Sekoly Akaninjaza “Les Joyeuses Coccinelles” mampianatra amina fiteny roa ao Cotonou, Benîno. Hatrany amin'ny fahazazàna, ary mba hahitan'izy ireny hirika bebe kokoa dia antenain'ny ray aman-dreny ny hianaran'ireo zanany ny fiteny anglisy miaraka amin'ny fiteny frantsay rehefa any an-tsekoly. Saripika avy amin'i Diane SEGBO, fampiasàna nahazoana alàlana.

Ny Fongbe (Fon) no fiteny teratany be mpiteny indrindra any atsimon'i Benîno, isan'izany ireo tanàna lehibe ao Cotonou, Porto Novo ary Ouidah. Saingy mihavery tsikelikely ny toerana maha-tenindreny io fiteny teratany io manoloana ny fampianarana ireo fiteny vahiny.

Amin'ny maha-renim-pianakaviana sy teratany mpiteny Fon azy, nanapaka hevitra i Arielle Codjia ny tsy hampianatra an-janany ny tenindreniny. Naleon'i Codjia nisafidy ny hanalehibe ireo zanany vavy telo amin'ny fitenenana frantsay ao an-trano sy mandefa azy ireo amina sekoly iray mampiasa fiteny roa, Frantsay-Anglisy, ao Cotonou, Benîno misy ny fonenan-dry zareo. Hoy izy:

Nous parlons le français à la maison parce que c’est plus facile et rapide, le français offre plus d'opportunités de communiquer avec tout le monde au Bénin, mais si on comprend l’anglais en plus ça permet de voyager et d'étudier d’ailleurs.

Miteny frantsay izahay ao an-trano satria mora sy haingana no sady manome hirika maro kokoa hifandraisana amin'ny olona rehetra ao Benîno, raha mahazo ny fiteny anglisy moa ianao ankoatra izay, dia ahafahanao mivezivezy sy mianatra any an-kafa mihitsy izany.

Hatry ny ela, ny Fon sy ireo fiteny hafa afrikàna dia nifampiresahana teny anaty fiarahamonina sy tany an-tokantrano tao Benîno, raha ny teny frantsay ranoray kosa no nentina nampianatra tany an-tsekoly. Na mbola izany aza no tranga matetika hita, marobe ny fianakaviana amin'izao fotoana izao no misafidy ny hifandray amin'ny alàlan'ny fiteny frantsay ao an-tokantrano, misafidy ny tsy hampianatra an-janany ireo fiteniny ao an-toerana. Ho an'ny andian-taranaka tanora ankehitriny ao Cotonou, mahazatra ny fanànana fahaizana ny fiteny Fon amina haavo ambanimbany ka hatramin'ny antonony.

Hatramin'ny fanjanahantany nataon'i Frantsa tany amin'ny faramparan'ny taonjato faha-19, ny frantsay no hany fiteny ôfisialy ao Benîno. Fony vanimpotoana fanjanahantany, fitenin'ireo sangany nahita fianarana no nanehoana ny fiteny frantsay, nanao ho an-jorom-bala ireo vahoaka tsy afaka nanana fahafahana hahazo fanabeazana tamin'ny fiteny frantsay.

Na amin'izao fotoana izao aza, ireo izay miteny frantsay ao an-tokantrano dia mazàna no avy amina fianakaviana nandia fianarana, hoy i Lanzi Atamao, izay miasa ao amin'ny Benin Excellence, trano fivarotamboky amin'ny fiteny maro ao Cotonou.

“Ho hitanao fa ny ankamaroan'ireo olona nahita fianarana ambony dia hanana diplaoma avy amin'ny anjerimanontolo daholo, ary rehefa miteraka izy ireny, amin'ny ankamaroany dia ny fiteny frantsay no ao an-tokantrano,” hoy i Atamao.

Antony sy fiantraikan'ny fahapotehan'ny ny fiteny teratany

Ny fitomboan'ny fampiasana ny frantsay — ary tato ho ato, ny anglisy — dia mandray anjara amin'ny fitontongan'ireo fiteny teratany.

Ernest Sesselede, Anglisy, talen'ny sekoly Les Joyeuses Coccinelles,  mampiasa fiteny roa -frantsay sy anglisy- ao Cotonou, nilaza fa amin'izao androntsika izao, ny tsirairay dia maniry ny hanombohan'ny zanak'izy ireo hianatra ny fiteny anglisy. “Ny anglisy no fiteny fototra mampiray ny isam-batanolona any rehetra any. Izany no antony iezahan-dry zareo mianatra any amina sekoly anglisy mampiasa fiteny roa.”

Fanadihadiana iray natao teny anivon'ireo mpianatra tamina faritra 12 tao Benîno no nampivoitra fa 78 % amin'izy ireo no nihevitra ny fiteny anglisy ho fitaovana iray goavana hanatsaràna ny vokatr'izy ireo any am-pianarana. Ireo nitafàna dia nihevitra ny fianarana fiteny anglisy ho toy ny varavarana iray misokatra mankany amin'ireo hirika erantany sy tondro iray amin'ireo  fahombiazana akademika rehetra.

