Fankalazàna ny andro nifohazan'ireo mainty hoditra tao Palmares, tamin'ny 2023. Sary nopihan'i Rovena Rosa/Agência Brasil, fampiasàna nahazoana alàlana.

Sambany, nambara ho fety nasiônaly ao Brezila ny 20 Novambra mba hankalazàna ny andro nifohazan'ireo mainty hoditra. Natsofoka ho ao anatin'ny tetiandrom-pampianarana io andro io tamin'ny 2003 ary tamin'ny 2011, nanaiky izany tamin'ny fomba ôfisialy ny filoha tamin'izany fotoana izany, Dilma Rousseff. Kanefa,  hatramin'izao dia tsy nankalazaina izy io raha tsy tany amina fanjakàna sy tanàna sasantsasany ihany.

Fahatsiarovana ny nahafatesan'i Zumbi dos Palmares izy io, ilay mpitarika an'ady manan-tantara tao amin'ny vondrom-piarahamonina Quilombo dos Palmares tamin'ny 1965. Ny Quilombos dia ireo vondrom-piarahamonina ahitana olona manam-piaviana afrikàna afaka tamin'ny fanandevozana tao Brezila nandritra ny vanim-potoana fanjanahantany. Ankehitriny, io fomba fiteny io dia manondro ireo vondron'olona amin'izao fotoana izao ao anatin'ny firenena ary nitsangana avy amin'ireo taranaka afrikàna manana rohy ara-kolontsaina na ara-tantara amin'io tany io any amin'ireo faritra andrenivohitra sy ambanivohitra.

Ny loholona, Paulo Paim (Antokon'ny mpiasa — PT), iray amin'ireo parlemantera mainty hoditra niasa tamin'ny fifanakalozan-kevitra sy fandrafetana ny Lalàm-panorenana 1988 (antontan-kevitra iray nampandroso ny adihevitra momba ireo lokanady ara-piaviana tao Brezila sady nanasazy ny fanavakavaham-bolonkoditra) dia naneho hevitra tahaka izao momba ny maha-zavadehibe io daty io :

Vai além de poder ser um feriado; é um momento de consciência, de debate, de diálogo sobre todas as formas de preconceito, discriminação e racismo que atinge toda a sociedade.

Mihoatra lavitra noho ny maha-fety tsotra azy ; fotoana iray io hanomezana vàhana ny fahatsiarovantena, ny adihevitra ary ny fifanakalozan-kevitra momba ireo rehetra endrika hevi-draikitra, fanavakavahana ary fanilikilihana mahazo ny fiarahamonintsika manontolo.

Ny fanisambahoaka farany, vita tamin'ny 2022, dia sambany naharaketana hoe ny ankamaroan'ny vahoaka breziliàna dia milaza tena ho toy ny foko mifangaro (pardos). Araka ny voalazan'ny IBGE (Ivontoerana breziliàna ho an'ny jeôgrafia sy ny antontanisa) dia 45,3 % amin'ny Breziliàna no milaza ho toy izany raha toa kosa 10,2 % milaza ny tenany ho mainty hoditra. Ny fitambaran'ireo vondrona roa ireo no manome ny fitambaramben'ny vahoaka manam-piaviana afrikàna izay tombanana ho 203 tapitrisa ao amin'io firenena io.

Na eo aza ireo fandrosoana miabo teo amin'ny lafiny pôlitikan'ny fanavakavahana, mbola zakain'io vahoaka io hatrany ireo vokatry ny fanavakavahana ara-drafitra eny anivon'ny fiarahamonina breziliàna ; izay misy fiantraikany mandravarava : toy ny maha-lasibatra voalohany azy iantefan'ny herisetran'ny pôlisy — saiky ny 90 % amin'ireo olona matin'ny mpitandro filaminana tamin'ny 2023 dia mainty hoditra avokoa.

Iza moa i Zumbi ?

Sarintany mampiseho ny faritr'i Quilombo dos Palmares tamin'ny taonjato faha-17 sy i Zumbi, iray tamin'ireo mpitarika. Zavakanto ambony sary. Sehatra ho an'ny daholobe.

Marobe ny dika itantarana ny fiainan'i Zumbi dos Palmares, ilay lehilahy nitarika fahiny ny quilombo lehibe tao Brezila. Heverina ho tamin'ny 1655 izy no teraka tao amin'ny faritra fantatra amin'ny anarana hoe Serra da Barriga, izay ahitàna an'i Palmares, eo anelanelan'ny avaratry ny fanjakan'i Alagoas sy ny atsimon'i Pernambuco, ary nosamborin'ireo mpanjanaka (bandeirantes). Taty aoriana kely, teo amin'ny faha-23 taonany tany ho any, nandositra i Zumbi ary lasa lehibe mpitarika ny Palmares.

