Lahatsoratr‘ Ahmed Jedou, bilaogera sady mpikatroka Maoritaniana, ary navoakan'ny Raseef 22* voalohany tamin'ny teny Arabo ny 17 Martsa 2025. Nadika tamin'ny teny anglisy ny dika nasiam-panovàna ary navoaka tato amin'ny Global Voices araka ny fifanarahana mifampizara votoaty.

Isan-taona, miandry fatratra ny volana Ramadany sy ny sakafo “iftar” anapahana ny fifadian-kanina isan'andro rehefa mody masoandro ny Maoritaniana. Na izany aza anefa tato anatin'ny taona vitsivitsy, nahitàm-piovana ny latabatry ny Ramadany Maoritaniana, ka nanjary nahitàna karazan-tsakafo hafa maro kokoa, na ny kalitaony na ny habetsany, izay manintona tokoa, indrindra ny sakafo Afrikana tavaratra sy ny sakafo Tatsinanana (fiposahan'ny masoandro).

Hatramin'ny medhaq ka hatramin'ny batbout

Taloha, zik na shenin, ranomboankazo mamelombelon'aina, no tena nalaza teo ambony latabatra Ramadany. Manala hetaheta ny olona mifady hanina izy io, amin'ny tsiro mamy marikivy. Yaourt nolaroina siramamy sy rano no nanamboarana azy, mety ho matevina mety ho manify arakaraka izay hitiavana azy. Misy ihany koa ny manamboatra azy amin'ny ronono ampiarahina rano, ampiana daty ary hatao tsindrin-tsakafo.

Manaraka izany, ahitana lasopy mamelombelon'aina manafana ny vatana koa, aorian'ny tontolo andro maro nifadian-kanina, antsoina hoe nasha na sakhina. Lasopy vita amin'ny apemby, katsaka, varimbazaha na vary orza io nasha io, ary sotroina amin'izao na amin'ny ronono. Ahitana kaopin-dite miisa telo ihany koa, izay fomba mbola hamasinina, voamariky ny fotoana hisaintsainana sy ny hitoniana.

Tonga avy eo ny hena atajin (tagine), mpanjakan'ny eo an-databatra. Indraindray malefaka izy io, indraindray aroso miaraka amin'ny tishtar sy wadak. Hena nohamainina manitra avy any an'efitra ny Tishtar. Ahantona amin'ny tady mandritra ny andro maromaro mandra-pahamainany tanteraka. Avy eo, apetraka anaty fitehirizana vita amin'ny hoditra, azo totoina izy ho lasa qadeed (kitoza maina) vonona hohanina. Aroso miaraka amin'ny wadak (menaka) azo avy amin'ny trafon-drameva no fanao amin'io Tishtar io, ravahan'ny nahandro hafa mazava ho azy.

Rehefa nandeha teny ny fotoana, dia nanjary niova ny fikarakarana io atajine io. Ankehitriny dia misy ny tagine akoho sy trondro, misy koa ny sakafo banafa malaza izay vita amin'ny hena, ovy ary tongolo. Aroso miaraka amin'ny mofo dipaina ny banafa. Aroso miaraka amin'ny hena an-damosin'ny rameva koa ny Felka, izay ahandroana amin'ny tongolo sy sira kely. Ahandroana tsy asiana rano satria mora masaka ary ampiarahina amin'ny mofo dipaina.

Aorian'ny atajine, aroso indray ny couscous nentim-paharazana, izay aroso miaraka amin'ny hena sy legioma, eo koa ny vary efa mahazatra misy hena sy anana, akoho na trondro.

Fisokafana ho amin'ny nahandro hafa

Taona maromaro anefa izay, hita ho nihamaro karazana ireo sakafo fanao, ohatra ny fisian'ny sakafo maivamaivana toy ny vatomamy, mofomamy, ny sakafo sesika avy ao Maghreb sy avy any Atsinanana ary toeran-kafa ihany koa. Isan'izany ny batbout, ny samosa, ny mofo manify misy hena sy legioma ao anatiny, ny paty sy ovy niara-nahandroana misy fromazy, ny krepy, ny mofo tantely, ny tsakotsako, ary ny chebakia, na dia efa tonga talohan'ny hafa aza ity farany ity.

Toraka izany ihany koa, nahazo toerana eo amin'ny latabatra Ramadany ny lasopy harira Maraokana, eo koa ny soub izay misy hena sy legioma. Ho fanampin'izany, ahitana ranomboankazo maro ihany koa ; izay aroso amin'ny iftar maoritaniana, eo koa ny zava-pisotro nentim-paharazana, anisan'izany ny hibiscus, fantatra any an-toerana amin'ny anarana hoe bissam, sy ny tajmakht, zava-pisotro vita avy amin'ny voankazo renala (baobab).

Antony mety nahatonga io fiovàna io ny fisokafana tamin'ny vahoaka Arabo sy Afrikana hafa, na tamin'ny alalàn'ny aterineto na tambajotra sosialy, na koa tamin'ny alalàn'ny Youtube na fantsom(-pahitalavitra) avy amin'ny zanabolana. Mora nidiran'ireny fanintonana ireny ny nahandro fanao Ramadany nanomboka teo.

Raha ny tena izy dia any amin'ny toeram-pisakafoana ao Maghreb sy Tatsinanana, toeram-pivarotana karazana mofo, sy ny tsena voatokana, no tena ahitàna ireo mofo sy vatomamy sy ranomboankazo. Na izany aza anefa, miha-mitombo ireo Maoritaniana manamboatra azy io any an-tranony, ho anisan'ny sakafony sady zarainy am-pireharehana eny amin'ny tambajotra sosialy samihafa izany.

