Sary avy amin'ny Global Voices

Nosoratan'i Yuri, mpikambana iray ao amin'ny tetikasa fanaovan-gazety Mi Historia

Namakivaky arabe simbasimba sy manirery indrindra ao Villavicencio aho, renivohitr'i Meta, departemanta iray ao afovoan'i Kolombia izay ivondronan'ny tontolo iainana Andeana, Orinoco ary Amazoniana. Nirotsaka ny orana nandritra ny maraina, ary tsy namelan’ny rahona matevina hiseho ny tara-masoandro.

Very fanahy aho rehefa miverina mody any an-trano avy mianatra, noho ireo teny mandratra ataon'ny renibeko ahy. “Neny” no iantsoako azy noho izy nitaiza ahy hatramin'ny nahatsiarovako saina. Tsara fanahy no sady manohana ahy hatrany izy, saingy misy amin'ireo fiteny ataony no mandratra ahy toy ny antsy manindrona ny foko.

“Nahoana ianao no ho any? Fantatro, fa reninao izy, fa fomba ratsy sy fahazaran-dratsy no ho tahafinao any” hoy ihany izy amim-pahatezerana, etsy ankilany, mandre ny feony fotsiny aho dia mihovitra ny tenako manontolo. Mampilatsaka ny ranomasoko izany, saingy tsy fantany, fa ataony hatrany.

“Te ho any aminy ianao hianatra hifoka sigara, sy hisotro toaka – toa azy ihany koa? Sa, ho bevohoka vao 15 taona monja dia handao fianarana? Raha izay no safidinao, mandehana dia hadinoy ny fisiako.” hoy izy no sady dify tsy hita, izaho irery tavela eo an-trano fandraisam-bahiny.

Fantatro fa an-jatony maro ireo tanora mbola tsy tonga taona eto amin'ny taniko, no sendra ny vohoka aloha loatra ka voatery mandao fianarana, fa tsy midika akory izany raha anisan'izany ny reniko fa ho tojo izany ihany koa aho, hoy aho samirery. Te hamangy azy fotsiny aho, na dia andro vitsy monja hiarahako aminy sy ireo iray tampò amiko aza, tanàna iray antsoina hoe San Carlos de Guaroa tsy lavitra fa akaiky anay no misy azy ireo.

Niverina natory teo amin'ilay farafara malefaka nahafinaritra ahy toy ny isak'alina aho, kanefa tsy toy ny fahatsapako matetika no ren'ny vatako, tsy nety niala tao an-tsaiko ireo tenin'ny renibeko. Nanapa-kevitra hanao fikarohana manokana aho mahakasika ireo toe-javatra nolazainy ahy, tsy eto Kolombia ihany, fa manerana an'izao tontolo izao, ary nahatalanjona ahy ny vokatry ny fikarohana nataoko.

Hatramin'ny 18 Febroary, 2018, araka ny tatitry ny Firenena Mikambana amin'ny Fahasalamana (OMS) sy ny Fikambanana Ara-Pahasalamana Manerana an'i Amerika (PAHO), dia i Amerika Latina sy ny karaiba no laharana faharoa manana taha ambony indrindra amin'ny fitondrana vohoka aloha loatra manerantany, ny 66,5-n'ny fiterahan‘ny vehivavy 1.000 dia avy amin'ny zazavavy 15 ka hatramin'ny 19 taona avokoa.

Mety ho vitsy raha ny fahitàna ny antontanisa, kanefa isa mampanahy. Efa manakaiky ny fito isaky zazavavy zato no bevohoka alohan’ny hahatongavany eo amin'ny faha-20 taonany. Te-haneho aho anefa fa diso ny renibeko; tiako ho porofoina fa afaka miaina hatramin’ny faha-15 taonako tsy voatery hitondra vohoka aho, ary afaka mahavita fianarana. Tamin’izany fotoana izany, mbola vao 13 taona aho.

“Tsy avelako ho nofy izao; fa tanjona tsy maintsy hotratrariko,” hoy aho namerimberina izany tamin’ny tenako hatrany mandrapatoriko.

Ny ampitso maraina, nifoha aho ary efa napetraky ny renibeko efa vonona teo ambony latabatra ny sakafo maraina. “Mifohaza, ry malalako, efa vonona ny sakafo maraina,” hoy izy tamin’ny feo malefaka, nefa ampy hampifoha ahy.

“Misaotra, neny, fa ho avy aho,” hoy aho niarina moramora avy eo am-pandriana.

Toy ny nisy fiovàna tsapako, zavatra tsy haiko hazavaina, zava-mahagaga, nanenika ny vatako.

Rehefa vita ny sakafo maraina, tsapako ho nisy fiovàna nitsimbadika tsy haiko tantaraina, ary tsara ho ahy. Nahatonga saina ahy izany rehefa nivoaka ny sekoly aho, tsy teo amin’ny eritreritro fotsiny anefa, fa nifantoka tamin’izay tokony hataoko mba hahatratrarako ny tanjoko sy hanatsarako izany isan’andro aho.

Indray folakandro, nahare ny renibeko niresaka an-telefônina tamin'ny iray amin'ireo dadatoako aho, izay mipetraka amina fiaraha-monina iray, na koa, irony fantatra indrindra amin'ny sekoly fampiantranoana atao hoe Benposta irony. “Te handeha izy, fa mbola misy toerana ve?” hoy izy tamim-paniriana lalina.