Tamin'ny 2013, ny governemanta tao Benîno dia nanandrana nampiditra fampianarana ny fiteny teratany tany an-tsekoly ho toy ny andrana ihany aloha.

Na izany aza, ny habetsahana tafahoatran'ireo fiteny ifampiresahana manerana an'i Benîno dia nametraka fanamby goavana ho an'ireo hetsika ho fiarovana ireny fiteny ireny. Ao Cotonou, ny Fongbe (Fon) no fiteny tena be mpiteny indrindra. Kanefa, olona marobe avy amin'ny lafivalon'ny firenena izay nifindra nankamin'ny tanandehibe no miteny ny fitenin-dry zareo teratany ihany fa tsy manana fahalalàna momba ny Fon.

Ny fampiasàna ny frantsay ho toy ny teny mahazatra amin'ny fampianarana dia nahafahana nanana fifandraisana teo amin'ireo olona nanana fiaviana samihafa ara-pitenenana. Izany dia nahafahana nisoroka ireo olan'ny fanambonian-tenan'ny foko na faritra, satria tsy omena vahana any an-tsekoly ny fiteny iray teratany raha mihoatra amin'ny iray hafa.

Marobe ireo firenena afrikàna hafa no miatrika adisanina mitovy amin'izany: miasa ao anatin'ny fitenin'ny mpanjanaka azy taloha mba hisian'ny fampiatiana nasiônaly na isam-paritra, na mirotsaka tanterana mampiasa ny fiteny teratany mba hifandraisana bebe kokoa amin'ny maripamantarana ara-kolontsain'ny Afrikàna.

Nambaran'i Sesselede fa nahiany ny momba ny ho fahaveloman'ireo fiteny teratany ao Bénin. “Raha tsy miteny amin'ny fitenintsika avy eo an-toerana isika, midika izany fa an-dalam-panjavonana ny kolontsaintsika, an-dalam-panjavonana isika.”

Miatrika ny fahaverezan'ny fiteny teratany ny Afrikàna

Miady amin'ny loza mananontanona ny fiteny teratany any aminy ireo vahoaka afrikàna manerana ny tanibe. I Afrika dia ahitàna fiteny miisa 2.000 amin'ireo 6.000 misy manerana izao tontolo izao. Na izany aza, marobe amin'ireny fiteny ireny no tandindonin-doza mitady hanjavona noho ny tsy fahafahana mahazo fanabeazana amin'ny fiteny teratany.

Nandray an-tanana ny fametrahana fepetra hiarovana ny fiteny ireo firenena afrikàna sasany. Marobe ireo firenena, toa an'i Roandà, Madagasikara, Sômalia ary Zimbaboe, nametraka amin'ny fomba ôfisialy ny fiteny teratany ho amin'ny sehatra nasiônaly. Ny sasany nanolo ny fiteny frantsay sy anglisy amin'ny maha-fiteny ôfisialy azy, raha ny hafa indray nanampy ireo fiteny teratany ho amin'ny sehatra ôfisialy ary ankehitriny manana fiteny nasiônaly marobe.

Ny African Language Digital Activism dia kaonty X tantaninà Afrikàna mitolona ho fiarovana ireo fiteny afrikàna. Amin'ny alàlan'ireo sehatra an-tambajotra sy ny teknôlôjia, kendreny ny hanome aina vao ireo fiteny teratany.

Mahuton Bienvenu Possoupe, mpikatroka ho an'ny fiteny, dia nankalazain'ny African Language Digital Activism noho ny nanombohany ny Wikipedia ho an'ny fiteny Fon.

Mahuton Bienvenu Possoupe @b_mahuton https://t.co/YuUVhRxcJN is a founding member of Beninese Wikimedians User Group @wikimediensBJ and in 2018 during a Wikimedia Hackathon in Barcelona, he started a Wikipedia in #Fon https://t.co/E6hGJnpFkW #Benin #FIFAfrica20 pic.twitter.com/4ViM8P5Zos

— African Language Digital Activism (@DigiAfricanLang) September 29, 2020

Mahuton Bienvenu Possoupe @b_mahuton https://t.co/YuUVhRxcJN dia mpikambana mpanorina ny vondrona Beninoà mpampiasa Wikimedia, @wikimediensBJ, ary tamin'ny 2018, nandritra ny Wikimedia Hackathon tao Barcelona, natombony ny Wikipedia iray ho an'ny fiteny #Fon https://t.co/E6hGJnpFkW #Benin #FIFAfrica20 pic.twitter.com/4ViM8P5Zos

— African Language Digital Activism (@DigiAfricanLang) 29 Septambra 2020

Ny fanoratana ny rakibolana sy ny famadihana ho nomerika ireo fiteny afrikàna no lohalaharana ho an'ireo ezaka ho fiarovana ny fiteny ao amin'ilay tanibe. Tena zava-dehibe ho an'ny fahaveloman'izy ireny ireo santatr'andraikitra nafantoka amin'ny fitahirizana ireo fiteny, an-tsoratra sy an-tambajotra.

Megan Fahrney dia amerikàna mpisitraka fanohanana ara-bola avy amin'i Fulbright. Ny fomba fijery naseho ato dia an'ny mpanoratra irery ihany fa tsy mahasolo tena ny an'ny governemantan'i Etazonia.