Fanamby amin'ny fahasamihafana ara-pahasalamana

Nanazava tamin'ny Raseef22 i Arabiya Sidi Ibrahim Ahna, Maoritaniana manam-pahaizana manokana momba ny sakafo hoe : “Eo amin'ny hain-tsakafo, lazainay  hatrany hoe, arakaraka ny fihinana sakafo natoraly, tsy misy fanodinana na singa simika fitehirizana azy, no mahatsara azy kokoa. Ary rehefa ny vatana no mahita tombony amin'izany, dia tsy hanimba azy izany.”

Nanamarika izy fa “Ny iftar maoritaniana tamin'izany dia ahitàna daty, amidon sy zava-pisotro antsoina hoe zrig, namboarina tamin'ny rononon-drameva, osy na ombin'ny fianakaviana. Namboarina tamin'ny alalàn'io ronono io ihany koa ny dibera ary nohanina niaraka tamin'ny daty, sy amidon azo avy amin'ny famokàrana nentim-paharazana toy ny vary orza, ny varim-bazaha na katsaka” Nanazava i Ahna hoe sakafo maraina mahazatra tena feno sy tsara indrindra izy io raha ny fenitra ara-tsakafo, satria ireo mpifady hanina dia afaka mahazo siramamy amin'ny fihinanana ny daty, eo koa ny tavy avy amin'ny dibera sy ny gliosida avy amin'io amidon io. “Aorian'izay izy ireo mihinana hena misy proteinina, izay sakafo tena tsara ho an'ny fahasalamana.” Hoy ihany izy.

Nantitranteriny anefa ny fiantraikan'ny sakafo Tatsinanana sy Maghrebi, sy ny maha-zava-dehibe ny fahamaroan-karazan-tsakafo. “Koa satria, tsy mba maro karazana ny sakafontsika, ary ny hena no tena betsaka, ny couscous ary ny vary, kanefa etsy andaniny tsy mba ahitàna salady, dia mitandrina kokoa aho amin'ny fanintonan'ny sakafo hafa”

Hoy ihany izy nanazava :

Our experience with other cuisines could have been better, by importing healthy and beneficial meals, those that rely more on salads and vegetables, rather than fried and fatty meals full of fat, maintaining the same level of health that has distinguished us. We imported batbout, for example, and crepes, which are pastries made from the simplest carbohydrates that are best avoided as much as possible.

“Mety ho tsara kokoa ny fahazarana amin'ny nahandro hafa, amin'ny fitondrana sakafo ara-pahasalamana sy mahasoa, ireo miankina kokoa amin'ny salady sy ny legioma, fa tsy amin'ny sakafo endasina sy matavy, mba hitazomana hatrany ny haavom-pahasalamana nampiavaka antsika. Nanafatra batbout isika, ohatra, sy ny sakafo mamy rehetra misy gliosida izay tsotra indrindra nefa tsara ialàna raha azo atao.”

Ireo fahabangàna

Nosoritan'i Ahna fa raha dinihina akaiky ny nahandro latabatra Ramadany maoritaniana, oharina ny taloha sy ny ankehitriny, eo amin'ny lafin'ny habetsahany sy ny tsy fahampiany, ary ny fiantraikany amin'ny fahasalamana dia :

The deficiencies in the Mauritanian table lie primarily in the lack of vitamins and minerals, with a relatively good presence of proteins, carbohydrates, and fats. As a specialist, I rarely prescribe a vitamin and mineral test for someone without the results indicating a significant deficiency, especially vitamin D.

“Tsy ampy vitamina sy mineraly ny nahandro maoritaniana, fa betsaka proteinina, gliosida ary ny matavy. Amin'ny maha-manam-pahaizana manokana ahy, dia rariny aho raha mampanao fitsapana vitamina sy mineraly olona iray izay ahitàna tsy fahampiana goavana, indrindra ny vitamina D.”

Ao amin'ny fampifangaroana vitamina samihafa matetika ny olana, izay manamora ny fandevonana ny vitamina D, araka ny fanazavany. Satria “Rojo mifampisakambina io, ary miantraika amin'ny hafa ny tsi-fisian'ny iray” hoy hatrany i Ahna.

Olana voalohany amin'izany, ho an'i Ahna, ny fahabangan'ny kolontsain-tsakafo ara-pahasalamana manerana ny sehatra sosialy. “Tsy misy miraharaha ny rehetra, eny fa na dia vato fehizoro lehibe aza izany. Mila ezaka iombonana ihany koa, hanentanana ny fandraisan'andraikitry ny fitondram-panjakana sy ny andry eo aminy, ho amin'ny fanentanana ny maha-zava-dehibe ny sakafo ara-pahasalamana.”

Manoro hevitra ny hampidirana isan'andro ny legioma sy ny voankazo ho amin'ny nahandro maoritaniana izy, sy ireo matavy tsy mahavoky toy ny menaka oliva ohatra, ny voanio, ny voanjo sy ny maro hafa.

Miantehitra amin'ny voankazo vokatra ao amin'ny taninao no tena fomba tsara indrindra hoy izy ; “Ny vokatra azo avy amin'ny taninao no misy ny vitamina sy mineraly ilainao, ary raha ny Maoritaniana tsirairay no mihinana ny vokatra avy ao aminy isan'andro, dia ho azony izay rehetra ilain'ny vatany.”