Afisin'ny ‘Mbola eto aho’. Sary avy amin'i Alile Dara Onawale/Videofilmes.

Raha efa nahita ny ”Mbola eto aho” (“Ainda Estou Aqui”), ilay filma breziliana miresaka fampanjavonana ankeriny nandritra ny jadona miaramila (1964–1985) ianao, dia ho efa nahita io sary eo ambony io.

Nopihana tamin'ny sarimihetsika sy ny afisy ofisialy mampiseho an'i Rubens Paiva miaraka amin'ny zanany dimy sy ny vadiny, Maria Eunice, eo amoron-dranomasin'i Rio de Janeiro. Raha mitsiky, manoloana ny fakan-tsary, i Paiva sy ny ankizy dia mijery any an-kafa sady miketrona i Eunice. Miserana eny an'arabe tsy lavitra teo ny kamiaon'ny miaramila, ary hiova manomboka teo ny fiainan’izy ireo.

Iray amin'ireo olona 434 maty sy nanjavona tao Brezila i Paiva, araka ny filazan'ny Vaomieram-Pirenena momba ny Fahamarinana. Tamin’ny Janoary 1971, nentin’ny mpitandro ny filaminana niala tao an-tranony i Paiva mba hohadihadian’ny polisy ary nitondra azy tamin’ny fiarany manokana. Tsy niverina intsony izy ary tsy hita intsony ny fatiny.

Ny sarimihetsika, notarihin'i Walter Salles, Mifototra amin'ny boky nosoratan'i Marcelo Rubens Paiva, zanak'i Rubens Paiva, ny sarimihetsika mitovy lohateny aminy ary mitantara ny fiainany andavanandron'ny fianakaviany nandritra ny taompolo 1970 sy ny fomba niatrehan'izy ireo ny andro hatry ny tsy naha-teo an-drainy, ary nifantoka manokana amin’i Eunice reniny. Ny mpiantsehatra Selton Mello sy Fernanda Torres no nilalao ny anjara toeran'ny ray aman-dreniny.

Mitantara ny ankehitriny lasa izy io, tamin'ny nitsingerenan'ny faha-60 taonan'ny fanonganam-panjakana izay nanombohan'ny fitondrana jadona, raha milaza ny teti-dratsin'ny miaramila hikasa hanonganam-panjakana (indray) ny lohatenim-baovaom-pirenena izay hanakantsakanana ny fitokanana an'i Luiz Inácio Lula da Silva taorian'ny fifidianan'ny taona 2022.

Nandalo mpijery 2 tapitrisa ilay sarimihetsika tao Brezila fotsiny, mihoatra noho ny mpijery ireo blockbuster toa an'i Wicked, sy ny fanoloran'i Brezila handray ny Oscar.

Tantara marina iray

Tranga iray manamarika ny vanim-potoana iray henjana indrindra amin'ny fanitsakitsahana ny zon'olombelona ao Brezila ny fakàna an-keriny an'i Rubens Paiva. Araka ny filazan'ny zanany lahy, Marcelo, nanome singa manan-danja hosoratana amin'ny bokiny ny Vaomieram-pirenena misahana ny Fahamarinana (CNV) napetraka nandritra ny fitondran'i Dilma Rousseff, izay gadra politika teo aloha sady mpiady anaty akata.

Roa taona teo ho eo talohan'ny fanjavonana an-terisetra an'i Paiva, namoaka lalàna hanamafy ny famoretana ny fitondrana tamin'ny Desambra 1968: ny Lalànan'Andrim-panjakana laharana fahadimy, AI-5. Niitatra ny fampiatoana ny zon'ny sivily, ary “nahafahan'ny fitondrana nanagadra an-tondromolotra, nampijaly sy namonoan'ny fanjakana olona ivelam-pitsarana”, araka ny fintina ao amin'ny Wikipedia.

Rehefa niharan'ny fanonganam-panjakana ny governemantan'i João Goulart, dia anisan'ireo mpikambana ao amin'ny Kongresy izay nahintsana i Paiva, injeniera manan-janaka dimy, voafidy tao amin'ny  fanjakan'i São Paulo roa taona talohan'izay niaraka amin'ny anaran'ny antoko Goulart. Tamin'ny 1 Aprily 1964, nandeha ny fanonganam-panjakana, nandray fitenenana tao amin'ny Radio Nasionaly izy, niaro ny filoha ary niantso ny governemantan'i São Paulo ho “fasista” noho ny fanohanana ny fanonganam-panjakana.

