Arabe iray ao Lagos, Nizerià, izay niaina fidangan'ny maripàna nahery vaika tamin'ny Aprily. Saripika avy amin'ny Pexels. Fampiasàna maimaimpoana.

Nosoratan'i Oluwajomiloju Tooki, Afiyinfoluwa Akinmade ary Oluwatosin Lawrence

Tamin'ny tapaky ny Aprily tamin'ity taona ity, niaina fidangan'ny maripàna tsy mbola nisy tamin'ny tantarany ny tao avaratr'i Nizerià, izay nahatonga fiakarana nihoatra ny 40 °C tany amin'ny faritra marobe ary hatramin'ny 42 °C mihitsy aza tany amin'ny tanàna sasany.

Manahy mafy ankehitriny ireo teratany nizeriàna, ireo mpitsabo, ny mpahay siansa momba ny tontolo iainana, manoloana ny maripàna ambony tafahoatra sy ny fiantraikan'izy ireny amin'ny vahoaka. Ny Nigerian Meteorological Agency (NiMet) dia namoaka fampitandremana mba hiarovana ny olona amin'ny loza mety hateraky ny hafanàna, no sady nanoro hevitra ny mponina mba hikaroka fomba hijanonana hangatsiatsiaka hatrany ary hifehezana ny hafanan'ny vatana.

Ireo maripàna ambony dia nihoatra lavitra ny fiovaovana ara-dalàna isaky ny vanimpotoana ary raha mitohy ilay tranga dia mety ho fambara zava-mahazatra iray vaovao hampidi-doza. Tsy nitsahatra nitombo isantaona ny haavon'ny maripàna tao Nizerià, ary niharatsy ny toedraharaha tato anatin'ny taompolo vitsy lasa. Ilay fisondrotana dia azo lazaina ho noho ny fiovàn'ny toetrandro noho ny nataon'ny olombelona, izay ny tena manosika izany dia ny  fitiavam-bola, ny fanangonan-karena, ary ny fanontoloana. Amin'ireny olona marobe mpiteraka ny fiovaovàn'ny toetrandro ireny, ny mpisehatra goavana indrindra dia ny mpitrandraka arintany, solika fôsily ary entona, satria an-dry zareo ny mihoatra ny 90% amin'ny famoahana entona karbônika. 

Antony iray ihany koa ny fandripahana ala, izany hoe “ny fikapàna na fandiovana ala ataon'ny olombelona”. Noho ny firoboroboana goavana amin'ny tahan'ny fanorenana indostria erantany, misy ny fitomboan'ny filàna loharanon-karena voajanahary toy ny bôksita, hazo, arina, fingotra sy ny maro hafa, izay manosika ireo mpanamboatra hihazakazaka tsy misy firaharahàna handringana saha sy ala manontolo.

Araka ny lazain'ny Firenena Mikambana, i Nizerià no manana ny taha avo indrindra eto an-tany amin'ny fanimbàna ny ala, tombanana ho ny 3,7% amin'ny ala ao aminy no fongana isantaona. Tamin'ny 2020 fotsiny, nandritra ny valanaretina COVID-19 sy ny fihibohana erantany, voalaza ho fitambarana 97.8 kilohektara tamin'ny ala voajanahary no fongana noho ny fandripahana ala, mitovy amin'ny 59,5 taonina metrika amina entona karbônika. Nitatitra ny Nigerian Conservation Foundation (NCF) fa 96 isanjato amin'ny ala trôpikaly tao amin'ilay firenena tany am-boalohany no fongana noho ny fandripahana ala.

Mpitevy ala iray nanapaka hazo. Saripika avy amin'i Halimatishiaq tao amin'ny Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0 Deed).

Amin'ny maha-firenena mpamokatra solika betsaka indrindra azy ao Afrika sy faha-14 goavana indrindra erantany, olana ihany koa ao Nizerià ny halehiben'ny velaran'ny fandefasana entona avy amin'ny indostria sy ny fandoroana solika fôsily. Tamin'ny 2018 monja, notombanana ho 7,4 lavitrisa metatra toratelo ny entona voadotra tao Nizerià, mametraka azy ho laharana fahafito lehibe indrindra erantany amin'ny fandefasana entona voadotra. Ho an'ny taona 2022, ny fandefasana entona karbônika tao Nizerià dia voatombana ho 122.750.410 taonina. Na nahitàna fidinana 0,35 isanjato aza rehefa ampitahaina amin'ny taona teo aloha, mbola midangana be ihany ireo tarehimarika, indrindra rehefa ampitahaina amin'ny an'ireo firenena hafa ao amin'ny faritra. Io elanelana goavana io dia noho ny fiankinandohan'i Nizerià amin'ny entona sy solika. 

