(lahatsoratra anglisy nivoaka tamin'ny 29 Des 2024)

Setroka alefan'ny ozinina Sasol Secunda. Sary an'i AntimatterMachine ao amin'ny Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0 Deed).

Nosoratan'i Grace Kobare

Miaina fitomboana malaky be ireo tanàndehibe afrikàna, mihoatra ny 65 isanjaton'ny mponina ao amin'ilay tanibe no heverina fa hiaina any amin'ireo faritry ny tanàndehibe hatramin'ny 2060. Na izany aza, raha afaka mitondra tombony maro ara-tsôsialy sy ara-toekarena ny fanitarana ny tanàndehibe,  misy ihany koa ny vokadratsy entiny miaraka aminy. Ohatra, navoitran'ny tatitra iray vao haingana avy amin'ny Greenpeace fa i Afrika Atsimo dia isan'ireo sangany amin'ny fandotoana rivotra iainana ao amin'ilay tanibe. 

Mitranga ny fahalotoan'ny rivotra rehefa aparitaka eny amin'ny rivotra ireo singa mpandoto, miteraka ambana goavana ho an'ny fahasalaman'ny olombelona sy ny tontolo iainana. Mbola io no mijanona ho ny antony goavana indrindra erantany amin'ny olan'ny tontolo iainana, indrindra fa any amin'ireo faritra an-tanàndehibe be mponina. Ao Afrika Atsimo, ny fahalotoan'ny rivotra no ambana faharoa goavana indrindra ho an'ny fahasalamana, tomponandraikitra amin'ny famoizana aina efa ho 25.800 tamin'ny 2019. Manimba ny fahasalaman'ny isam-batanolona ny fahalotoan'ny rivotra an-tanàndehibe, ary mametraka olana fanampiny ho an'ny rafitra ara-pahasalamana efa marefo sy tototra rahateo ao Afrika Atsimo, mampihena ny vokatra azo no sady manakivy ny fizahantany sy ny fampiasambola avy any ivelany. 

Antony miteraka izany

Voalahatra ho faha-12 erantany amin'ireo firenena tena mpandefa entona manafàna ny tany ary ny sehatry ny angovo ao aminy no voalohany indrindra miteraka ny krizin'ny fandefasana entona ao Afrika Atsimo. Hita ao amin'ilay firenena ny enina amin'ireo toerana 10 midadasika indrindra erantany mpandefa entona diôksida-na nitrôzena ary loharano sivy amin'ireo 10 midadasika indrindra ao Afrika amin'ny famokarana diôksida-na nitrôzena.

Ao Afrika Atsimo ihany koa no ahitàna ny roa amin'ireo  goavana indrindra amin'ny toerana ivoahan'ny entona diôksida-na solifara eto an-tany ary loharano efatra lehibe amin'ny fandefasana entona diôksida-na solifara. Ao amin'ny faritra atsimon'i Afrika, ny fandefasana entona diôksida-na nitrôzena, diôksida-na solifara, ary ireo singa organika faran'izay bitika mora miparitaka eny amin'ny rivotra (toy ireo ranoka simika avy amin'ny indostria) no tena mifamatotra indrindra amin'ny sehatry ny angovo. Mandritra izany fotoana izany, ny solika fandrehitra ho fanafanàna sy ho fahandroan-tsakafo no mandray anjara voalohany amin'ny fandefasana karbôna mainty, fantatra ihany koa amin'ny hoe molaly (soot), izay mety hiteraka fiantraikany mivantana amin'ny fahasalamàna.

Ny entona diôksida-na nitrôzena sy ny diôksida-na solifara, vokatra avy amin'ny fandoroana solika fôsily amina hafanana ambony be, no mpandoto goavana indrindra ananana firaketana tsara momba ny ambana ara-pahasalamana ho an'ny daholobe. Ny filonana maharitra na tafahoatra anatin'ireny entona ireny dia hiteraka olana goavana ho an'ny fahasalamana. Ny diôksida-na nitrôzena dia mifandray amin'ireo ambana miteraka sohika rehefa ela ny ela, ary ny fiharatsian'ny olan'ny taovam-pisefoana, raha ny diôksida-na solifara kosa indray dia mifandray bebe kokoa amin'ny fampidirana hôpitaly ateraky ny aretina sohika.

