Pikantsary avy amin'ny  fantsona YouTube-n'ny RFI.

Nodimandry ny 22 Aprily teo amin'ny faha-83 taonany ilay Kôngôley filôzôfa sady mpanoratra Valentin Yves Mudimbe . Namela sanganasa goavana izy ho entina misaintsaina ny fanjanahantany sy ny maripamantarana ny Afrikàna. Mijanona ho boky mahazatra ilay bokiny “The Invention of Africa”, voasoratra tamin'ny fiteny anglisy, izay mitohy mitondra aingam-panahy ho an'ireo andian-taranaka vaovao mpikaroka sy mpamaky. 

Tamin'ny 1941 i Mudimbe no teraka tao Kôngô Belza – ny RDC ankehitriny – ary taorian'ny fotoana fohy nanaovany ny asa nitondra azy ho lasa pretra, dia nitodika tany amin'ny filôzôfia izay nianarany tany Belzika tany amin'ny taona 60-70 tany ho any. Avy eo izy nody tao RDC, firenena iray nahaleotena nanomboka tamin'ny 1960, saingy nilaozany nony tonga ny 1979, toy ireo marobe nanohitra ny fitondran'i Mobutu Sese Seko. Nanao sesitany ny tenany tao Etazonia izy, toerana nanombohany ny asa maha-profesora teny amin'ny oniversité.

Misaintsaina momba ny fanjanahantany

Ny tena ahafantarana an'i Mudimbe dia ireo asa sorany mampisaintsaina izay manamarika ireo fandalinana taorian'ny fanjanahantany sy nampiasaina ho tondro ho an'ireo rehetra fandalinana io tranga ara-tantara sy ara-pôlitika io, izay ny vokany dia mbola tsapa mandraka ankehitriny. Amin'ireny boky ireny, voasoratra amin'ny fiteny frantsay, na tamin'ny fiteny anglisy mivantana, tsy azo hadinoina ny “The Invention of Africa” (Ny namoronana an'i Afrika), nivoaka tamin'ny 1988. Araka ny lahatsoratra eo amin'ny fonon'ilay boky: 

What is the meaning of Africa and being an African? What is and what is not African philosophy? Is philosophy part of Africanism? […] Western anthropology and missionaries have introduced distortions not only for outsiders but also for Africans trying to understand themselves. Mudimbe goes beyond the classic issues of African anthropology or history. He says that the book attempts an archeology of African gnosis as a system of knowledge in which major philosophical questions recently have arisen.

Midika inona ny hoe Afrika sy ny maha-afrikàna? Inona no atao hoe filôzôfia afrikàna ary inona no tsy izy ? Ampahany ao anatin'ny afrikanisma ve ny filôzôfia ? […] Nampiditra familivilian-dresaka ny antrôpôlôjia tandrefana sy ireo misionera, tsy ho an'ireo vahiny fotsiny, fa koa ho an'ireo Afrikàna izay mikatsaka ny hamantatra ny aminy. Nihoaran'i Mudimbe ireo fanontaniana mahazatra ny antrôpôlôjia na ny an'ny tantara afrikàna. Hamafisiny fa io boky io dia manolotra arkeôlôjia momba ny ‘gnose‘ afrikàna amin'ny maha-rafi-pisainana iray izay vao tsy ela akory izao no nipoitra avy tao ireo fanontaniana filôzôfika goavana. 

