Nanokana tononkalo mampihetsi-po ho an'ireo Latina mpifindra monina any Etazonia ilay Venezoeliana poeta sady mpihira no mpamoron-kira, Eduardo Olarte, fantatra amin'ny anarana hoe Lalo Yaha. Valin-kafatra tamin'ny hetsika ara-pifindramonina nataon'ny fitantanan'i Donald Trump izany.
Nandao ny tanindrazany tamin'ny taona 2016 i Olarte handositra ny krizy ara-toekarena. Nanorina ny fiainany vaovao ivelan'i Venezoela tamin'ny alalan'ny fihiràna anaty fiara fitateram-bahoaka tany Ekoadaoro izy, ary nitarika azy ho lasa mpamokatra feo ho an'ilay mpihira Venezoeliana malaza Nacho ny fikirizany. Nanomboka teo izy no niha-nalaza tao amin'ny media sosialy, ka nahatratra roa tapitrisa ny mpanjohy azy tao amin'ny Instagram. Tamin'ny taona 2024, nanangana ny tetikasan-kirany voalohany izy, hira nohalavaina ahitana hira dimy mitondra ny anarana hoe “Cartas a Nadie” (Taratasy tsy ho an'iza), ary namoaka ny diariny “El camino de mis sueños” (Ny lalana mankany amin'ny nofinofiko) ihany koa izy.
Ao amin'ny piesy “Los Migrantes” (Ireo mpifindra monina) i Olarte miresaka, amin'ny feo mampihetsi-po sy maneso, ny fahasahiranana atrehin'ireo mpifindramonina any Etazonia, sy ny fikirizany hiatreka izany fahasahiranana izany. Hatramin'ny nanombohany fanentanana ny filohan'i Etazonia amin'izao fotoana, Donald Trump, niventy ny filàna politikam-bahoaka “henjana kokoa” momba ny fifindra-monina ao anaty adihevitra feno fankahalana sy manao safobemantsina ny mpifindramonina, ka namerimberina onjam-pamezivezena sy fandroahana. Ao anaty tononkalony i Olarte no mandrava ny fitantaram-pankahalana sy fanamelohana iaretan'ireo mpifindra-monina any Etazonia, sy any amin'ny faritra hafa amin'izao tontolo izao toa an'i Eoropa, na any amin'ny firenena hafa ao Amerika Latina koa aza.
Maro ireo nankasitraka ny asany, maneho ny fanantenany ao amin'ny toeram-panehoan-kevitra fa tsy hotsaraina amin'ny lantom-peony intsony ry zareo ary ho afaka hanaraka ny “nofinofy Amerikana Latina.”
Afaka mamaky ny lahatsoratry ny tononkalo ianao eto, izy nosoratana tamin'ny feo maneso, ary jereo ao amin'ny Instagram ny lahatsary orizinan'ilay mpanakanto.
La culpa es de los migrantes. No importa si somos buenos o malos, adultos o niños, o si ya aprendimos a hablar inglés y pagamos impuestos. Lo único que importa es que no somos de aquí. La culpa es de los migrantes porque no saben cumplir la promesa de que el próximo año estarán de vuelta en casa para celebrar en familia.
La culpa es de los migrantes porque saben mentir muy bien. Mienten cuando les preguntas cómo están y esconden sus jornadas laborales y su poco tiempo de bienestar detrás de un ‘todo bien’.
La culpa es de los migrantes por querer adornar un lugar que no les pertenece, por compartir su música, su alegría, su baile, su fe, con una sonrisa que molesta porque aquí nadie tiene derecho a ser feliz, aquí solo se trabaja.
Porque no saben olvidar el barrio, la calle, el clima, la playa porque sus raíces se quedaron en el lugar de donde los arrancaron porque tienen fuerza para todo, para cruzar en balsa, trepar murallas, pasar el río, esconderse por días para trabajar hasta dormidos, para soportar el frío de la ciudad y de su gente, porque saben soportar el dolor sin romperse. No hay una espalda latina que no duela, no hay talones descansados ni horas de sueño completas.
La culpa es de los migrantes porque con ellos todo sabe igual. Arepas, tamales, pupusas, habichuelas, ceviches, mates, sancochos. Todo sabe a distancia, a dolor, a sudor, a soledad. Porque con ellos todo suena igual. Salsa, merengue, cumbia, corridos, gaitas, boleros, reggaetón. Todo suena a pasión, a lucha, a libertad, a rebeldía.
La culpa es de ellos porque creen en Dios en todas sus formas y colores y lo llevan colgado en el cuello, tatuado en el brazo, colgado en la pared de la casa, o lo visitan los domingos en eso que suelen llamar día de reposo, aunque todos sepamos que en esta tierra ya nadie encuentra descanso.
La culpa también es de los hijos de los migrantes, que no logran ver en sus padres a un ciudadano de aquí, ni ven en el espejo a un ciudadano de allá, que solo reconocen la mezcla y esa mezcla sigue siendo incómoda para algunos.
