Sarin'ny hazo befelatanana ao Borondi ; Saripika an'i Ferdinand Mbonihankuye, nahazoana alàlana

Ity lahatsoratra ity dia navoaka ho ampahany amin'ny  fanofànana momba ny rariny ara-tontolo iainana ao Afrika. Nosoratan'i Rénovat Ndabashinze, Borondey mpanao gazety.

(Fanamarihan'ny mpandika: ity zavamaniry ity dia fantatry ny Malagasy ihany koa amin'ny anarana hoe badika, befelatanana, dimaka, marandravina, hazo rofia)

Misy fiantraikany maro ny fahapotehan'ny fahamaroam-piainana satria rojo voajanahary iray manontolo no tapaka ao anatin'ny dingana tahàka izany. Araka izany, marobe ireo karazana hazo tena tandindonin-doza be tokoa ary mety hanjavona tsy ho hita eto ambonin'ny tany, anisany ny ao Afrika.

Nandritra ny Fihaonambe Erantany momba ny Fiovàn'ny Toetrandro sy ny Fahamaroam-piainana, COP16 natao tamin'ny faran'ny taona 2024 tao Kôlômbia, nambaran'ny Fikambanana Erantany ho Fikajiana ny Natiora (UICN) fa marobe ireo karazana hazo tandindonim-paharinganana. Ao Borondi, izany no manjo ireo hazo befelatanana izay tapaka rohy iray tena ilainy amin'ny fomba fihitarany.

Vakio: Au Burundi, le changement climatique transforme la saison des pluies en danger public en zones urbaines |Fr.]

Rehefa tsy eo ny elefanta, tsy miparitaka ny hazo befelatanana

Ny hazo befelatanana dia hazo iray mamokatra voankazo mamy. Hita ao amin'ny valanjavaboarim-pirenena ao Rusizi any amin'ny  faritanin'i Bubanza, 15 km ao avaratr'i Bujumbura, amin'ny sisintany manasaraka an'i Borondi sy Kôngô. Io toerana io koa dia toerana natokana hiarovana ireo elefanta, saingy tany amin'ny taona 90 dia efa tsy hita ireto farany, vokatry ny ady mitam-piadiana izay nanozongozona ny fifandanjàna ara-tontolo iainan'ilay valan-javaboary.

Raha ny marina, tombanan'ireo manampahaizana manokana ho ny fanjavonan'ireo elefanta tao amin'ny valanjavaboarin'i Rusizi no fototry ny faharinganan'ireo hazo befelatanana. Raha nifandraisan'ny Global Voices, Albert Mbonerane, minisitra fahiny nisahana ny tontolo iainana ary ankehitriny mpikatroka ho an'ny fiarovana ny tontolo iainana, dia milaza fa rehefa mihinana ny voankazon'ireny hazo befelatanana ireny ireo elefanta dia mandray anjara amin'ny fanaparitahana io karazana hazo tsy fahita firy io. Hoy izy manazava:

Misy voa tsy levon-dry zareo amin'ireny voankazo ireny. Araka izany, Mivoaka etsy sy eroa amin'ny tain-dry zareo ireny voa ireny, ary mitsiry ho hazo vaovao. Efa ho roapolo taona mahery izay, nanana elefanta ampolony marobe i Borondi tao amin'ilay valanjavaboarim-pirenena ao Rusizi. Saingy tsy izany intsony izao no zavamisy.

Vakio : Tondraka ny afovoany sy andrefan'i Afrika, nefa zara raha manana andraikitra amin'ny fikorontanan'ny toetrandro ilay tanibe [mg.]

Niharan'ireo ady nitam-piadiana ihany koa ny elefanta

Nitranga taorian'ilay fanonganam-panjakana nahazo an'i Melchior Ndadaye, mpandresy tamin'ny fifidianana ho filoham-pirenena tamin'ny Jolay 1993, nipoaka tamin'ny 21 Oktôbra 1993 ilay ady an-trano tao Borondi ary naharitra 12 taona, hatramin'ny May 2005. Nandritra io vanim-potoana io, najedak'ireo mpihaza an-tsokosoko sy ireo mpihoko niery tany anatin'ireo faritra narovana ny elefanta. Araka ny lazain'i Mbonerane:

Matetika nandaroka baomba tany anatin'io faritra arovana nieren'ireo mpihoko io ny fiaramanidin'ny tafi-panjakana. Rehefa nifarana ny fifandonana, marobe ny taolana elefanta hita tao amin'io valanjavaboary io.