Mudimbe dia mametraka fanontaniana tokoa hahalalàna izay fomba hanesorana ilay antsoiny hoe “tranombokin'ny fanjanahantany”, izany hoe ny fahalalàna niforona nandritra ny vanimpotoana fanjanahana, izay mitohy manefy ireo kabary momba ny maripamantarana afrikàna. Ity lahatsary ity, elanelanin'ny antsafa iray tamin'ny fiteny anglisy nifanaovana tamin'i Mudimbe, dia manome famintinana iray momba ireo hevi-dehibe avy ao amin'io boky io:

Mudimbe ilay mpanoratra tantara

Fa mpanoratra tantara ihany koa i Mudimbe, nankalazaina noho ireo tantara noforoniny, indrindra indrindra tany amin'ny taona 70 :  “Entre les eaux. Dieu, un prêtre, la révolution“ izay mamaritra ny olan'ny pretra iray manoloana ny asa fisoronany sy ireo hetahetany hirotsaka hanao pôlitika ; “Le Bel Immonde” izay amin'ny alàlan'ny fifandraisan'ny minisitra iray sy ny vehivavy iray mpampanofa vatana dia mandalina ireo fifandanjam-pahefana tao anatin'i Zaira mahaleotena, sady miresaka koa ny fiarahan'olon-droa mitovy taovam-pananahana. Nosoratany ihany ny “L’écart“ izay miresaka momba ny fijerena tavan'olona afrikàna; ary taoriana kely, ny 1989 “Shaba deux : les carnets de mère Marie-Gertrude” izay mijoro ho toy ny diary manokan'ny masera iray afrikàna niatrika ny ady.

Amin'io lafiny io ny asa famoronana tantara nataon'i Mudimbe dia manjohy ireo fanontaniana napetrany momba ny fifandanjan-kery, ny dindon'ireo firehankevitra (ideôlôjia) sy ny mety hananan'ny isambatan'olona safidy ao anaty toejevatra iray faran'izay henjana.

Mba hahalalàna misimisy kokoa, vakio ny :  Pour une critique littéraire africaine: Interview avec le créateur de Chroniques littéraires africaines [fr.] 

Fanehoankevitra

Ao RDC, ny fahalasànan'ity olo-malazan'ny literatiora kôngôley sy afrikàna ity dia mamela fahabangàna goavana, araka ny fijoroana vavolombelona avy amin'i Delly Sesanga Hipungu, mpisolovava sady teratany avy ao RDC, tao amin'ny kaontiny X:

J’ai appris avec tristesse la disparition de Valentin Yves Mudimbe. Avec lui, la RD Congo vient de perdre un de ses dignes fils, un de ses meilleurs esprits, un géant, intellectuel brillant, vif et perspicace. Le continent en général perd une voix essentielle et critique de la pensée africaine. Son œuvre, notamment « L’odeur du père » et « L'Invention de l'Afrique », qui ont aiguisé mon sens critique dans l’approche de l’Afrique, a profondément marqué notre continent et le monde dans la compréhension du colonialisme et de la singularité de l'identité culturelle africaine. Mudimbe a su éclairer, pour des générations, les luttes et les aspirations des Africains avec une profondeur et une sensibilité inégalées. Sa sagesse et son héritage continueront d'inspirer des générations. Repose en paix, cher Mudimbe.

pic.twitter.com/iCQy4Q0RYA

— Delly SESANGA HIPUNGU (@DSESANGA) April 22, 2025

Tamin'alahelo no nandrenesako ny fahalasanan'i  Valentin Yves Mudimbe. Miaraka aminy, namoy ny iray amin'ireo zanany lahy mendrika, ny iray amin'ireo fanahy lafatra, olona goavana, manampahaizana mamiratra, mavitrika sy mazava saina tao aminy i RDC. Ny tanibe amin'ny ankapobeny no namoy feo iray tena ilaina sy mpikirakira ny fomba fisainana afrikàna. Ny asa sorany, indrindra fa « L’odeur du père » sy « L'Invention de l'Afrique », izay nandrainitra ny fahaizako mitsikera ny fomba fijery an'i Afrika, dia tena nanamarika be ny kaontinantantsika sy izao tontolo izao tao anatin'ny fahatakarana ny maha-tokamiavaka ny maripamantarana ara-kolontsaina afrikàna. Hain'i Mudimbe ny nanazava, ho an'ireo andian-taranaka maro, ireo tolona sy hetahetan'ny Afrikàna niaraka tamina halalina sy fahatsapàna tsy manam-paharoa. Hitohy hanainga fanahy ireo andian-taranaka maro ny fahendreny sy ny lova napetrany. Mandria am-piadanana, ry Mudimbe malala.

