#IreoTantaraManaingaFanahy. Fantaro ireo mpikatroka 10 mampiasa media nomerika hanomezana hery sy hampiroboroboana ny fiteny mayana ao Meksika.

Sarpikan'i Juan Carlos Gómez Pérez, nozaraina miaraka amin'ny fanomezandàlany.

Fantaro ny momba ireo tantara manainga fanahy avy amin'ny iray amin'ireo voafantina nahazo ny Vatsimpianarana 2024 ho an'ny Fikatrohana Nomerika ho an'ny Fiteny Mayana karakarain'ny Rising Voices. Ao anatin'ity andrana manokana ity, zarain'ny mpanoratra amintsika ny traikefany amin'ny fikatrohana sy ny tetikasa ampiasainy hitadiavana izay hampiroboroboana ny fitenin-dreniny, ao anivon'ny vondrom-piarahamoniny sy eny anatin'ireo habaka nomerika.

Juan Carlos Gómez Pérez no anarako, avy any Ranchería la Gloria, vondrom-piarahamonina vazimba teratany Tzeltal ao amin'ny faripiadidian'i Ocosingo ao anatin'ny Fanjakàna Chiapas, Meksika. Miteny tsy miambakavaka ny fiteny mayana Tzeltal aho ary nahazo diplaoma avy amin'ny “Jacinto Canek”, Sekoly Fanofanana ireo Indizeny Mpampianatra mahay fiteny roa sy mifampizara kolontsaina (ENIIB), manana ny maripahaizana Bilingual Intercultural Primary Education. Traikefa 14 taona no nananako tao anatin'ny rafi-pampianarana indizeny, tamin'ny naha-tale sy mpampianatra. Ny sekoly niasàko nandritra ny enina taona dia tany anatin'ny vondrom-piarahamonina Chicja, ao amin'ny fari-piadidian'i San Juan Cancuc, Chiapas.

Nandritra ireo taona maro nampianarako, voamariko fa tany amin'ireo sekoly tafiditra ao anatin'ny rafitra an-tànan-tohatra faharoan'ny fanabeazana indizeny meksikàna, antsoina hoe “bilingual intercultural schools,” (sekoly mampiasa fiteny sy kolontsaina roa), ny vakiteny sy ny fanoratana dia tsy nampianarina tamin'ny fitenindrenin'ireo ankizy, fa tamin'ny fiteny espaniôla fotsiny ihany. Matetika io no mitondra ho amin'ny fialàna an-tsekoly satria tsy mahay ny fiteny espaniôla ireo ankizy, ilay fiteny ampianarana an-dry zareo.

Ny antony tsy nampianarana ny fiteny Tzeltal dia sady avy amin'ireo ao anatiny no avy any ivelany koa. Ny avy ao anatiny dia ireo ray aman-dreny. Tsy te-hampianatra ny zanany amin'ny fiteniny indizeny ny sasany amin-dry zareo, fa amin'ny fiteny espaniôla irery ihany, satria tsy hitan-dry zareo izay ilàna ny fanoratàna amin'ilay fiteny eo an-toerana raha ao anatin'ny toejavatra misy an-dry zareo. Ohatra, any anatin'ireo fitantànana samihafa ny fananam-piarahamonina, izay fangatahana nosoratana tamin'ny fiteny espaniôla ihany no voaray. Anatin'ireo singa avy any ivelany indray, azontsika ambara ny amin'ireo mpampianatra izay tsy mahay ny fiteny indizeny eo an-toerana, noho izany dia tsy afaka ny hampianatra mamaky teny sy manoratra amin'ilay fiteny; zara raha misy ny fitaovam-panabeazna ho entina mampianatra ny fitenindreny any an-tsekoly; ary tsy misy fampianarana avy amin'ny ministeran'ny fanabeazana hanofànana ireo mpampianatra mba hampianatra ny fiteny Tzeltal, na ireo hafa.

Vondrom-piarahamonina Chilolja, faripiadidiaan'i San Juan Cancuc, Chiapas. Saripika: Juan Carlos Gómez Pérez. Fampiasàna nahazoana alàlana.

Tohana ara-pitaovam-pampianarana nomerika ho fanamafisana ny fiteny Tzeltal 

Nampiasa loha ahy io toejavatra io ka dia nanapaka hevitra aho ny hanaraka fianarana ambony hakàna “maitrise” momba ireo Amerindiàna sy ny fampianarana amin'ny fiteny roa tao amin'ny Fakiolten'ny Filôzôfia ao amin'ny Anjerimanontolo mizakatenan'i Querétaro. Io fandaharanasa io dia nanampy ahy hipetraka amin'ny maha-“Bats'il winik Tseltal” (tena lehilahy Tzeltal marina tokoa) ary ho lasa matianina amin'ny fitahirizana sy ny fikajiana ireo fiteny nentindrazana sy ireo kolontsain'ny vondrom-piarahamonina vazimba teratany amin'ny alàlan'ny fanabeazana. Ankehitriny, afaka manamafy aho fa mandritra ny fahazazàntsika isika no mianatra betsaka ny fitenindrenintsika, ary amin'ny alàlan'ny fiteny no izaràntsika ireo fombafomba sy fanaon-drazana izay manome antsika ny maripamantarana antsika amin'ny maha- vahoaka vazimba teratany antsika.