Any amin'ireo firenena kely fidirambola, manodidina ny 85 isanjato amin'ireo kasinga madinika no avy amin'ny fandoroana fako (biomass). Tena manandanja manokana io tranga io ao Afrika Atsimo izay toerana ny 70 isanjaton'ny mponina kely fidirambola ao no miantehitra amin'ny fandrehitra mpandoto,  toy ny kitay, jabora, ary ny arina ho an'ny filàny angovo ao an-tokantrano ho enti-mahandro na manafàna. Io fiankinandoha io dia mandray anjara betsaka amin'ny fandotoana ny rivotra ao an-tokantrano - Household Air Pollution (HAP).

Ny HAP dia mampitombo ny ambana hitrangan'ny fahatapahan'ny lalandrà, ny aretim-po, ny aretina mitaiza mahazo ny taovam-pisefoana – Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD), ny homamiadan'ny havokavoka, ka ny vehivavy sy ny ankizy no tena marefo amin'izany noho izy ireo milona ela sy mifoka ny rivotra ao anaty efitrano. Misy ireo solika voatondro ho tena mamaritra ny vokatra ara-pahasalamana; ny setroky ny fandoroana biomass dia mifandray amin'ny aretin'ny traotraoka sy ny COPD, raha ny enton'arina kosa dia mampitombo ny ambana mety hisian'ny homamiadan'ny havokavoka. Na ny fandorana jabora aza, izay heverina ho madio, dia manimba ny fiasan'ny havokavoka sy mampitombo ny sohika. Ao Afrika Atsimo, ny HAP no mbola olana saropady ho an'ny fahasalaman'ny daholobe. 

Fanampin'izay, ny fitaterana no mpandray anjara hafa iray lehibe amin'ny fandotoana rivotra ao Afrika Atsimo, miaraka amin'ireo fiara efa dimy tapitrisa mahery misosa eny an'arabe ao Johannesburg fotsiny, izay samy mamoaka daholo entona manimba ho eny amin'ny rivotra. Marobe ireo fiarakodia miankina amina teknôlôjia efa lany andro, ary mazàna no tsy nohavaozina ireo rafitra famenoana solika.  Sady koa, ny fiankinandoha be amin'ireo fiara manokan'ny tena, sy ny fampiasana be ireo fiara fitateram-bahoaka sy kamiao, dia miteraka fivoahan'entona ambony be mifandray amin'ny resaka fifamoivoizana. 

Araka ny notaterin'ny Daily Maverick, loharano iray lehibe mitondra fahalotoan'ny rivotra ireo foibe indostrialy manakaiky ny tanàndehibe, toy ny Mpumalanga Highveld sy ny Vaal Triangle, izay tena loharano fototry ny fiparitahan'ireo singa mpandoto toy ny PM2.5 sy ny diôksida-na solifara noho ny fitrandrahana arintany sy ny fandoroana arintany amin'ireo tobim-pamokarana herinaratra. Tamin'ny 2022, notsarain'ny Fitsarana Antampony ao Afrika Atsimo hoe voahitsakitsaky ny kalitao ratsin'ny rivotra eny amin'ireo faritra Highveld Priority Area (HPA) ny zon'ny isam-batan'olona omen'ny lalàm-panorenana azy mba hanana tontolo iainana azo antoka ho an'ny fahasalaman-dry zareo sy ny fahasambarany.

Ny fitomboan'ny filàna angovo, ny asa indostrialy, ary ny filàn'ny fitaterana ateraky ny fitomboan'ny tanàndehibe ao amin'ilay firenena, dia mametraka ny fanitàrana malaky ny tanàna ho singa iray goavana miteraka fiakaran'ny fahalotoan'ny rivotra ao Afrika Atsimo. Johannesburg, ohatra, dia an-dàlan'ny ho lasa tanàna goavambe mandra-pahatongan'ny 2030. Ny fihitarany malaky be dia manamafy ny fandefasana entona avy amin'ireo fotodrafitrasa toy ny famokarana herinaratra, izay miantehitra be amin'ny solika fôsily, ary koa ny fitaterana sy ny indostrian'ny metaly. Ireny asa ireny dia mamoaka mpandoto tena manimba toy ireo kasinga madinika (PM2,5), ny diôksida-na solifara (SO2), ny ôksida-na azôta, izay mihoatra ny torolàlan'ny OMS momba ny kalitaon'ny rivotra azo antoka. 

Araka ny fikarohana iray tamin'ny 2015 nataon'ny United Nations Environment Programme (UNEP), ananan'i Afrika Atsimo ny Minimum Emissions Standards (MES) – fetra farany ambany amin'ny fandefasana entona avoakan'ny indostria, saingy ny fampiharana azy no tsy mirindra, ary tsy mitovy ny fanapariahana ny fanarahamaso ny kalitaon'ny rivotra. Manodidina ny 40 isanjaton'ny vahoaka no tsy manana fahafahana mahazo ilay fanarahamaso ny kalitaon'ny rivotra ao anatin'ny savaivo mirefy 25 km (15.53 mile), manohintohina ireo firotsahana an-tsehatra mahomby miainga avy amina angondrakitra tsara.

