaovan'ny Papa adisisika.
Ao anatin'ity lahatsoratra ao amin'ny X ity, ilay Pakistaney mpanoratra, Fatima Bhutto, maneho ny fitiavany an'i Papa François ary nitomany noho ny fodiamandriny, midera azy ho olomalaza iray miavaka nampiseho firaisampo sy fahasahiana ara-môraly ho fanohanana ny Palestiniàna ary nanao tokim-panompoana hivavaka ho azy.
Ny filazàn'i Bhutto fa ny Papa François no “hany olomalaza nanana feon'ny fieritreretana sy fangorahana nananantsika” dia manosoka hevitra hoe vao mainka ho irery amin'ny iraka efan-dry zareo izay manohana ny tolon'i Palestina amin'izao fahalasanan'ny Papa François izao.
Pakistaney i Fatima Bhutto, mpanoratra tantara efa nahazo loka, mpanoratra tsanganana an-gazety, ary olomalaza manana mpanaraka 2,6 tapitrisa ao amin'ny X. Avy amin'ilay fianakaviana pakistaney malaza mpanao pôlitika ao Pakistàna, ny fianakaviana Bhuttos, ankoatra izay koa izy dia zanaky ny mpiray tampon'ny iray amin-dry zareo no sady zafikelin'ny lehilahy iray hafa pôlitisiàna manan-tantara sady praiminisitra fahizay. Izy dia nanakiana ampahibemaso ny pôlitikan'ny tarana-mpanjaka nampiharin'ny fianakaviany, ary feo iray mpanao adisisika mpomba an'i Palestina no sady mpanakiana ireo olo-maventy, ary miozolmàna manana kolontsaina laika.
Ilay lahatsoratra dia nahazo fitanisàna in-44, fanehoankevitra 21, famerenana nizara in-1000, tia 6200, ary maripejy 205. Nomena laharana +1 izy ao anatin'ny fanomezanay isa ho an'ireo fiantraika sivika, raha jerena ny fitaoman'i Bhutto sy ny fampiakoana ny fomba firoso tokana, mijery ny maha-olona nanànan'ny Papa François manoloana ny toedraharaha ao Gaza sy ny adisisika nataony hisiana vahaolana am-pilaminana.
Raha hamaky misimisy kokoa momba ny fanehoankevitra tamin'ny fodiamandrin'ny Papa François