Tao anatin'ny gazetiboky Superinteressante, notsipihan'ilay mpahay tantara, Jean Marcel Carvalho França, mpiara-manoratra ilay boky mitondra ny lohateny hoe « Três vezes Zumbi : A construção de um herói brasileiro » ( Zumbi Avo Telo Heny : ny fananganana maherifo breziliàna iray), fa ny firaketana ara-tantara momba an'i Zumbi dia tsy hoe fotsiny tena zara raha misy, fa matetika koa no voasoratra avy amina loharano eorôpeàna:

É difícil saber, porque você não tem descrições diretas do Zumbi. Você tem descrições das batalhas. Você tem descrições das organizações do Quilombo. Agora sobre o Zumbi especificamente você não tem quase dado nenhum.

Sarotra ny mamantatra misimisy kokoa ny momba an'i Zumbi, satria tsy misy famaritana mivantana momba azy. Misy ny famaritana ireo ady sy ireo fikambanana ao anivon'i Quilombo ; fa raha ny momba an'i Zumbi manokana, azo ambara ho tsy misy torohay mihitsy.

Nanodidina ny tamin'ny 1680, niaina fitontongànana ny tanànan'i  Palmares ary, taompolo iray taorian'izay, nisy andiana mpanafika nalefa handringana azy. Ilay mpanjanaka nitarika io iraka io dia nahazo fampanantenana fa homena tany ao amin'io faritra io sy fifanarahana iray hahafahany maka ampahany amin'io vahoaka io hataony andevony. Araka ny tantara, nandositra nandritra ny herintaona mahery i Zumbi.

Ny 20 Novambra 1695, rehefa nisy namany iray nanoro ny toerana niafenany, tratry ny fahirano i Zumbi dos Palmares ary maty novonoina. Notapahana ny lohany ary naranty tamina toerana iray ho hitan'ny daholobe tao Recife, renivohitry ny fanjakana Pernambuco.

Amin'izao androntsika izao , ny hoe « Quilombo » dia ampiasaina hamaritana ireo vondron'olona mitoetra ao anatin'i Brezila sy ireo « Quilombolas », izany hoe ireo olona nonina tao. Araka ny  fanisambahoaka farany natao tamin'ny 2022, ahitàna quilombolas  miisa 1,3 tapitrisa amin'izao fotoana izao ao amin'ilay firenena, monina any anivona vondrom-piarahamonina miisa 7.666 sy faritra miisa 8.441. Mivangongo any amin'ny faritra avaratra-atsinanana ny 68,1 % amin'io vahoaka io. Ny Orina ara-Kolontsaina Palmares, tomponandraikitra amin'ny fampankatoavana ôfisialy ireo faritany, dia efa namoaka sahady sertifikà miisa 3.103.

Vondrona iray mila tsaroana

Diabem-pifohazan'ireo mainty hoditra tao São Paulo, tamin'ny 2023, niaraka tamin'ny takelaka milaza hoe « Atsaharo ny fandripahana, mendrika hiaina ireo olona mainty fihodirana ! » sy « Hetsika Mainty Mitambatra ». Saripika an'i : Paulo Pinto/Agência Brasil/fampiasàna nahazoana alàlana

Tamin'ny 1970 ny daty nahafatesan'i Zumbi no voalohany naroson'ny Vondrona Palmares ho toy ny andro fankalazàna. Ny Vondrona Palmares dia fikambanana iray misy ireo mpikatroka ara-kolontsaina sy pôltika ao Porto Alegre — renivohitry ny fanjakàna any amin'ny farany atsimo indrindra ao Brezila.

Fanirian'ireo mpikambana ao amin'ny Palmares ny hanana andro iray hankalazàna sy ho afantoka amin'ireo vahoaka afrô-breziliàna. Araka izany dia hifanohitra amin'ny 13 May, andro fahatsiarovana ny nanafoanana ny fanandevozana, izay ahatsiarovana ny anjara noraisin'ny printsesa Isabel, mihoatra noho ny an'ireo olo-malaza mainty fihodirana rehetra. Nosoniaviny ilay latàna volamena tamin'ny 1888, nilefitra tamin'ny hetsika fanafoanana fanandevozana tsy nitsaha-nitombo, taorian'ny nankatoavan'ny kaongresy azy, raha mbola tany ivelany kosa ny rainy, ny amperora Pierre II.