Izany koa no lazain'i Léonidas Hatungimana, tale jeneralin'ny Birao Borondey ho Fiarovana ny tontolo Iainana (OBPE) izay manamafy fa:

Tamin'ny taona 2000 no maty ilay elefanta sisampaty taorian'io ady io. Izy ireny dia biby izay, amin'ny ampahany betsaka, fototry ny fiparitahan'ireo hazo befelatanana.

Vakio koa : Forêts et parcs en RDC et au Burundi victimes de l’infertilité des terres [Fr.]

Antony avy amin'ny olombelona

Manana vahoaka mihoatra ny 14 tapitrisa, tamin'ny 2023 dia niaina taha 1,28%  amin'ny fitomboan'ny isan'ny mponina i Borondi. Ny 2025, tombanana ho 2,44% io taha io. Efa ho ny 15 %-n'ny vahoaka, izany hoe olona mihoatra ny 2 tapitrisa, no miaina any amin'ny faritry ny tanàndehibe.

Loza mitatao ihany koa ho an'ireo hazo befelatanana io tsindry ateraky ny isan'ny mponina io. Melohin'ny mponina iray ao Buringa, tsy mitonona anarana, ny fanitàrana ny voly hatao sakafo sy ny indostria any amin'ireo faritra natokana ho valanjavaboary: tanin-katsaka, tsaramaso, mangahazo, fa koa ny landihazo sy ny fary. Ankoatra izay, hoy izy, ireo mponina eny akaiky eny dia maka ny voan'ilay hazo befelatanana hototoina:

Ampiasaina ho sakafo na amin'ny fitsaboana ny vovoka azo. Na ireny voa ireny aza izao dia otazana sy hanin'ireo mponina. Izay mampihena ny fiparitahany.

Fanampin'izany, ireo hazo befelatanana dia tena ilaina be amin'ny fomba fiaina nentindrazana, araka ny fanazavan'ilay zokiolona efa valopolo taona, Oscar Kabura, mponina akaikin'i Burunga nitafàn'ny Global Voices :

Ny raviny no anaovanay fefin'ny tranonay. Dia ny raviny no anaovana tsihy, harona, garaba, sns…

Vakio koa : Ao Burundi, mitohy ny fiantraikan'ny tondradrano amin'ireo mponina manodidina ny tanàndehibe [mg.]

Etsy ankilany, i Anastasie, mponina ao an-toerana, efapolo taona any ho any, milaza fa amin'ny fivarotana garaba, harona namboarina avy amin'ireo hazo befelatanana dia afaka mahazo vola mora foana izy mba hamelomany ny ankohonana. Ary raha momba ny fandraisany anjara amin'ny resaka fahamaroam-piainana, miaky i Anastasie fa:

Tamin'izany fotoana izany, karazana biby marobe no nonina teo amin'io toerana io, indrindra fa ny antilôpa, ny bitro, ny tsipoy, ny lalomena izay tonga matetika miraoka ahitra ao, sns… Tao ihany koa no nivelona ireo elefanta. Saingy ankehitriny, tsy ahitàna na elefanta iray monja aza ao.

Mba hamerana ny fanjavonan'ireo hazo befelatanana sy hisarihana ireo mpizahatany hiverina, nampahafantarin'i Léonidas Hatungimana,  tale jeneralin'ny OBPE fa efa an-dàlana ny tetikasa iray fampidirana indray ny elefanta any anatin'ireo faritra arovana, isan'izany ny valanjavaboarim-pirenena ao Rusizi. Milaza izy hoe:

Nampanao fanadihadiana izahay mba hijerena ireo fepetra raha toa ka mbola mety ho an'ireny biby vaventy mampinono ireny.

Vakio ny tatitray : La Justice Climatique dans le contexte Africain [fr.]

Porofoin'ny anjara toerana lehibe tànan'ireo hazo befelatanana ny maha-maika ny famerenana ny fifandanjan'ny rafi-piainana voajanahary izay ahafahana mampivady ny fiarovana ny tontolo iainana sy ny fiarovana ara-toekarena.