Fikambanana mpanao asa soa ny Benposta, izay manangana fiarahamonina ho an'ny ankizy sy ny tanora, amin'ny alalan'ny tetikasa sy hetsika izay mampiroborobo ny fanekena azy ireo ho olona anisan’ny fiarahamonina sy manana ny zony ara-dalàna. Any Kolombia, misy sampana telo amin’ity fikambanana ity ary maro ny tetikasa tanterahina amin’ny faritra isan-karazany manerana ny firenena.

Tsy fantatro izay nolazain'(i dadatoa), fa feno hafaliana tanteraka ny endriky ny renibeko. Efa maro ny zavatra reko momba io toerana io ; saingy, satria mbola kely loatra aho, dia tsy afaka nankany. Ankehitriny anefa efa ampy taona aho, ka manantena fa ho afaka ny ho any. Na izany aza, any Bogotá no misy an’i Benposta, ka ho lavitra amin’ny fianakaviako aho, fa mino aho fa ho maro ny dingana lehibe ho vitako, na dia fotoana vitsy monja aza no ahafahako hahita azy ireo.

Nipetraka teo amin’ny latabatra tao amina fivarotam-bary sy mofo izahay, raha nanamafy ny zavatra efa tao an-tsaiko ny renibeko. Feno hafaliana tanteraka aho satria tanteraka ilay faniriana efa nandrasako ela. Namihina azy aho no sady nanoroka azy, faly dia faly aoka izany.

Nandeha tamin'ilay toerana aho nanaovan'izy ireo antsafa, ary voaray. Andro vitsy taorian'izay dia tonga tany Benposta aho. Tolakandro hariva volana Martsa 2018 izany. Feno 13 taona aho tamin’izany, ary nifantoka tamin’ny fijanonako tany. Nahazo namana maromaro aho ary nanomboka zatra tsikelikely ny fiainako vaovao. Efa noraisiko ho tranoko faharoa i Benposta.

Toa mihodina malaky ny fotoana ao amin’io toerana io. Mamaky boky sy manoratra no tena tiako, ary vetivety dia nahatsikaritra izany ny olona. Mahay mifanaraka amiko izy ireo, ary hitan'izy ireo ny fahamendrehako sy ny haranitantsaiko.

Tao Benposta, nahazo fampianarana momba ny firaisana ara-nofo aho ary nianatra momba ny fomba fiarovana ny tenako manoloana izany. Nianatra ihany koa momba ny zo ara-pananahana izay hananan'ny tsirairay izahay. Tena nanampy be ahy izany mba hahafantarako momba ireo olana mahakasika ny fitandremana amin'ny firaisana ara-nofo mba hisorohana ny fitondrana vohoka.

Nandeha haingana ny fotoana, ary efa ho feno 15 taona aho. Nanenika ny vatako ny fientanentanana, tsy noho ny fety hotanterahina (ny fankalazana ny quinceañera na ny faha-dimy amby folo taonako), fa noho ny fahatratrarako ny tanjoko voalohany.

Araka ny tatitra avy amin’ny Departemantan’ny Antontanisa Nasionaly (DANE amin'ny teny espaniôla), izay manambara fa any Kolombia, zazavavy roa amin’ny 1 000 eo ho eo izay manana taona 10 ka hatramin’ny 14 no lasa reny tamin’ny taona 2020. Ary tanora 54 amin’ny 1 000 eo ho eo izay 15 ka hatramin’ny 19 taona ihany koa no mitondra vohoka tamin’izany taona izany. Izaho anefa tsy mba anisan’izany.

Anisan'ny miteraka ny fitondrana vohoka tsy irina ihany koa ny herisetra ara-nofo, ary maro amin’ireo tovovavy no mangina noho ny tahotra. Tsy mahafantatra ny safidiny izy ireo, ka mirongatra ny fitondrana vohoka, mitondra fahoriana tanteraka ary tsy vitan’ny herisetra fa mbola eo koa ny zaza hateraka. Amin’izany toe-javatra izany, tsy manana fahefana amin’ny fitondrana vohoka ireo tovovavy, izay toe-javatra tsy nankasitrahiny akory. Noho izany antony rehetra izany, raha mahalala momba ny firaisana ara-nofo anefa ny tanora, dia afaka mahazo hery hiresaka sy hitady ny rariny amin’ny fahafantarana ny zon’izy ireo.

Zava-dehibe tokoa ho an’ny tanora ny fahafantarana izany, ka ilainay ny mandresy ny fahatahorana sy ny tsindry hanafenana amin’ny resaka momba izany amin’ny mitovy taona aminay. Misy ireo mino fa ny firesahana ireo lohahevitra ireo dia mety “handrisika” ny hafa hanao fihetsika mampidi-doza, saingy tsy izany no izy. Zava-dehibe ny mikarakara ny fahasalamanay.

Amin’izao fotoana izao dia eo amin’ny kilasy faha-11 aho, ary efa volana vitsivitsy sisa dia hiditra amin’ny oniversite ka hahatratra ny tanjoko hafa. Tsapako fa tsy ho an’ny fianakaviako ihany no hanaovako izany, fa koa mba hanaporofoana amin’ny tenako fa afaka mahavita izay zavatra kinendry aho. Nofaranako tamin’ny fihaonana tamin’ny reniko niteraka ahy izany tantaran'ny fiainako izany volana vitsivitsy lasa izay, izay nanamarika pejy vaovao indray eo amin’ny fiainako.