Ahmar, 12 taona, miasa ao amina toeram-piasàna iray fanambatambarana kojakojam-piara. Sary nopihan'i Ramna Saeed. Fampiasàna nahazoana alàlana.
Ao Torkham, tanàna iray an-tsisintany ary maresaka ao avaratra-andrefan'i Pakistàna, manasaraka aminy amin'i Afghanistàna, ny tabataba tsy mitsahatr'ireo kamiao sy ny fiara sarihany mitatitra entana ary kojakoja ilaina manerana ny sisintany no mameno ny rivotra iainana. Ao anatin'izany tabataba izany, misy sary iray manaitra sady mampiasa saina mipoitra : ny an'ireo ankizy kely mitsoriadriaka eny anelanelan'ireo kamiao lehibe, ny vatana kelin-dry zareo vesaran'ny entana mavesatra.
Sedrain-dry zareo amin'ny alàlan'ny fahaizan-dry zareo mitsoriadriaka ireo loza, amin'ny fialàna ireo fiara eny am-pandehanana sy ireo mpitandro filaminana tsy mitsahatra mitily. Ny fahitàna an-dry zareo dia manasongadina olana goavana momba ny fanararaotana, ny fahavelomana, ny toekarena anaty aloka ao amin'io faritra marefo io.
Ao amin'ny faritra an-tsisintany ao Ghazgi, tanàna iray ao andrefan'i Afghanistàna, miatrika sedra mitovy amin'izany ireo ankizy toa an'i Ahmar, 12 taona. Miaraka amin'ireo ankizilahy hafa, mitatitra ireo korontana fatina fiara i Ahmar, miala avy amin'ny sisintany afgàna mankany Pakistàna. Izy ireo no porofo hita maso amin'ny ady mafin'ny andian-taranaka iray vesaran'ny asa mafy sy ny famoizam-po.
Miakanjo tonta sy misatroka pakol (satroka nentindrazan'ireo Pashtun) efa mitampitampina, mandray anjara amin'ny fampidiram-bola ho an'ny fianakaviana i Ahmar. Efa nandritra ny herintaona izy no nivezivezy teo anelanelan'i Pakistàna sy Afghanistàna mitondra kitapo milanja dimy kilao feno kojakoja fanolo amin'ny fiara. Miandry azy eo amin'ny toeram-pisavàna eo an-tsisintany ny anabaviny mba handray ireo entana eo amin'ny olona iray mpaka jinjany, na toerana iray fanatobiana entana ao Pakistàna na ao Afghanistàna, alohan'ny hiampitàny ny sisintany. Rehefa misy fahatongavana kojakoja eo amin'ny sisintany, entiny mody dia fonosiny izay mbola azo amidy. Indraindray, mandany ny alina tontolo eo amoron-dàlana izy mba hanampy ny anadahiny hanangona ireo fatim-by. Ankoatra izany, ny ray aman-dreny no miteny amin'ireo ankizy hampita an-tsokosoko ireo kojakoja ary dia manao vy very samirery ny ainy izy ireny hatreny amin'ny sisintany.
Raha niresaka tsy nitonona anarana tamin'ny Global Voices, nisy tale iray misahana toerana fanatobiana entana namboraka fa misy mafia iray tsara rindra, miaraka mitsikombakomba amin'ny mpitantan-draharaha eny amin'ny sisintany, tafiditra amin'ireo fanondranana an-tsokosoko entam-barotra eny an-tsisintany. Nohazavainy ihany koa fa maro amin'ireo ankizy tafiditra amin'ireny hetsika ireny no mandeha irery tsy misy olon-dehibe miaraka aminy. Na izany aza, misy ireo raiamandreny mitondra ny zanany hiasa ao amin'ilay toerana fanatobiana entana mba hanampy an-dry zareo hampita an-tsokosoko ireo entana. Matetika ry zareo no mifandamina amin'ireo mpitantana toerana fanatobiana entana ao Afghanistàna ary mandray tambin'asa amin'ny asany.
Tao anaty antsafa iray i Farman Shinwari, filoha fahiny tao amin'ny sendikan'ny mpiasa ao Torkham, dia namboraka fa mihoatra ny 3.000 ireo mpiasa tafiditra tamin'ny asa ara-barotra teny an-tsisintany, ka ankizy ny 70%.
Kashmala, zazavavy 7 taona, dia avy any Afganistàna ihany koa. Mpiasa avy ao Torkham, ao Pakistàna, toy ireo rehetra avy ao amin'ny fianakaviany sy ireo ankizy hafa mpifanila vodirindrina aminy. Làlana maharitra ora iray avy eo Torkham ny tranon'i Kashmala ary isaky ny roa andro izy no mody any aminy hanatitra 2 000 hatramin'ny 3 000 ropia ho an-dreniny (7,2 hatramin'ny 10,8 dôlara amerikàna). Ampiasaina hanohanana ny filàn'ireo anadahiny roa sy rahavaviny telo. Raha nanontaniana momba ny asany, dia tamin'ny feo farimparina no nilazan'ireo raiamandreniny fa faran'izay matetika ny trangana herisetra ara-nofo sy ny herisetra atao amin'ireo ankizy ao amin'io sehatra io.
