(Fanamarihana: lahatsoratra anglisy nivoaka tamin'ny Janoary 2025)

Mark Zuckerberg avy ao amin'ny Meta. Saripikan'i Alessio Jacona ao amin'ny Flickr (CC BY-SA 2.0).

Nambaran'i Mark Zuckerberg, tale jeneralin'ny  Facebook, fa “hiady amin'ny sivana” maneran-tany i Meta, miaraka amin'ny filoha manaraka ao Etazonia, Donald Trump, izay tokony hotokanana amin'ny herinandro (-n'ny 20 Janoary 2025).

Toy ny politika iray “manohitra ny sivana” no anoloran'i Zuckerberg ilay fanovàna ny fandrindràna votoaty ao amin'ny Meta.  Na izany aza, ambaran'ireo manampahaizana fa somary fepetra amina raharaham-barotra iray izy io, izay natao hamalifaliana ny filoham-pirenena voafidy, Donald Trump. Araka ny nolazain‘i Zuckerberg, ahenan'i Meta ny vola laniany amin'ny fiarovana amin'ireo lahateny feno fankahalana, no sady naatony ny fanamarinana zavamisy ary mitodika any amin'ireo  mpampiasa ry zareo mba hitoroka votoaty manohintohina (fantatra ihany koa amin'ny hoe fanaovana “firaketam-piarahamonina”) – farafaharatsiny ao Etazonia.

Ho ohatra mpisava làlana mampidi-doza ity politika vaovao ity, na azo lazaina aza fa manaraka fotsiny ny fialàna amin'ny fandrindràna votoaty mialoha ny fifidianana nataon'ny X (Twitter taloha) nataon'i Elon Musk.

Na izany aza, asehon'ny tantara vao haingana fa ny fifehezana ny Meta sy X, mihoatra noho ny efa ataon'ny Fiombonambe Eorôpeàna (EU), dia mametraka antsika amina zotra mampidi-doza amin'ny ataon'ireo tsy refesi-mandidy.

Ny sivana amin'ny aterineto Rosiana

Tsy nanonona ny filoha Rosiana Vladimir Putin tao amin'ny lahateniny i Zuckerberg. Na izany aza, izy dia nanonona ny Vondrona Erôpeana (EU) ho iray amin'ireo “mpanivana” lehibe indrindra, ary koa i Amerika Latina sy Shina. Kanefa, nanomboka ny Oktôbra 2022, ny Meta sy ireo sampany (ankoatry ny WhatsApp, hatramin'ny andro namoahana ity) dia tafiditra ao anatin'ny lisitr'ireo fikambanana mpampihorohoro sy mahery fihetsika any Rosia. Tsy vitan'ny hoe nosakanana ihany izy ireo, fa ara-teknika, ny olona iray dia azo samborina noho ny fizaràna rohy na fametrahana fango eo amin'ny pejin-tranonkala iray.

Fampitandremana izao tantara izao ; amin'ny fomba ofisialy, noraràn'i Kremlin ilay vondrona satria nanambara i Meta fa hamela ny fanoratana lahatsoratra toy ny “fahafatesana ho an'ireo Rosiana mpanani-bohitra.”

Tamin'ny Martsa 2022, nisy manampahefana iray avy amin'ny Meta  nampahafantatra ny BBC News fa nialàn'ilay orinasa mandritra ny fotoana voafetra ireo politikam-pitsipikany ” noho ny fananihambohitra misy amin'izao fotoana izao ao Okraina,” hahafahan'ireo olona iharan'ny fifandonana mba “haneho fihetsehampo mahery vaika manoloana ireo tafika mitam-piadiana manani-bohitra”. Vokatr'izany, ny governemanta Rosiana dia niampanga an'i Meta ho “mpankahàla Rosiàna” ary nanondro azy ho toy ny fikambanana voaràra.

