Polisy Nizeriana lahy sy vavy. Sary avy amin'i AMISOM Public Information ao amin'ny Flickr (CC0 1.0 Universal)

Avy amin'i Pamela Ephraim sy Adewale Fajana 

Manjaka any Nizeria ny fitsaram-bahoaka, endrika fanasaziana tsy ara-dalàna ataon'andian'olona na vondrom-piarahamonina mandray ny lalàna ho eo ampelantanany. Mitatitra ny Amnesty International fa farafahakeliny 555 ny trangam-pitsaram-bahoaka voarakitra tao Nizeria tanelanelan'ny taona 2012 ka hatramin'ny taona 2023 ary lazainy fa sady mihamahazo vahana no mihamahazo faka ny herisetra.  

Mazàna tafiditra anatin'izany ny fanalam-baraka ampahibemaso, daroka, fampijaliana, eny fa na hatramin'ny famonoana ho faty mihitsy aza — noho ny fiahiahiana heloka bevava, tsy misy porofo, fisamborana, na fitsarana. Tamin'ny taona 2022, tovolahy iray voampanga ho nangalatra môtô no maty nodoran'ny andian'olona tao amin'ny fanjakan'i Edo, nahitana ny nataon'andian'olona tanaty horonantsary nivezivezy tao amin'ny media sosialy. Ny ampitso, vehivavy kristiana mpianatra iray 22 taona no notorahan'andiana mpianatra miozolomana vato mandra-pahafatiny rehefa nampangaina ho niteny ratsy ny finoana silamo. Tamin'ny taona 2024, nenjehina sy nosamborina ary nodoran‘andian'olona romotra ireo olona nahiahiana ho mpangalatra finday tao Jos, Fanjakana Plateau. Nasehon'ireo trangan-javatra ireo ny endrika tsimatimanota manahiran-tsaina sy ny fidorororo na tsy-fisian'ny fitsarana, satria mahalana no fantatra na tsaraina ny ankamaroan'ireo mpanetsi-bahoaka.

Nahoana no mbola misy ny fitsaram-bahoaka?

Hamarinin'ny Nizeriana sasany ho ratsy ilaina noho ny habibiany ny fitsaram-bahoaka. Mandresy lahatra ry zareo fa mahatonga ny fanarenana ara-pitsarana ho tsy azo ianteherana ny kolikoly ataon'ny polisy, ny fanemorana ny fitsarana, ary ny tsimatimanota tsikaritra.

“Amin'izao fotoana izao, toa hita ho tsara kokoa noho ny rafi-pitsarana nizeriana ny fitsaram-bahoaka”, hoy ny mpisera X iray nizara tamin'ny ranty malaza iray. Skales, Nizeriana mpampiala voly, niteny hoe : “Vitsy kokoa ny heloka bevava eto Nizeria raha oharina amin’ny any UK noho ny fitsaram-bahoaka.”

Raha niresaka tao amin'ny X Space mitondra ny lohateny hoe “Fitsaram-bahoaka sy zon'olombelona: Antony sy fiantraikany eto Nigeria,” Nilaza i Olalekan I. Oladapo, mpisolovava, hoe:

The Constitution provides for a presumption of innocence until proven guilty, and the burden of proof lies on the prosecution, not the defendant. So the problem does not largely lie in the judiciary; it lies in the system. The criminal justice system takes a long time, and people want justice immediately. Until we are able to put all the necessary reforms on this, we are still going to face the same problem.

Iantohan'ny Lalàmpanorenana fa tsy manan-tsiny ny olona iray mandraka ny fanaporofoana azy ho meloka, ary miankina amin'ny fampanoavana ny havesatry ny porofo, fa tsy amin'ny voampanga. Ka tsy miankina loatra amin’ny fahefam-pitsarana ny olana; fa amin'ny rafitra. Maka fotoana maharitra ny rafi-pitsarana heloka bevava, fa mitady rariny eo noho eo ny olona. Mandra-pahavitantsika mametraka ny fanavaozana rehetra ilaina amin'izany dia mbola hiatrika karazan'olana iray ihany isika.

Nampifandray ny fifaharan'ny fitsaram-bahoaka amin'ny psikolojiam-bahoaka i Olatunji Dusi, inspektera jeneraly mpanampy ao amin'ny polisy, vondrom-piarovana manokana ao Nizeria.