Iray tamin'ireo lesona azo nandritra ilay fandaharanasa fanomanana “maitrise” ny fampidirana ny teknôlôjia ho ao anatin'ny famokarana fitaovam-pampianarana isankarazany, satria amin'izao fotoana izao dia mihodidina an'io fotokevitra io daholo ny zavatra rehetra, satria tsy afaka eritreretina amin'izao fotoana izao ny hahita fianakaviana tsy hanana fitaovana teknôlôjika ao an-tokantranony, eny fa na any amin'ireo faritry ny vazimba teratany aza. Noho io antony io, any amin'ny maro amin'ireo tanandehibe any aminay, dia ahitantsika fivarotana fehezam-pitaovana fifandraisana mampiasa zanabolana, izay ampiasain'ireo mponina, indraindray hifandraisana ary indraindray mba hialàna voly fotsiny amin'ny fijerena lahatsary mahafinaritra eny anaty tambajotra.

Tsara ny anamarihana fa ny ankamaroan'ireo voatoaty nomerika azo raisina dia tsy miresaka fanabeazana, tsy mampianatra mamaky teny sy manoratra ary tsy novokarina tamin'ny fitenim-bazimba teratany fampiasan'ny vondrom-piarahamonina. Vokany, raha jerena ny zavamisy ankehitriny sy ny filàn'ny vahoaka Tzeltal hanoratra amin'ny fitenin-dry zareo, napetrako ny tetikasa antsoina hoe “Famoronana fitaovam-pampianarana nomerika mba hampivelarana ny fampianarana voalohany mamaky teny sy manoratra amin'ny fiteny Tzeltal” amin'ny maha-mpikambana ao anatin'ny Fandaharanasa Fikatrohana Nomerika ho an'ny Fiteny Mayana 2024 an'ny Rising Voices.

Saripika: Juan Carlos Gómez Pérez. Fampiasàna nahazoana alàlana

Kendren'ilay tetikasako ny hanampy ireo mpianatra hamaky sy hanoratra amin'ny fiteny Tzeltal. Ny famakiana teny sy ny fanoratana dia amporisihana amin'ny alalan'ireo fitaovana fampianarana feno lalao amin'ny endrika nomerika iarahana amin'ireo mpianatra amin'ny taona voalohany sy faharoa amin'ny fanabeazana fototra, satria any amin'ireo kilasy ireo no manomboka ny dingan'ny fianarana mamaky teny sy manoratra.

Ireo fitaovana dia harafitra ao amin'ny Jclic, izay malalaka ny fidirana aminy ary ahafahana mamorona hetsika fanabeazana maro feno kilalao toy ny kilalao fanambatambarana, fikarohana voambolana, ary piozila. Amin'izay fotoana izay, ireo fitaovana ilaina amin'ireo tetikasa, fandraketana sary sy feo, dia ry zareo mpianatra ihany no hamokatra azy ireny, ka ho fitaovana mahaliana azy ary ahafahan-dry zareo mitompo an'ilay tetikasa. Toy izay ihany, hiaraka hiasa amin'ireo mpampianatra any amin'ireo andrim-pampianarana izahay mba hianaran-dry zareo mamorona fitaovana nomerika sy hanitatra ny lohahevitra amin'ny fotoana ilàn-dry zareo izany. Ho apetraka any amin'ireo solosain'ny sekoly ireo fitaovana hahafahan'ny ankizy mampiasa azy ireny sy mamantatra ny fitsipi-pitenenan'ny fitenin-dry zareo.

Io tetikasa io dia ahafahako manohy mampiroborobo sy manome aina vao ny fiteny Tzeltal amin'ny alàlan'ireo sehatra nomerika, noho izaho efa niasa tamina famoronana fitaovana isankarazany tany aloha tany. Ohatra, nandika tantara maro ho amin'ny fiteny Tzeltal avy amin'ny sehatra Storyweaver, niaraka niasa tamin'ny Oniversite mizakatenan'i Querétaro handika sy hanome feo ho an'ireo lahatsary ho an'ny ankizy tamin'ireo tantara amin'ny fiteny Tzeltal nakarina ao amin'ny YouTube, ary ireo dikanteny nataoko no nampiasaina nanaovana ireo lahatsary YouTube.

Pikantsarin'ny sehatra Storyweaver. Fampiasàna ara-drariny.

Antenaiko ho amin'ny alàlan'io tetikasa io, ireo teratany mampiasa ny fiteny Tzeltal dia ho afaka hanoratra amin'ny fitenin-dry zareo ary hanamafy ny fianaran-dry zareo ao anatin'ny tontolon'ny sekoly, satria misy dikany kokoa ilay izy rehefa takatry ny ankizy ny zavatra ianarany. Antenaiko handrisika ireo mpikaroka sy mpanoratra  amin'ilay fiteny any aoriana io tetikasa io. Na marina aza ny hoe misy sakana marobe any anatin'ireo vondrom-piarahamonina indizeny, toy ny fidirana malalaka amin'ny aterineto sy ny hakelin'ny fampiasambolan'ny fanjakàna anatin'ireo tetikasa manandanja ho fampianarana sy fanoratana ireo fiteny indizeny, amin'ny maha-Tzeltal ahy, reharehako ny fahafahana mitondra fandraisana anjara kely mba hahalasa ireo mpiteny azy ho tonga saina hoe afaka soratana sy mbola ampiasain'ny ankizy mandritra ny taona marobe ilay fiteny.

Araho ny asako momba ny Literacidad Tseltal (fahaizana mamaky sy manoratra ny Tzeltal)