Raha marobe ireo firenena no niroso tamin'ny tetezamita ho amin'ny loharanon'angovo maitso izay mamoaka entona karbônika kelikely kokoa, zara raha nihetsika kosa i Nizerià, miaraka amin'ny ankamaroan'ireo milina sy fitaovana mbola miankina amina loharanon'angovo maloto. Tamin'ny 2022, nanodidina ny 40 isanjato amin'ny tokantrano ao Nizerià no nampiasa vondrom-pihary herinaratra mandeha amin'ny entona mba hamenoana ny filàn-dry zareo angovo, ary nitontaly 14 lavitrisa dôlara no lany nividianana solika. Mety hitarika amin'ny fahasimban'ny sosona ôzôna sy fiakaran'ny maripàna erantany ny entona mampitombo hafanàna, fa koa manaratsy ny kalitaon'ny rivotra izy ireny ary mety hitondra fiantraikany ratsy amin'ny fahasalamàna any amin'ireo vondrom-piarahamonina ianjadiany. 

Climate Knowledge Portal dia mino fa raha jerena ny tahan'ny fandefasana entona erantany amin'izao fotoana izao, mety mbola hitombo 2,9 °C ny maripàna, ary mety hahatratra 5,7 °C mandrapahatongan'ny faran'ity taonjato ity. Amin'io toejavatra io, ny onjan-kafanàna toy ny ao Nizerià tamin'ny Aprily dia hitombo ho lasa matetika kokoa sy hampididoza bebe kokoa.

Mety hisy fiantraikany ratsy amin'ny fahasalaman'ny vatan'olombelona, mihoatra lavitra noho ny tsy fahazoana aina, ny maripàna avo loatra. Mety hiharan'ny tsy fahampian-drano sy harerahana ateraky ny hafanàna ireo olona mipetraka amin'ny faritra ahitàna maripàna ambony be, ary hitondra mankamin'ny tsy fahazakàna hafanàna izay mety hamono ankizy sy zokiolona, hatramin'ireo olona izay manana olana ara-pahasalamàna. Ny ekipan'ireo mpitsabo dia nitatitra hoe nahita fitomboana mampiahiahy tamin'ny isan'ireo marary tratry ny aretina misy ifandraisany amin'ny tsy fahazakàna hafanàna nandritra ny hafanàna tafahoatra tao Nizerià, nisy vehivavy iray afa-jaza mihitsy aza vokatr'izany. Hiadiana amin'io, nanomboka nanao adisisika ry zareo mba hananana fahazarana misotro rano sy miaro tena amin'ny masoandro. Mijaly noho ny tsindry tsy mitsaha-mitombo mahazo azy ny sampan-draharahan'ny fahasalamana satria ireo aretina mitaiza sy ireo aretin'ny taovam-pisefoana sy ny fo dia lasa miharatsy mandritra ireo volana mahamay rehefa lohataona ao Nizerià.

Marobe ireo torolàlana narafitr'ireo manampahaizana manokana no nanome fomba hampihenàna ny fiantraikan'ireo onjan-kafanàna. Ny misotro rano sahaza, mijanona an-trano mandritra ireo danik'andro, mitafy akanjo maivana sy afaka hivezivezen'ny rivotra, ary ny fampiasàna fitaovana mitera-drivotra sy fandroana amin'ny rano mangatsiaka dia afaka handrindràna ny hafanàn'ny vatana. Ireo vondron'ny marefo, toy ireo olona manaraka fepetra ara-pahasalamàna na ny olona tsy manan-kialofana, dia mazàna atahorana kokoa.

Ireo mpikatroka ho an'ny tontolo iainana sy ireo mpahay siansa dia nandefa lakolosy fanairana sy niantso ny hametrahana pôlitika  mivantana sy maharitra momba ny tontolo iainana ao Nizerià. Ny fidangan'ny maripàna hita tany am-piandohan'ity taona ity dia efa saika nanakaiky ny 46,5 °C, haavo ambony indrindra voarakitra tao Yola tany amin'ny taona 2004. Ny tsy fisian'ny hetsika malaky sy hentitra avy amin'ny sehatra rehetra, isan'izany ny fanjakàna, ireo fikambanana mpiaro tontolo iainana, sy ny olompirenena tsotra, dia hamela ny hafanàna tafahoatra hitohy ho loza mitatao ho an'olona maro kokoa.