No importa el nombre que tenga, democracia, dictadura, progresismo, hay leyes nuevas cada día. Los de derecha, los de izquierda y los que dicen ser del centro, los diplomáticos y los armados, los que inventan visas, los que dan las visas y los que las revocan, todos cuidando su lugar en la fábrica de distancias y en el centro todo un continente que debería mirarse como hermanos.
Y no intento defender a los que incendian y destruyen lo que funciona, pero que se juzgue el delito y no la sangre, que se condene la maldad y no el acento, que no incendien los campos tratando de quemar la plaga y terminen llevándose también consigo la buena semilla.
¿Sueño americano? No, sueño latino.
Que se pueda trabajar menos y vivir más. Que no tengamos que ocultar lo que somos. Que se pueda tramitar menos y vivir en paz.
Fahadisoan'ny mpifindra monina. Tsy misy hoe tsara na ratsy isika, na olon-dehibe na ankizy, na efa nianatra niteny anglisy sy nandoa ny hetrantsika. Ny hita dia tsy avy eto isika. Fahadisoan’ny mpifindra monina satria tsy mahatazom-boady tamin'ny herintaona fa hody hiara-mifety amin’ny fianakaviany izy ireo amin’ny herintaona.
Fahadisoan'ny mpifindra monina satria tena mahay mandainga ireo. Mandainga ireo rehefa anontanianao hoe manao ahoana ry zareo ary manafina ny asany mameno andro sy ny fotoana kely ananany ho azy ireo ao ambadiky ny “tsara daholo ka”.
Fahadisoan'ny mpifindra monina ny te-handravaka toerana tsy azy ireo akory, ny mizara ny mozikany, ny hafaliany, ny dihiny, ny finoany, sy ireo tsiky mampahatezitra satria tsy misy manan-jo hifaly eto fa ny miasa ihany.
Satria tsy azony hadinoina ny manodidina, ny arabe, ny toetrandro, ny tora-pasika, satria tavela tany amin'ny toerana nisintonana azy ireo ny fakany (fiaviany) satria manana tanjaka amin'ny zava-drehetra ry zareo: miampita lakana, mianika rindrina, miampita renirano, miery mandritra ny andro maromaro mba hiasa ao am-patoriana, miaritra ny hatsiakan'ny tanàna sy ny mponina ao aminy, satria mahay mizaka fanaintainana (sady) tsy kivy ry zareo. Tsy misy lamosina latinina tsy marary, tsy misy vodi-tongotra miala sasatra na ora fatoriana feno.
Fahadisoan'ny mpifindra monina izany satria mitovy avokoa ny tsiro amin'izy ireo. Arepas, tamales, pupusas, habichuelas, ceviches, mates, sancochos. Tsiron'ny lavitra, ny fanaintainana, ny hatsembohana, ny fanirery daholo ireo. Fa amin'ireo mitovy faneno avokoa ny zava-drehetra. Salsa, merengue, cumbia, corridos, gaitas, boleros, reggaeton. Ny zava-drehetra mitovy faneno amin'ny fankamamiana, amin'ny tolona, amin'ny fahafahana, amin'ny fikomiana.
Fahadisoan’ireo satria mino andriamanitra amin’ny endriny rehetra sy ny loko rehetra izy ireo ary manafy azy eo amin’ny tendany, manao tombokavatsa eo amin’ny sandriny, manantona eo amin’ny rindrin’ny tranony, na mamangy azy amin’ny andro alahady antsoin-dry zareo ho andro fitsaharana, na dia fantatsika rehetra aza fa tsy misy olona hahita fitsaharana intsony eto amin’ity tany ity.
Fahadisoan’ny zanaky ny mpifindramonina koa, izay tsy mahita ny ray aman-dreniny ho olom-pirenen'ny eto, ary tsy mahita rehefa mijery fitaratra ho olom-pirenen'ny any, izay tsy mahalala afa-tsy ny fifangaroana ary mbola tsy ahazoan'ny sasany aina izany fifangaroana izany.
Tsy maninona izay anarany, demôkrasia, jadona, liam-pandrosoana, misy lalàna vaovao isan’andro. Ireo eo ankavanana, ireo eo ankavia sy ireo milaza ho eo afovoany, ireo diplômaty sy ireo hery mitam-piadiana, ireo mamorona visa, ireo mamoake visa sy ireo manaisotra izany, izy rehetra ireo mitady toerana ao amin'ny orinasa lavi-toerana sady eo afovoan'ny kaontinanta iray manontolo tokony hifampijerena ho toy ny mpirahalahy.
Ary tsy miaro izay mandoro sy manimba izay mety aho, fa aleo hotsaraina ny heloka fa tsy ny rà, aleo hohelohina ny ratsy fa tsy ny lantom-peo, aza avela handoro ny saha ry zareo handoroana ny areti-mandringana ka ho tratra ao koa ny voa tsara avy eo.
Nofinofy amerikana? Tsia, nofinofy Amerikana Latina.
Mba hahafahantsika miasa kely kokoa sy miaina bebe kokoa. Tsy voatery hanafina hoe iza isika. Hanao asa an-taratasy kely kokoa sy hiaina am-pilaminana.
View this post on Instagram