Saingy ankehitriny, tsy misy sehatra media sôsialy tandrefana miasa any Rosia: nosakanana avokoa ry zareo noho ny “tsy fanarahany” ireo lalàna Rosianina (amin'izao fotoana izao, ny hany mbola misy dia ireo fandefasana hafatra avy amin'ny Telegram sy WhatsApp, ary ny Tiktok Shinoa).

Antsoin'ny fikambanan'ireo fiarahamonim-pirenena sivily ny filohan'ny EU, Ursula Von der Leyen, mba hampihatra amin'ny Meta ny tanjaka feno ananan'ny lalànan'ny EU, hisorohana ny fahavoazana mety hanjo ny Eorôpeana. Ary eny, araka ny Lalàna mifehy ny Tolotra Nomerika izay nankatoavina tamin'ny 2022, ny fepetra sasany dia hanome sazy ara-bola mavesatra raha misy ny tsy fanarahan-dalàna mifototra amin'ny fanombànana ny ambana mba hahafahan'ireo sehatra hiasa ao amin'ny tsenam-barotry ny EU. Ary izany no tokony hatao raha toa manomboka manohintohina an'ireo vondrona marefo ireo fepetra nohalefahana momba ny  lahatenim-pankahalana.

Na izany aza, mila tazonintsika an-tsaina fa raha i X sy Meta, eo ambany tsindry be loatra avy amin'ireo mpandrindra, no manapa-kevitra ny handao ny EU, dia hampihena ny fahafahan'ny olom-pirenena hanara-baovao izany. Na mety ho tsy dia azo inoana aza izany, araka ny filazan'ireo manampahaizana, dia mila mametraka torohay bebe kokoa ho an'ny olona isika, fa tsy mampihena izany. Noho izany, na dia mandao ny fandaharanasany momba ny fanamarinana zavamisy aza ny Meta (fa tsy mbola ao amin'ny EU aloha), mety tsy tokony atahorana araka ny ijerena azy am-boalohany ve izy io ? Raha ny marina, nampanantena i Zuckerberg fa hamerina ireo votoaty ara-politika izay mety hisy fiantraikany tsara kokoa amin'ny fampahafantaram-baovao ny olona, indrindra fa rehefa hanan-kery tanteraka amin'ny Aogositra 2025 ilay lalàna eorôpeana momba ny fahafahan'ny haino-vaky-jery.

Ny mpikaroka sasany dia nanondro ny fanomezan-danja be loatra ny herin‘ny fandisoana vaovao amin'ny olona, amin'ny endriny rehetra, sy ny namelàntsika ny safidin'ny vahoaka ho amin'ny fanapahan-kevitr'ireo sehatra.

Afaka manome ohatra vitsivitsy aho. Ny fikarohana nataoko momba ny fitantanam-pitondrana, amin'ny ampahany, dia mikasika ireo dingana izay natao mba “hiadiana amin'ny fandisoana vaovao Rosiàna,” tsy taorian'ny nanombohan'ny fananihambohitra tao Okraina ihany, fa koa rehefa tonga tamin'ny faratampony ny saritaka ara-maoraly vokatry ny fitsabahan'ny vahiny tamin'ny fifidianana amerikana tamin'ny taona 2016. Marobe ireo loharanom-baovao amin'ny fiteny Rosiàna no nosakanan‘ilay fanapahan-kevitry ny Mpanao Lalàna Eorôpeana tao amin'ny EU, nanomboka tamin'ireo fantsona fampielezan-kevitra Russia Today sy Sputnik. Nanomboka tamin'io fotoana io, maro dia maro no naiditra tao anatin'ireo lisitra ireo.

Mbola nilaza indray ireo manampahaizana sasany fa ny  famahàna olana ara-teknika dia misy fetra lehibe manoloana ny fanoherana ny fandisoana vaovao.