Araka ny filazan'i Farman Shinwari, tsy tena mandrara tanteraka ny fampiasàna ankizy ny lalàna ao Pakistàna. Raha nisy izany, dia ho nanandrana niampita dia an-tongotra ny sisintany ireo ankizy teny amin'ireo faritra mampididoza, hianika fefy, na hiafina anaty fiara sy ireo fiara sarihana, toejavatra izay mety hitarika loza misimisy kokoa indray. Amin'ny maha-solontena sendikaly azy dia mandray anjara ihany koa izy amin'ireo fivoriana ara-potoana iarahany amin'ireo sampandraharaha misahana ny sisintany pakistaney sy afgàna. Ho azy, nandritra ny tafatafa tsirairay, misisika mafy ireo manampahefana amin'ny filàna mampihatra fepetra amin'ireo hetsika fanondranana an-tsokosoko ataon'ireo ankizy ary indraindray tonga hatramin'ny fampitsaharana ny fivezivezen'izy ireny eny amin'ny sisintany mandritra ny andro vitsivitsy.
Araka ny vaovao azony, telopolo ny ankizy maty voafaokan'ny kamiao tato anatin'ny taona roa farany. Na izany aza, tsy mitàna rejistra ahitàna ireny ankizy maty ireny ny governemanta ary tsy misy rafitra napetraka mba hanampiana ara-bola ny fianakavian'izy ireny.
Fanararaotana ara-nofo atao an'ireo ankizy mpiasa
Roa ambinifolo taona i Azam Khan ary avy ao Landi Kotal , Pakistàna. Vao avy niampita an-tongotra ny sisintany avy any Afganistàna izy mba hamonjy toerana iray fanatobiana entana ao amin'ny sisintanin'i Pakistàna, nitondra sigara roapolo baoritra teny an-tsorony. Feno vovoka ireo akanjony vonton'ny hatsembohana, ary nipetraka teo akaikin'ny rano mifantsitsitra iray mba hanala ny hetahetany. Raha nanontaniana momba ireo marika sy holatra teny amin'ny tavany, naborany fa im-betsaka izy no nodarohan'ireo pakistaney mpiambina sisintany sy ireo talibàna afgàna ihany koa.
Hazavain'i Azam fa matetika ireo ankizy tsy ampy taona no iharan'ny fanararaotana ara-batana sy ara-nofo mandritra ny asa ataony. Tsaroany ny tranga iray nandehanany tany amina toerana iray nomen'ilay talen'ny toerana fanatobiana entana mba hatoriany, ary tany no nisy olona saika hametaveta azy.
Araka an'i Ferman Shinwari, noho ny fahatongavan'ireo talibàna tao Afganistàna sy ireo famaizana iraisampirenena dia nitombo ny isan'ireo ankizy miasa anaty fepetra sarotra ao Torkham. Amina ankizy 100, dia pakistaney ny 10, afgàna ny ambiny sisa. Ny ankamaroan'ireny ankizy ireny no miasa irery miantoka ny filàn'ny ankohonany rehefa maty ny zoky na manana fahasembanana vokatry ny ady.
Tomponandraikitra iray tao amin'ilay toby famonjàna ao Landi Kotal, ao Totkham, tsy nitonona ny anarany, no manambara fa ampiasaina amin'ny fanondranana entana an-tsokosoko sy zava-mahadomelina ireo ankizy. Ambarany fa ankizy 20 no voasambotra tamin'ny taona lasa, saingy noho ny tsy fahampian'ny efitra mifanaraka amin'ny fandraisana ireo ankizy any am-ponja dia noraisina an-tànana nalaky be ny raharaha sy ny dingam-pitsaràna mahakasika azy ireny. Mbola araka ny nambarany ihany, afgàna ny betsaka amin'ireo ankizy voasambotra, izay avy eo natolotra ny manampahefana afgàna.
Sufyan, zokiny indrindra amin-dry Kashmala mianadahy avy, miasa ao amin'ny toerana iray fanaovana tefy ao amin'ny sisintany Torkham. Saripika an'i Ramna Saeed. Fampiasàna nahazoana alàlana.
Firy marina no isan'ireo ankizy miasa ?