Vahaolana

Ny fanitarana ny fampiasàna angovo azo havaozina sy ny fampihenàna ny fiankinandoaha amin'ny arina fandrehitra dia isan'ny vahaolana mety ho an'ny fahalotoan'ny rivotra ao Afrika Atsimo, izay mety hanatsara ny kalitaon'ny rivotra. Ny fanatsaràna ireo fotodrafitrasa momba ny fitateram-bahoaka mba hampihenàna ny isan'ny fiara mandeha eny an'arabe, ny fampiharana ny fenitry ny trano maitso, ary ny fananganana habaka maitso an-tanandehibe, dia mety hanampy amin'ny fanalefahana ny fahalotoana sy ny vokany. Ankoatra izany, ny fanamafisana ireo fepetra voafaritry ny Lalàna 2004 momba ny kalitaon'ny rivotra sy ny fomba fanao ara-indostria madio kokoa dia tena zavadehibe amin'ny fanatràrana ny fanatsaràna anaty fotoana maharitra.

Iarahan'ireo manampahefana ao Afrika Atsimo miasa ireo fikambanana toy ny Clean Air Fund sy UNEP, amin'ny alàlan'ny fanentanana, tolokevitra pôlitika, ary fiarahana miasa amin'ny governemanta sy vondrom-piarahamonina ao an-toerana. Kendren'ireny fiarahamiasa ireny ny hiatrika ireo fanamby ara-drafitra sy hampiroborobo ny fitomboana maharitra eny an-tanàndehibe.

Ohatra, tamin'ny 2023, natomboky ny Clean Air Fund tao Afrika Atsimo ny hetsika momba ny fahalotoan'ny rivotra, nanorina ny asany tany amin'ireo tanàndehibe afrikàna, niaraka tamin'ny fifanomezan-tànan'ny C40 Cities. Araka ny voamarika ao anatin’io tatitra io, Johannesburg dia niditra ho ao anatin'ilay hetsika Breathe Cities, nahazo tohana ara-teknika, fanamafisana ny fahaizamanao, ary ny fanolorantena ho an'ny fiarahamonina mba hametrahana ireo fepetra momba ny rivotra madio izay mety hanavotra ain'olona 2.800 sy hahavoriana 640 tapitrsa dôlara amerikàna (12 lavitrisa ZAR) hatramin'ny 2040.

Ao Cape Town, ny fanentanana UrbanBetter Citizens for Clean Air  dia nanosika ireo tanora mpihazakazaka mba hanangona angondrakitra momba ny kalitaon'ny rivotra sy hanao adisisika hanànana pôlitika momba ny rivotra madio. Fanampin'izany, fiarahamiasa iray tamin'ny Climate Visuals no namokarana angona saripika maimaimpoana manasongadina ireo vondrom-piarahamonina faran'izay tena nizaka ny fahalotoan'ny rivotra ao Johannesburg sy Highveld. Kendren'ny Clean Fund  amin'ny alàlan'ny fampandraisana anjara ireo mpitarika eo an-toerana, ireo vondrona anaty fiarahamonina ary ireo andrim-pampianarana, ny hanolotra vahaolana maharitra tarihan'ny avy eo an-toerana ary miatrika ny fiantraika midadasiky ny fahalotoan'ny rivotra manerana an'i Afrika Atsimo.

Asongadin'ny fahalotoan'ny rivotra ao Afrika Atsimo ny filàna maika ezaka voarindra amin'ny fanavaozana ny pôlitika, ny fahatsiarovantenan'ny daholobe, ary ny fampandrosoana maharitra an-tanandehibe mba hampifandanjàna ny fanorenana tanànandehibe mihazakazaka sy ny fiarovana ny tontolo iainana. Ny fiatrehana io fanamby io dia mitaky fiarahamientana avy amin'ireo mpanao pôlitika, mpandraharaha, ny olompirenena mba hamahàna ifotony ny olana, hanohànana ireo fepetra fandrindràna, ary ny fampiharana ireo vahaolana toy ny angovo madio kokoa sy ny fandrafetana tsara kokoa ny tanàna. Rehefa miaraka daholo mba hitaky fanovàna ary manao dingana mivaingana, ananan'i Afrika Atsimo ny hirika ahafahana misoroka ny fahalotoan'ny rivotra sy hiarovana ny fahasalamam-bahoaka ary ny tontolo iainana.