pic.twitter.com/iCQy4Q0RYA

— Delly SESANGA HIPUNGU (@DSESANGA) 22 Aprily 2025

Na tany an-tsesitany aza no nandaniany ny ankamaroan'ny androm-piainany, nanana dindo tsy azo nodiana tsy hita teo amin'ny fivoaran'ny literatioran'ny fireneny sy tao amin'ny tanibe i Mudimbé. Ho amin'izany indrindra, takian'ireo Kôngôley mpanoratra ny fankatoavana nasiônaly ho an'io mpanoratra io, ary koa ny fampodiana an-tanindrazana ny nofo mangatsiakany.

Any ivelan'ny sisintany kôngôley, tao Belzika sy Etazonia no noderaina ny fahatsiarovana azy. Tao amin'ny faritry ny oniversite katôlikan'i Louvain, toerana nianarany sy nampianarany, Martin Vander Elst, mpampianatra mpamita iraka, nantsoina ho ao amin'ny sekoly fianarana ny resaka heloka bevava (UCLouvain) sy Aurore Vermylen, Post-doctorante ao amin'ny laboratora momba ny antrôpôlôjia “Prospective” sy ao amin'ny Ivontoerana fandalinana krizy sy fifandirana iraisampirenena (UCLouvain) dia namoaka, tamin'ny 29 Aprily, lahatsoratra iray fanomezana voninahitra azy:

Mbola manandanja amin'izao fotoana izao ny tsy fanaraham-pitsipika ara-tsaina nampiharin'i Mudimbe mba hitrandrahana ireo fahalalàna narafitry ny tandrefana ho entiny manakatra ny nahatonga ny fiforonana ara-tantaran'ireo karazana endrika fanapahana (na fibahanan-toerana).

Taty aoriana kely, oniveriste roa no naneho ny fanirian'izy ireo hikarakara fikaonandoha iraisam-pirenena ho fanomezana voninahitra an'i Mudimbe:

Amin'ny maha-antrôpôlôgy anay ato amin'ny UCLouvain, ho faly manokana izahay raha toa ny oniversite-nay ka ho afaka ihany hikarakara fikaonandoha fanomezana voninahitra ho fanohizana ny fizaràna ny lova ara-literatiora sy filôzôfikan'i Mudimbe amin'ireo andian-taranaka vaovao izay ho mpanohy azy ireny any aoriana.

Etsy andaniny, i Etazonia dia mankato ireo fandraisana anjara vitany tamin'ny fampianarana tany amin'ireo oniversite amerikàna sy ny lova ara-tsaina miavaka navelany. Ao amin'ny kaontiny X, hoy izy:

Nous rendons hommage à Valentin-Yves Mudimbe, éminent intellectuel congolais et #ExchangeAlumni du programme d'échange #Fulbright du @StateDept, dont les écrits ont profondément marqué la pensée contemporaine. Après son séjour Fulbright et de nombreuses réalisations, il a… pic.twitter.com/yyuv1nW8xm

— U.S.Embassy Kinshasa (@USEmbKinshasa) April 30, 2025

Omenay voninahitra i Valentin-Yves Mudimbé, Kôngôley manampahaizana malaza sady tao anatin'ny fandaharanasa fifanakalozana #ExchangeAlumni  – #Fulbright an'ny @StateDept, izay ny asa sorany dia tena nanamarika be mihitsy ny fomba fisainana amin'izao fotoana izao. Taorian'ny fandalovany tao amin'ny Fullbright sy ireo zavabita marobe, izy dia…pic.twitter.com/yyuv1nW8xm

— U.S.Embassy Kinshasa (@USEmbKinshasa) 30 Aprily 2025