Sary avy amin'i ymyphoto ao amin'ny Pixabay, eo ambanin'ny lisansa.

Tonga teo amin'ny fiainako tamin'ny 7 Aogositra 2021 nandritra ny taona niavaka teo amin'ny tantaram-piainako manokana, ara-tsaina ary ara-pianarana i Añemó, izay midika hoe “natao hatanjaka” amin'ny teny Kamentsá, fonentana, misy volo mainty sy fotsy, volombava mandritra ny andro maromaro, ary manana fijery manohina ny fo. Nanomboka ny fianarako PhD taranja lalàna aho volana vitsivitsy talohan'izay, nahazo vatsim-pianarana avy amin'ny Universidad del Rosario any Bogotá, Colombia, izay nandraisako ny fanamby amin'ny fifandraisana, amin'ny alalan'ny fijery ara-pitsarana, amin'ny fomban'ny miaina hafa eto amin'izao tontolo izao.

Añemó. Sary avy amin'ny mpanoratra,  nahazoana alalana.

Tamin'ny taona 2020, sambany nifanena tamin'ny vahoaka Awá aho, vondrom-piarahamonin'ny ala (jungle) monina eo anelanelan'i Kolombia sy Ekoadaoro, izay nanokatra ny varavarana ho an'i Katsa Su, izay  Casa Grande-dry zareo, araka ny iantsoan-dry zareo azy amin'ny fiteny Awapit, fiteniny.

Araka ny filazan'ny Awá, vahoaka avokoa izay rehetra monina ao Katsa Su. Ny hazo mandeha rà, ny renirano izay mijery ny manodidina, ny vorona mampitodika amin'ny hirany – miara-monina amin'ny tontolo efatra izy rehetra: ny voalohany, dia ny zavamananaina kely indrindra toy ny vitsika na armadillos; ny faharoa, dia ny andehanan'ny Awá; ny fahatelo, izay itoeran’ny fanahy; ary ny fahefatra, ny toeran’ny mpamorona.

Ho an'ny Awá, reny miahy sy manome ny Katsa Su, nefa koa mampahory antsika ihany rehefa tsy ankatoavina ny fetra sy ny fehezan-dalàna masina ananany. Ohatra, rehefa tsy mangataka alalana isika raha sambany mihaona amin'ny renirano na rehefa tsy mety tsidihina izy, dia very milentika lalina ny olona.

Tamin'ny alalan'ny vahoaka Awá sy Katsa Su no nianarako fomba fiaina hafa. Nianatra ny hevitry ny Wat Uzán ihany koa aho, ny miaina tsara, avy amin'ny vahoaka voatafika hatramin'ny famaboan'ny Espaniola, ary vao haingana, nanomboka tamin'ny taona 1990 ka hatramin'ny taona 2016, nandritra ny ady mitam-piadiana tao Colombia. Tamin'ny taona 2019, nanambara ny faritaniny ho niharan'ny ady, niaraka tamin'ny vahoaka Awá mihitsy ny Fitsarana Manokana ho an'ny Fandriampahalemana ao Colombia (Jurisdicción Especial para la Paz), izay natsangana tamin'ny taona 2017 mba hanomezana rariny ireo niharam-boina tamin'ny ady mitam-piadiana, .

Katsa Su dia miorina ao Nariño, atsimon'i Colombia, departemanta iray izay nankatoavana tamin'io taona io ihany ny zon'ny natiora. Nametraka zo ho an'ny tontolo iainana stratejika rehetra ao amin'ny faritra ny didim-panjakana faha-348 navoakan'ny Governemantan'i Nariño. Ny zo hohajaina, harovana, hokajiana ary haverina amin'ny laoniny.

‘Biby Lohahevitry ny Zo: Sokajy Ara-pitsarana Iadian-kevitra‘ (2023), avy amin'i Johana Fernanda Sánchez Jaramillo. Sary nahazoana alalana tamin'ny mpanoratra.

Nandritra ny fianarana hahazoako dôktôrà, nifantoka tamin'ny tamin'ny fanoratako ny asakaroko, izay navoaka tamin'ny taona 2024, ary nahazoako ny fankatoavan'ny namana tsy nisy fanitsiana, ny ezaka nataoko. Saingy talohan'ny nanoratako ny asakaroko, nanome aingam-panahy ahy hanaovako ny boky voalohany momba ny zon'ny biby hafa ny Añemó, boky navoaka tamin'ny taona 2023, taona nahavitako ny doktorà. Nanampy ahy handinika indray ilay hevitra efa lany andro fa ny olombelona ihany, noho ny fahamendrehany sy ny toetrany ny fisian'izy ireo amin'ny fiainako, ny fahendrena sy ny fahalalahan-tanan'ny Awá, ary ny fifandraisan'izy ireo amin'ny miaina hafa — izay, tahaka antsika olombelona, mba manana finiavana sy fampitan-kafatra ihany koa na dia tsy amin'ny alalan'ny teny aza — ka tokony hotoloran-jò. Navoaka ho boky tamin'ny volana Oktobra 2024 ny asakaroko hahazoana doktorà momba ny zavaboary tokony hotoloran-jò sy ny Awá.

‘Ny zon'ny natiora sy ny fiantraikan'izy ireo amin'ny fiarovan'ny vahoaka Awá an'i Katsa Su ao Nariño‘ (2024), avy amin'i Johana Fernanda Sánchez Jaramillo. Sary nozaraina nahazoana alalana tamin'ny mpanoratra.

Vokatry ny fikarohana nandritra ny roa taona ireo boky roa ireo, ary nosoratana tamim-pitiavana sy tamin'ny fomba hentitra. Samy navoakan'ny Editorial del Rosario izy roa taorian'ny fankatoavan'ny mpiara-mianatra ivelan'ny oniversite. Vokatra avy amin'ny fiitaran'ny fitiavana mihoatra ny olombelona ireo sangan'asa roa ireo, avy amin'​​ny toerana vaovao fanehoako hevitra, ny faharesen-dahatra fa tsy ambony isika, ary araka ny voalazan’i Masindahy François d’Assise tamin’ny androny hoe mpianadahy avokoa isika rehetra. Tahaka ny an'ny Awá any Volombia na ny Maori any Nouvelle-Zélande, afaka manitatra ny fifandraisantsika mihoatra ny karazana misy antsika isika.

Namela ahy hampihatra karazana hafa ary hamolavola fifandraisana lalina ao amin'ny fianakavianay roa karazana ny Añemó. Ho azy ireo, nampianatra ahy ny Awá fa raha mihaino tsara isika, raha mianatra amin'ny olon-kendry toa azy ireo isika, dia afaka mahatakatra ny fomba iresahan'ny hafa miaina amintsika, ny fitarihany antsika ary ny fiarovany antsika.

Ny feon'ny fieritreretako, avy amin'ny toerana kely misy ahy, amin'ny maha zanakavavin'ny Tany Reniko, hetsehin'ny — ary mbola manohy izany — fahavitrihako akademika sy fanaovan-gazety ho fankatoavana ny zon'ny zavamananaina rehetra amin'ny alàlan'ny rafitra ara-pitsarana, zo izay neken'ny olona nialoha antsika tamin'ny fomba finoany sy ny fomba fandrindràn'ny razambeny amin'ny zavamananaina eo amin'ny tontolo iainany.

Vakio bebe kokoa: « Tsy maintsy averintsika ametrahana fanontaniana anatin'ny ara-dalàna ny momba ny fanjanahantany», hoy ilay Kôlômbiàna mpisolovava [mg]