Sary fanaingoana ahitàna ireo voambolana telo: Copa, Complosphère sy Mitourne ; Sary an'i Jean Sovon, noforonina tamin'ny Canva
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, sy ireo tsy mety adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa, tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.
Hita eto avokoa ireo fizarana rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Copa : ampiasaina ao Tôgô ity fomba fiteny ity ary midika hoe “namana” ( ‘copain‘, ‘pote‘). Na mitovitovy amin'ny fandikana ny voambolana espaniôla hoe “coupe” (tapaka), avy amin'ny fitenin-jatovo ao atsimon'i Tôgô izy io izay fampiasa matetika eny an-dalambe ao Lomé, renivohitry ny firenena. Izy io dia isan'ireo voambolan'ny fitenin-jatovy be mpampiasa indrindra eny amin'ireo mpinamana na mpifankahafantatra, satria manondro namana akaiky.
Ankoatry ny “Copa”, betsaka ireo endrika voambolana hafa teraka avy amin'ny hoe ‘copain‘ ampiasaina ao amin'ilay firenena: “gnocopain” sy “gnocopin” izay tononina any anatin'ireo fifandraisana ara-pitiavana.
Ity lahatsoratra ity, mitondra ny lohateny hoe “Fakàna sary an-tsaina momba ny fiteny any anatin'ny gazety tôgôley : fakàna ho an'ny tena, famoronana ary fifanindriana” nosoratan'i Anate Koumealo, mpanoratra ary profesora tompon-toerana mampianatra siansan'ny fampahalalam-baovao sy ny fifandraisana ao amin'ny anjerimanontolon'i Lomé, dia miverina amin'ny resaka fampiasàna ireny voambolana ireny any anatin'ny gazety tôgôley.
Complosphère : ity voambolana vaovao ity dia fitambaran'ny hoe ‘complot’ sy ‘sphère’. Toy ny fiteny rehetra, tsy tapaka mamorona voambolana vaovao hatrany frantsay, ary ity iray ity dia tafiditra ao anaitn'ny rakibolana Robert, edisiôna 2024, nanaraka ny lasitr'ireo famoronana ara-pitenena hafa toy ny hoe “blogosphère” na “fachosphère“.
Araka ity lahatsoratra ity, izy io dia manondro ny hoe:
“vondron'olona mandray anjara amin'ny fanelezana hevitra heverina ho misy firaisana tsikombakomba ao anaty aterineto”
Ity lahatsoratra ity dia mampiditra io fomba fiteny io ho ao anatin'ny lohateniny: Google Earth: rekefa misy tsipika fotsy mandrehitra ny “complosphère”
Mitourne : ampiasaina ao Madagasikara ity voambolana ity. Avy amin'ny matoanteny frantsay hoe “tourner“, nampiana ny tovona malagasy hoe “mi-” mba hanomezana azy dika hafa mihitsy : reculer. Io matoanteny io dia mitovy hevitra amin'ilay fomba fiteny malagasy hoe ‘mihemotra‘. Ao amin'ilay firenena, ampiasaina matetika ny fomba filaza hoe “biby mitourne”, midika hoe “biby manao dia mianoatra”, indrindra fa hilazàna ny foza orana, karazana oran-dranomamy madinika.
Mbola avy amin'ny matoanteny “tourner” ihany, ilay fomba fiteny koa dia niteraka endrika maro toy ny fehezanteny mibako, saingy nasiana fanovàna kely ny fomba fanoratra azy :
“Mitorena !” : “Recule !”
Ilay Malagasy mpanakanto “Kikis on the track” dia mampiasa azy io ao anatin'ilay hirany mitondra lohateny hoe “Foza orana DrillR 2022”, izay fanavaozana iray natao an'ilay “Foza Orana” an'i Ramora Favori.
Hatramin'ny nisian'ilay fanonganam-panjakana tamin'ny 2009 noketrehan'i Andry Rajoelina, filohan'i Madagasikara hatramin'ny 2019, no tena niely be tao amin'ilay firenena ny fomba fiteny hoe “biby mitourne”.
Vakio: Andry Rajoelina voafidy indray ho filoha ao Madagasikara, sangy toherin'ny mpanohitra ny maha-ara-dalàna ny zotram-pifidianana
Eto, misy ranty iray tao amin'ny Facebook manondro ankolaka ny filoha miaraka amin'ilay fomba fiteny hoe “foza orana, biby mitourne” :
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
