Tigra ao Bengal, Nepal. Sary tao amin'ny Flickr an'i Mathew Knott. CC BY-NC-SA 2.0.

Ity lahatsoratra nosoratan'i Sudiksha Tuladhar ity dia tao amin'ny Nepali Times no nivoaka voalohany, ary dika nohafohezina sy nasiana fanovàna no averin'ny Global Voices  avoaka ho ampahany amin'ny fifanarahana hifampizara votoaty.

Rehefa nihaona tamin'ny 2010 tao St. Petersburgh nandritra ny Fihaonambe Antampony Erantany momba ny Tigra ireo firenena am-polony mahery ahitàna tigra dia nanolo-tena izy ireo ny hampitombo ho avo roa heny ny isan”ireo biby any aminy ao anatin'ny 12 taona.

Nepal no lasa firenena voalohany, tsy hoe fotsiny nanatratra io tanjona io, fa koa nampakatra avo telo heny ny tarehimarika, 121 tamin'ny 2010 ary lasa 355 tamin'ny 2022. Nefa ny olona sasany  ao Nepal izao, isan'izany ny praiminisitra KP Oli, no mihevitra hoe diso nahomby loatra i Nepal, ka tokony hahena ny isan'ireo tigra dia.

Tamin'ny taona lasa, mbola io praiminisitra io ihany no niantso ny vahoaka handray anjara tamin'ny fiarovana ny tigra, tamin'ny fiantsoana azy ireny ho “reharehan'i Nepal”. Saingy tamin'ny volana lasa iny, tamin'ny fiteniny azy manokana, nilaza i Oli fa lasa marobe miohatra amin'ny alika ireo tigra, ary tsy tokony ho avela hiteraka intsony mba hiarovana ny ain'ny olombelona.

“Tokony hifanaraka amin'ny haben'ny faritry ny alantsika ny isan'ny tigra. Maninona moa izay mihoatra raha omena an'ireo firenena hafa, ao anatin'ny antsoina hoe diplaomasia ara-toekarena?” hoy i Oli tao amin'ny tatitra iray momba ny COP-29 tamin'ny volana lasa.

Niteraka famoizana aina tokoa ny fifandonan'ny olombelona sy bibidia satria nivenjy ivelan'ireo vala be olona ry zareo mba hitady remby. Araka izany, tsy dia hevitra ratsy loatra ilay tolokevitry ny praiminisitra hampiroborobo ny diplaomasian'ny bibidia satria hampitombo ny laza erantany ananan'i Nepal sy hanasongadina ny tantaram-pahombiazan'ny fikajiana nataon'ilay firenena.

“Amin'ny alàlan'ilay diplaomasia, afaka alefa any amin'ireo firenena hafa, saingy tsy maintsy ananan'ireo firenena handray azy ny fahaizamanao sy ny tontolo iainana sahaza,” hoy i Ghana Gurung avy amin'ny World Wildlife Fund (WWF Nepal), ary nampiany fa tsy maintsy fidiana tsara ihany koa ireo tigra ho alefa.

“Nanao fanambaràna nampihetsi-po ny praiminisitra, fihetsehampo izay mety ho tonga taorian'ny nifampiresahany tamin'ireo vondrona voakasik'izany,” hoy i Gurung nanampy. “Nampitombointsika ho avo telo heny ny isan'ny tigra, saingy raha tsy misy fandraisana dingana fitantanana sy fiarahamiasa araka ny tokony ho izy, dia mety ho mora foana ny hamoizantsika azy rehetra.”

Na izany aza, ireo firenena mpikambana ao anatin'ilay fifanarahana erantany momba ny fivarotana zavamaniry sy bibidia atahorana ho fongana – Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES) dia tsy maintsy arahana ireo fepetra hentitra sy antontan-taratasy hahafahana mitatitra ireo tigra. Manana traikefa amin'io raharaha io i Nepal, satria tany aloha izy dia efa in-droa nandefa tokantandroka ho an'i Shina, nahavita nandalo tamim-pahombiazana ireo dingana manahirana.

Sushila Mahatara, mpahay natiora avy ao amin'ny Bardia National Park tsy manaiky hoe manana tigra marobe loatra i Nepal. Hoy izy taminay: “Tsy tafahoatra ny isan'ireo tigra raha araka ny haben'ny faritra natokana ho azy ireo. Raha maro loatra ny tigra, mifandramatra sy mifamono izy samy izy mba hifehezany ny isan-dry zareo.”

Tigra iray mihazakazaka anaty renirano. Sary tao amin'ny Wikimedia Commons an'i Gurung pratap. CC BY-SA 4.0.