Iray tamin'ireo tsena lehibe indrindra famarotana andevo tany amin'ny Ranomasimbe Atlantika i Brezila, ary firenena gisitra tany amin'ny ilabolan-tany Andrefana tamin'ny fanafoanana ny fanandevozana. Tombanana ho io firenena io no nandray ny  ankamaroan'ireo Afrikàna 12 tapitrisa nangalarin'ireo mpanondrana olona sy nentina an-kery tany amin'ny tanibe amerikàna.

Ny 20 Novambra 1971, ireo mpikambana ao amin'ny vondrona Palmares dia nikarakara fihetsiketsehana iray hankalazàna voalohany io daty io, izay taty aoriana dia nanainga fanahy ireo hetsika tany amin'ny faritra hafa. Tamin'izany fotoana izany, niaina teo ambany fitondrana jadona miaramila i Brezila nandritra ny efa ho folo taona teo ho eo, ary ilay vondrona dia narahan'ny fanjakàna maso, araka ny tantarain'iny lahatsoratra iray navoakan'ny gazety ao an-toerana Matinal tamin'ny 2021.

Anaovan'ny gazety Matinal sarinteny ny amin'ireo antontan-kevitra azo raisina any anatin'ireo arsivam-pirenena ao Brezila, indrindra fa ny antontan-taratasy momba ilay poeta Oliveira Silveira, iray tamin'ireo mpitarika ny Vondrona Palmares sy iray tamin'ireo tomponandraikitra tamin'ilay hevitra hametrahana ny Androm-pifohazan'ireo mainty fihodirana. Hazavain'ny iray amin'ireo antontan-taratasy fa : « Niteraka ahiahy ny fisisihana “hamoha ny fhatsiarovantenan'ny mainty fihodirana” teny anivon'ireo Breziliàna taranaka afrikàna. »

Tsy zava-naningana ny fanarahamaso an'ilay vondrona. Toy ny nataony ho an'ireo hetsika ara-tsôsialy hafa, dia nahaliana ny jadona miaramila, izay naharitra 21 taona ihany koa, ireo hetsiky ny mainty hoditra, ka narahany maso, nilàny vaniny ary nataony lasibatra ireo mpikatroka tao anatiny, tamin'ny alàlan'ireo hetsika nikendry ny hibahanana ny firosoan'ireo fifanakalozankevitra ara-poko, araka ny fampahatsiahivan'ilay tranonkalan'ny governemanta Fahatsiarovana naseho masoandro (« Memórias Reveladas »).

Naiara Silveira, zanakavavin'i Oliveira, no nitantara tamin'ny gazety Matinal hoe tsy maintsy nangataka fahazoandàlana ilay vondrona mba hikarakaràna bebe kokoa ilay fihetsiketsehana voalahatra hatao tamin'ny 1971. Ankehitriny, efa 50 taona mahery aty aoriana, nankalaza io daty io izy tamin'ny alàlan'ny fanomezana voninahitra ireo lova navelan'ny rainy sy ny lova navelan'ny gaucho tatsimon'ireo Breziliàna mainty fihodirana.

Ny 21 Novambra, naneho ny fialantsininy ny governemanta federaly, izay nisolo tena ny fanjakana breziliàna, noho ny nanandevozana ireo olona sy noho ireo fiantraikan'ny fanandevozana taty aoriana. Araka ny lazain'ny masoivohom-baovao Agência Brasil, dia nilaza toy izao i Macaé Evaristo, minisitra misahana ny zon'olombelona :

A gente sabe que essa memória está na construção da sociedade brasileira de mais de 300 anos de escravatura, ela não acaba no 13 de maio. Porque o 14 de maio começa com o total abandono da população negra no país. Ele começa com a total ausência de políticas públicas. Ele começa com a negação da nossa humanidade.

Fantatray fa mifaka ao anatin'ny fiarahamonina breziliàna io fahatsiarovana io noho ilay fanandevozana naharitra 300 taona, izay tsy mitsahatra fotsiny miaraka amin'ilay andron'ny 13 May (daty nanaovana sonia ilay fanafoanana ny fanandevozana tao Brezila), satria ny 14 May no manomboka ny tsy firaharahiana tanteraka ny vahoaka manam-piaviana afrikàna. Izany dia manomboka amin'ny tsy fisiana tanteraky ny politikam-panjakana. Izany dia manomboka amin'ny fandàvana ny maha-olombelona antsika.