“Tsy afa-miresaka fitsaram-bahoaka isika raha tsy miresaka psikolojiam-bondron'olona mitangorona; ny fihetsiky ny olona rehefa ao anaty vondron'olona betsaka, hitany ho hirika ahafahan'izy ireo manao fihetsika diso sy ahafahany manao izay tiany atao io satria afa-miafina anaty herin-tangoron'olona ry zareo ny fitaomam-bahoaka no ahafahan'izy ireo mandray fanapahan-kevitra iraisana. ” Nampiany fa mety iharan'ny fitsaram-bahoaka na iza na iza.

Inona no azo atao?

Tondroin‘i Oladapo ho “fahantrana sy tsi-fahalalana” ny anton'ny fitsaram-bahoaka. Hoy izy: “Mila manao zavatra bebe kokoa ny fitondram-panjakana mba hiantohana ny fiahiana ny vahoaka sy hanome vahana ireo sampan-draharaha misahana ny fampiharana ny lalàna mba hahazoana antoka fa mahomby sy miasa ny rafi-pitsarana eto amintsika.”

Nilaza tamin'ny Global Voices i Fukky Danladi Mashat, mpahay lalàna ao Abuja, Nizeria, fa azo atolefika ny fandrahonana amin'ny alalan'ny “fanafainganana sy fampahombiazana kokoa ny raharahan-heloka bevava, fanabeazana eny ifotony amin'ny loza ateraky ny fitsaram-bahoaka, fanamafisana ny tamberina andraikitra eo anivon'ny fampiharana ny lalàna sy ny fahefam-pitsarana, ary ny fanaovana ho laharam-pahamehana ny fitsarana mizotra haingana sy mangarahara.

Afaka mamerina ny fitokisan'ny besinimaro isika rehefa atrehina ireo antony fototra ireo, manapaka ny ranomodin'herisetran'andrimasom-pokonolona, ary mampanjaka ny tena fahamarinana,” hoy izy nanampy.

Nilaza ny matihanina amin'ny haino vaky jery Nizeriana, Sola Jaiyesimi, fa manana anjara toerana amin'ny fanononana sy fampamenarana ireo mpitarika herisetram-bahoaka ny fampitam-baovao. Raha nitanisa ilay trangam-pitsaram-bahoaka malaza namonoana olona efatra ivelan'ny fitsarana tao Aluu (Aluu Four) izy dia noderainy ny rafi-pitsarana nanameloka polisy iray ho mpiray tsikombakomba amin'ny fitsaram-bahoaka.

Ao anatin'ireo tolo-kevitra maromaro nataon'ny Amnesty International, nomarihiny fa tena tsy ampy hiantohana fanaraha-maso mahomby ny mpitandro filaminana ao Nizeria latsaky ny 400.000 hikarakara olona maherin'ny 200 tapitrisa. Nomeny hevitra ny governemanta hametraka lalàna miady amin'ny herisetra ataom-bondron'olona, hampahomby ny fampiharana ny lalàna, sy hampahomby ny ady amin'ny herisetra amin'ny anaran'ny fivavahana.

Amnesty International Nigeria held a townhall stakeholders engagement on eradicating mob violence. The event held on Tuesday 1 July 2025 in Benin Edo state brought under one roof, market associations, law enforcement, civil society, activists, lawyers, journalists and students. pic.twitter.com/LI1mZYcY63

— Amnesty International Nigeria (@AmnestyNigeria) July 5, 2025

Nanatontosa fivoriana ampahibemaso hanetsehana karazana mpandray anjara maro ny Amnesty International Nigeria hamongorana ny herisetran'andian'olona. Notontosaina tamin'ny Talata 1 Jolay 2025 tao amin'ny fanjakan'i Benin Edo ny hetsika namoriana fikambanan'ny tsena, mpampihatra lalàna, fiarahamonim-pirenena, mpikatroka, mpahay lalàna, mpanao gazety ary mpianatra.

Afaka manampy betsaka ireo tolo-kevitra ireo amin'ny fiantohana fa ho faty ankaranany ny fitsaram-bahoaka ary ho latsaka hatrany amin'ny kely indrindra ny (herisetra)m-bahoaka, satria ny tena fototry ny lalàna dia ny hifehy sy hampitony ny fitondrantenan'olombelona ho amin'ny fiaraha-miaina milamina sy mandry fahalemana.