Ny Bardia National Park manana tigra efa lehibe miisa, ary ny Chitwan National Park manana 128. Nisy teo amin'ny 12 teo ny fahafatesana nateraky ny fanafihan'ny tigra tamin'ny taona lasa, ary ny sasany amin'ireo biby mpihinan'olona no efa mifatotra sy mihidy anaty karakara vy. Na izany aza, maro amin'izy ireny no vetivety dia maty ao anatin'ilay toerana tery.

Dhan Bahadur Tamang, olona iray mpiahy ny tigra, manana traikefa efa ho 50 taona mahery, no manazava ny antony tena mahatonga ny tigra hivenjivenjy eny ivelany rehefa manao izany ry zareo: “ Amin'ny ankapobeny dia tigra tanora ireo miditra any amin'ny toeram-ponenan'ny olombelona, tigra izay nosarahana tamin'ny reniny. Ny sasany dia tigra maratra tsy afaka ny hanenjika remby toy ny mahazatra.”

Hita anatin'ireo antony hafa ny fanitsahan'ny olombelona sy ireo tetikasa fanorenana fotodrafitrasa tonga dia akaiky be na ao anatin'ireo faritra arovana nefa tsy nasiana singa mba manaja ireo bibidia, toy ny fiampitàna. Vao mainka manaratsy be ny olana ny tsy fahampian'ny rano, atosiky ny olan'ny toetrandro.

Raha 3.000 eo isantaona ny salanisan'ireo olona matin'ny bibilava misy poizina ao Nepal, ny tigra no resahana be anaty fampahalalambaovao raha oharina amin'ireo karazana hafa. Nahatonga ny tigra horaisina ho toy ny loza mananontanona, fa tsy hoe karazana iray manandanja eny an-tampon'ny rohivoary.

Ny varotra no raho-mitatao hafa mahazo ny tigra. Tamin'ny  2023, ny minisitry ny ala sy ny tontolo iainana tamin'izany fotoana izany, Birendra Mahato avy amin'ny Janata Samajwadi Party (JSP) dia nanolotra hevitra hanaovana lavanty tigra ho fankasitrahana ireo mpihaza satria manana “tigra be loatra” i Nepal. Nokajiany ho tokony hahazo 25 tapitrisa dôlara amerikàna ny firenena amin'ny alàlan'ireo lisansa fihazàna tigra izay hiantoka ny saran'ny fikojakojàna ilay valan-javaboary nasiônaly.

Niteraka hatezerana niely patrana ary hatramina eso avy amin'ireo mpikajy sy mpiaro tontolo iainana ilay fanambaràny, toy ilay nataon'ny praiminisitra Oli tamin'ny volana lasa iny.

Loharanom-bola goavana ho an'ireo vala nasiônaly no sady zavadehibe ho an'ireo mpizahatany ihany koa ny tigra. “Midika fisiana tontolo iainana volanjalanja ny fisian'ireo tigra any an'ala,” hoy i Mahatara tao Bardia. “Izay mety ho faharavàn'ny fahamaroam-piainana any anatin'ireo vala dia mety hitondra ho amin'ny fitontongan'ny fidiran'ireo mpizahatany.”

Loharanom-bola goavana iray ho an'ireo trano fandraisambahiny sy ny vondrom-piarahamonina ao Chitwan sy Bardia izay miantehitra amin'ireo mpizahantany noho ny bibidia ihany koa ny fizahantany ara-tontolo iainana sy ny safari tigra.

Hoy i Ghana Gurung tao amin'ny WWF: “Tonga mitsidika ireo vala nasiônaly ry zareo mpizahatany, miaraka amin'ny fanantenana hahita tigra. Amin'izao fotoana izao, 355 no isany, ary raha toa tsy hahita tigra na iray aza ireo mpizahatany mandritra ny safari ataony, dia ahoana no hahitan-dry zareo raha ho ahena ny isany?”

Ambaran'ireo mpahay ny tontolo iainana fa ny fitantanana tsara kokoa ny fiainana anaty ala no fanalahidy voalohany ary mila fampivondronana fomba fijery, isan'izany ny diplaomasian'ny tigra. Kanefa, satria marobe ireo trangana fifandonana olombelona sy bibidia nitranga rehefa niditra tany anaty ala ireo mponina teo an-toerana mba hanangona kitay na sakafom-biby, mila tonga saina momba ny fepetra tokony horaisina ry zareo.

“Mba hanampiana ny mponina hivelona sy hitahiry ny asa  fiveloman-dry zareo any anatin'ireo faritra tsy azo idirana sy  arovana dia niasa tsy nitsahatra izahay tamin'ny alàlan'ireo fanentanana ho fampivoarana ny fahaizamanao sy ny fanovàna fitondrantena,” hoy i Gurung manampy. “Isan'ny tanjona lehibe ho anay io, ny fampisondrotana ny faripiain'ny mponina mba hahafahan-dry zareo miara-miaina amin'ireo bibidia ao amin'ilay faritra.”