Ny sehatry ny fampahalalam-baovao sôsialy ihany koa dia nanakana sy nanàla ny famadihana ho vola ireo votoaty avy any Rosia sy ireo izay nojeren'ireo Rosiàna tamin'ny fahamalinan'izy ireo manokana. Ohatra, ny YouTube dia nandrara ny famadihana ho vola ireo jery rehetra avy any amin'ny faritany Rosiàna izay, mazava ho azy, nampitondra faisana ireo fampahalalam-baovao mpanohitra, ohatra, ny  Dozhd, fantsona manohitra ny ady sy Putin, izay ao Rosia no tena mpihaino fototra, ary tokony ho ao.

Tokony hosakanana ve ny fampielezankevitra mivantana? Angamba. Fa amin'ity tranga ity, ahoana no hahafantarantsika ny hevitry ny “ankilany”? Nisy fotoana, ny hany loharanom-baovao amin'ny fiteny Rosiàna azoko nojerena tao amin'ny Google News dia avy any Belarosia. Araka izany, tsy niasa ilay “page rank” (laharam-pejy) malaza, fa iza no nanapa-kevitra hoe inona sisa no loharanom-baovao azo itokisana? Mazava be fa i Kremlin no manapa-kevitra momba izay afaka ho hita ao amin'ny Yandex, milina Rosiàna fikarohana. Fa ilaintsika ho an'ny EU ve ny fomba mitovy amin'izany?

Ny tiako hambara dia tokony tohanantsika ireo haino aman-jery nahazatra, izay miorim-paka amin'ny fanamarinana zava-nitranga. Tsy maintsy omentsika famatsiambola ireo mpanao gazety eo an-toerana ary ifampiraharahantsika ireo sehatry ny tambajotra sôsialy mba hampidirana ny votoatin-dry zareo. Tsy maintsy mamolavola media sôsialy sy modely AI mitodika amin'ny tombontsoam-bahoaka isika ary mametraka azy ireny ho loharano misokatra  (open source). Raha fintinina dia manangana hirika sy fahasamihafana misimisy kokoa ao amin'ny sehatry ny teknôlôjia sy ny tontolon'ny fampahalalam-baovao, fa tsy vitsy kokoa.

Araka ny nolazain'i Thomas Kent, izay zokiolona mpamita iraka momba ny fifandraisana stratejika ao amin'ny filankevitra momba ny Pôlitika Ivelan'ny Amerikàna sady manampahaizana manokana momba ny fampielezankevitra Rosiàna, tao anatin'ny lahatsoratra iray fanehoankevitra vao haingana hoe:

Ilain'ireo haino-vaky-jery tandrefana ny manokana indray ny tenany ho amin'ny fandrakofana vaovao marina sy tsy mitanila. Raha resy lahatra ny olom-pirenena fa tsy mitanila ny loharanom-baovao arahany dia tsy hanana antony izy hikatsahana loharanom-baovao hafa, rosiàna na ankoatra izany.

Na raha tsy izany, dia tsy tsara noho i Vladimir Putin isika, izay tsy mampiasa mihitsy ny Aterineto sy maniry ny tsy hisian'ny olona manao izany, toy ny tamin'ny “andro taloha,” na i Zuckerberg, izay manosika antsika “hiverina any amin'ny fàkan'ny”  fanehoankevitra malalaka.

Tena mitovy ny toetra fototra maha-izy azy raha ny zavatra ataon'izy roa ireo. Afa-tsy ny hoe tsy misy vanim-potoana volamena sy fototra hiverenana. Raha tsy takatr'ireo olona ireo izany dia isika no mila mahatakatra izany.

Ny Dr. Daria Dergacheva dia mpikaroka mpifandray amin'ny Platform Governance, Media and Technology Lab ao anivon'ny  ZeMKI, Anjerimanontolon'i Bremen, ao Alemaina. Izy koa dia toniandahatsoratry ny Global Voices ao  Eorôpa Atsinanana nanomboka ny Martsa 2022 ary nandritra ny 10 taona mahery dia niasa tamin'ny haino aman-jery Rosiana sy ireo ONG mpanohitra .