Ambaran'i Lehaz Ali, mpanao gazety avy amin'ny Agence France Presse, fa tsy fantatra izay tena isan'ireo ankizy miasa ao Khyber Pakhtunkhwa. Tsy ananan'ny governemanta ny isa feno na ny drafitra mahomby entina hamahàna ireo olana sedrain'ireny ankizy ireny ao amin'ilay faritra, ka sarotra ny hamaritra ny tena isan-dry zareo.
Araka ny fanadihadiana farany natao tamin'ny 1996, manodidina ny 3,3 tapitrisa ireo ankizy ao Pakistàna miasa amina endrika samihafa any anaty sehatra manokana. Amin'izy ireny, marobe (1 tapitrisa eo ho eo) no avy ao Khyber Pakhtunkhwa. Na izany aza, tsy voaresaka ao anatin'ity fanadihadiana ity ireo faritra ara-poko, ireo afgàna mpialokaloka ary ny sehatra tsy ara-dalàna.
Nandritra ny resaka nifanaovany tamin'ny Global Voices, nohazavain'i Ajaz Muhammad Khan, filohan'ny vaomiera Fiarovana sy Fiadanan'ny ankizy ao Khyber Pakhtunkhwa, fa : « Ny Janoary 2022 no nanomboka tamin'ny fomba ôfisialy ny fanangonana angondrakitra ho an'ilay fanadihadiana, narahan'ny dingana fankatoavana tamin'ny Ôktôbra 2022 sy fanitsiana ireo torohay, ary nifarana tamin'ny Aprily 2023. Dimy volana no nilaina mba hamitàna hatramin'ny farany ilay tatitra. Nofantarin'ilay vaomiera ny momba ireo ankizy afgàna niharan'ny fanararaotana, niaraka tamin'ny fanampian'ireo manampahefana mahefa, ary nifandraisany ny fianakavian-dry zareo tany Afganistàna. Amin'izao fotoana izao, maherin'ny telopolo ireo ankizy mipetraka any amin'ireo toby fanarenana tantanin'ilay vaomiera. »
Lalàna fiarovana ny ankizy
Ao amin'ny faritanin'i Khyber Pakhtunkhwa, rehefa avy nasiam-panovàna dia naverina nankatoavina indray tamin'ny 2015 ilay lalàna tamin'ny 2010 mifandraika amin'ny fiarovana sy fiadanan'ny ankizy. Tamin'ny 2017 no navoaka hanan-kery ny lalàna momba ny tsy maintsy andalovana fampianarana ambaratonga fototra sy ambaratonga faharoa, raha toa kosa nasiana fanitsiana tamin'ny 2015 ilay lalàna momba ny asan'ny ankizy mba hanazavàna ireo fepetra manodidina ny asa ampanaovina ny ankizy. Taorian'ny fitomboan'ny trangam-panolànana atao amin'ny ankizy tao amin'ny faritanin'i Khyber Pakhtunkhwa, nanao tsindry ireo mpikatroka sôsialy sy ny vahoaka mba hitondràna fanovàna amin'ilay lalàna 2010 momba ny fiarovana ny ankizy. Tamin'ny 2021, natolotra ireo solombavam-bahoakam-paritra ilay volavolan-dalàna ary nankatoavina tsy nisy nitsipaka taorian'ny nanesorana andininy iray niteraka resabe, izay nanosoka hevitra hoe atao azon'ny rehetra jerena ny lahatsary fanantonana ho faty ireo tratra nanao herisetra ara-nofo tamin'ny ankizy. Notsoahana ilay tolokevitra rehefa niteraka tsy fitoviankevitra nivaivay.
Araka ilay lalàna nasiana fanitsiana, izay rehetra voarohirohy tamina fanararaotana ara-nofo natao tamina ankizy dia iharan'ny fampidirana am-ponja mandra-maty, sy fanamelohana ho faty ary lamandy mety ho tafakatra hatramin'ny 5 tapitrisa ropia pakistaney (18 000 dôlara amerikàna eo ho eo). Ny fandraketana an-tsary fanararaotana ara-nofo iray natao tamin-jaza dia ahazoana sazy 20 taona am-ponja sy lamandy 7 tapitrisa ropia pakistaney (25 222 dôlara amerikàna), ary ny fanelezana azy dia sazy 10 taona an-tranomazina sy lamady 2 tapitrisa ropia pakistaney (7 200 dôlara). Nofoanan'ilay volavolan-dalàna ny fanamelohana ho faty ary ny fanapahana filahiana ho an'ireo olona voaheloka ho nanao herisetra ara-nofo.
Ho hita eo raha toa ka h vitan'io lalàna io sy ireo fepetra hafa hiadiana amin'ny fomba fitondra ratsy sy ny loza eny amperin'asa manjo ny ankizy ny hiaro ireo ankizy marefo eny an-tsisintany, saingy velom-panantenana ireo mpikatroka ary manokan-tena manohy ny tolon-dry zareo io.