Nandeha sesitany i Paiva saingy niverina tany Brezila kelikely taty aoriana ary nanohy ny fiainany niaraka tamin'ny fianakaviany.

Tamin'ny 20 Janoary 1971, teo amin'ny faha-41 taonany, nalaina tao an-tranony izy, manoloana ny vady aman-janany, mba hohadihadiana (ary) tsy hiverina intsony. Nentina avy hatrany koa i Eunice sy ny zanany vavy 15 taona taorian'izay, saingy tsy nahita azy tao amin’ny tobin’ny tafika nihazonana azy ireo. Mifantoka amin'ny fomba niatrehan'ny vadiny an'io fotoana io ny “Mbola Eto Aho” sy ny fanjavonany feno habibiana sy tampoka, tsy misy fitantarana firy momba ny nanjo azy, toy izany koa i Eunice izay tsy nahazo valiny am-polony taona maro momba izay nitranga tamin'ny vadiny.

Taloha tsy sarona

Nisy antsipiriany bebe kokoa nambara taona maro taty aoriana nandritra ny fotoa(m-pitsaran'ny) Vaomieran'ny Fahamarinana, izay nanomboka tamin'ny taona 2012. Nantsoina tamin'ny anaran'i Paiva mihitsy aza ny anaran'ny vaomiera-panjakana ao São Paulo.

Tamin'ny taona 1986, nilaza tamin'ny polisy i Cecilia de Barros Viveiros de Castro, vehivavy iray notanana tao amin'ny seranam-piaramanidin'i Galeão rehefa avy namangy ny zananilahy tany Shily, fa nahafantatra an'i Paiva tao anaty fiara rehefa nentina hatao famotorana izy. Nahitana taratasy avy tamin’ny olona natao sesitany tany tao aminy sy vehivavy iray hafa, ka ny iray tamin’izy ireo nalefa ho an’i Paiva.

Enim-bolana taorian'ny nakana an'i Paiva, tamin'ny Jona 1971, namoaka antontan-taratasy izay novakian'ny mpikambana Kongresy iray ny fitondrana miaramila, nilaza fa nitondra an'i Paiva ho any amin'ny toerana iray izy ireo mba hamantatra ny tranon'ilay tompon'andraikitra nitondra ireo taratasy, saingy nisy nanakana teny an-dalana ilay fiara, nisy ny tifitra variraraka, ary nandositra niaraka tamin’ilay vondron’olona izy.

Araka ny notsindrian'ny tatitry ny Vaomieram-pirenena Misahana ny Fahamarinana, naverimberin'ny miaramila nandritra ny taona maro io dikan-tantara io sy ny fandàvana ny toerana misy azy na dia nisy aza ny fifanoheran-javatra.

Nampirodana izany ny firaketana ofisialy sy ny fijoroana vavolombelona nomena ny Vaomieran'ny Fahamarinana. Nilaza tamin'ny CNV ny Coronel Ronald Leão fa tonga tao amin'ny DOI (Sampan-draharahan'ny Torohay) an'ny Andia-tafika voalohany i Paiva, ary avy eo nalaina am-bavany sy nampijaliana. Nilaza ny vavolombelona iray nanatri-maso fa mahafantatra ny komandy tompon'andraikitry ny toerana fa tsy ho tafavoaka velona amin'ny fampijaliana i Paiva.

Nilaza ihany koa ny Kolonely teo aloha Paulo Malhães, tamin'izay napetrany tao amin'ny CNV, fa ireo izay maty teo am-pelatanan'ny famoretana dia matetika tsy nalevina mba tsy hamela dia. Nosoritsoritany ny fomba fanafenana ireo faty ireo: nopotehina ny endrik’ireo lasibatra, nesorina ny nify sy ny dian-tanana, ary notatahana ny ny kibony mba tsy hisy etona, amin'izay tsy mitsingevana ny faty rehefa avy atsipy any an-drenirano na an-dranomasina.

Momba an'i Paiva, nilaza i Malhães fa nahazo iraka hanafina ny faty saingy tsy vita ilay izy noho ny asa hafa. Taorian'ny namonoana an'i Malhães tamin'ny taona 2014 [mg], niaiky (nilaza ny zava-drehetra) ny vady navelany, nilaza fa natsipy tany an-drenirano i Paiva.

Tamin'io taona io, 43 taona taorian'ny fakana an-keriny an'i Paiva, manamboninahitra miaramila dimy no nampangain'ny Fampanoavana Federaly ho namono sy nanafina ny fatiny. Niantona eny amin’ny Fitsarana Tampony ilay raharaha, ka efa maty tsy mbola notsaraina ny telo tamin’ireo voampanga.

Ankehitriny lasa

Tamin'izay fotoana izay raha nofenoin'ny tantaran'i Rubens Paiva ny toeram-pandefasana sinema nahafantaran'ny Breziliana bebe kokoa izany fampihorohoroam-panjakana izay namotika aina sy fianakaviana maro izany, dia vao mainka nampiverina ny lasa ho ankehitriny ny vaovaom-pikasana fanonganam-panjakana iray hafa, nahavoarohirohy manamboninahitra miaramila ihany koa.

Tamin'ny 21 Novambra, nampangain'ny polisy federaly ny filoha teo aloha Jair Bolsonaro sy olona 36 hafa ho nikasa hanongam-panjakana izay mety handrava ny fanjakana tan-dalàna hihazonany ny fahefana taorian'ny fandresen'i Luiz Inácio Lula da Silva tamin'ny fifidianan'ny taona 2022. Ao amin'ireo voampanga, 25 no miaramila na miaramila taloha, anisan'izany i Bolsonaro tenany.

Araka ny fanadihadiana miaty 884 pejy navoaka ho hitan’ny besinimaro, nitarika ny fikambanan-jiolahy nikotrika fanonganam-panjakana ny filoha teo aloha. Hoy ilay antontan-taratasy, araka ny notaterin'ny AP:

The evidence collected throughout the investigation shows unequivocally that then-President Jair Messias Bolsonaro planned, acted and was directly and effectively aware of the actions of the criminal organization aiming to launch a coup d’etat and eliminate the democratic rule of law, which did not take place due to reasons unrelated to his desire.

Mampiseho tsy misy isalasalana ny porofo nangonina nandritra ny famotorana fa nanomana, nihetsika ary nahafantatra mivantana sy tsara ny fihetsiky ny fikambanan-jiolahy mikendry hanongam-panjakana ny filoha Jair Messias Bolsonaro tamin'izany fotoana izany ary hanafoana ny fanjakana demôkratika tan-dalàna, izay tsy nitranga  noho ny antony tsy mifandraika amin'ny faniriany.

Mbola hitohy amin'ny dingana ara-pitsarana amin’ny fampanoavana federaly ny raharaha.

Tamin'ny taona 2014, nisy sarivongana fanomezam-boninahitra ho fahatsiarovana an'i Paiva napetraka tao amin'ny Kongresy Nasionaly. Niseho tao an-danonana i Bolsonaro, mpikambana ao amin'ny kongresy tamin'izany fotoana izany, ary nihalehibe tao amin'ny faritra iray izay nananan'ny fianakaviana Paiva toeram-pambolena, ary nandrora izany teo anoloan'ny fianakavian'i Paiva.

Tamin'ny antsafa iray hampiroboroboana ny sarimihetsika, hoy ny tale Walter Salles:

You know, when we started this, we thought that we were making a film to somehow reflect a bit of our past that hadn't been captured by the camera. And then we realized that it is also about our present, and may be also about our future.

Fantatrao, rehefa nanomboka an'ity izahay, dia nihevitra izahay fa hanao sarimihetsika mba hanehoana kely ny lasa izay tsy nalain'ny fakantsary. Ary avy eo dia tsapanay fa momba ny ankehitriny ihany koa izany, ary mety ho momba ny hoavintsika koa.

#ImStillHere is about more than just the past. Walter Salles reflects on what it can mean to audiences today. pic.twitter.com/z2gQdCFmRa

— Sony Pictures Classics (@sonyclassics) November 30, 2024

#ImStillHere dia mihoatra noho ny lasa ihany. Mandinika ny mety ho dikan'izany amin'ny mpihaino ankehitriny i Walter Salles.