Côte d'Ivoire anaty ampahan-tsarintanin'ni Afrika Andrefana; pikantsary avy amin'ny fantsona YouTube an'ny imineo Documentaries
Matetika lalovana krizy pôlitika henjana i Côte d'Ivoire. Ny farany indrindra izao dia tamin'ny 2010-2011, izay lohahevitry ny fanadihadiana iray mamerina manoritsoritra ireo tranga tamin'io vanim-potoana io.
Tamin'ny Ôktôbra 2000, lany ho filohan'ny Repoblikan'i Côte d'Ivoire i Laurent Gbagbo, kanefa zara raha nisy taona roa taorian'ny nandraisany ny fahefana, nipoaka ny krizy iray ary nisy fihokona iray nataon'ny tafika hanandramana hanongana azy. Tsy nahomby ilay fikasàna saingy na izany aza dia tsy kivy ireo mpihoko talohan'ny nanasoniavana tamin'ny farany ireo fifanarahana fandriam-pahalemana tamin'ny 2007. Nambara araka izany ny hanaovana fifidianana ho filoham-pirenena, saingy im-betsaka nahemotra mandra-pahatongan'ny 2010.
Tena natao tokoa tamin'y 2010 ny fifidianana, saingy nampizarazara ny vahoaka ireo vokatra ary nitranga ny krizy iray vaovao taorian'ny fifidianana. Ny 28 Novambra, i Alassane Dramane Ouattara no nambaran'ny Commission électorale indépendante (CEI), saingy rantsana iray hafa ôfisialy anefa, ny Filankevitra araka ny Lalàm-panorenana, no nanambara an'i Laurent Gbagbo ho mpandresy. Io toejavatra io dia nitarika ho amin'ny fifandonan'ny andaniny sy ankilany sy tsy filaminana ara-pôlitika naharitra dimy volana. Ny niafaràny, nosamborina i Laurent Gbagbo ary napetraka ho amin'ny toerana maha-filoha i Alassane Ouattara. Herisetra marobe no nanamarika an'io vanim-potoana io: famonoana, fisamborana, famindran-toerana tany amin'ny andaniny sy ankilany.
Ny 28 Novambra 2024, mankalaza ny niantombohan'io vanim-potoana matroka teo amin'ny tantarany io ny vahoaka ivoariàna. Mba hahatakarana tsara ny toejavatra manodidina azy sy ny fiantraikan'io daty io, ny Global Voices dia nitafa tamin'i Sévérin Aléga Mbele, Kameroney mpanao gazety nanatontosa fanadihadiana iray mitondra ny lohateny hoe “ Ny fihetsiketsehana momba ny fandriam-pahalemana ao Côte d’Ivoire”. Ilay sarimihetsika maharitra 52 min dia manome fitenenana ho an'ireo tanora, ireo izay niverina avy amin'ny sesitany an-tery, ary ireo mpisehatra isankarazany amin'ny fampihavanam-pirenena.
Ao amin'io sarimihetsika io, mampahatsiahy i Emmanuel Djidja Kouadio, iray amin'ireo tanora sy vavolombelon'ny zavanisy:
Tokony ho fantatry ny rehetra fa tsy ady anaty ringa ny fifidianana ka hoe samy haneho ny tanjany ara-batana ny tsirairay, fa ideôlôjia sy tetikasam-piarahamonina no asongadina. Rehefa ilay nifanandrina taminao no nibata ny fandreseana, manatona ianao ary miarahaba azy. Amin'izay irery ihany ho hanànana fandriam-pahalemana maharitra sy tsara faka.
Jean Sovon (JS): Inona no tantarain'ilay sarimihetsikao?
Sévérin Aléga Mbele (SAM) : Tantarana tovolahy iray ivoariàna no tantaraiko. Voatery niaina an-tsesitany izy, tany amin'ny vohitra iray ao Ghanà antsoina hoe Nougoua, any amoron'ny Tanoé, noho ny krizy pôlitika tao Côte d’Ivoire teo anelanelan'ny 2010 sy 2011.
Tamin'ny 2020, ho tombontsoan'ny vanimp-potoanan'ny fitoniana ara-pôlitika, teo anelanelan'ny fisalasalàna sy ny fanantenana, dia nanapaka hevitra ilay maherifontsika ny hiverina an-tanindrazana. Tany amin'ny morontsiraka afovoany-andrefana izy no niditra tao Côte d’Ivoire, tamin'ny fotoana izay nanombohan'ireo manampahefana tao Abidjan ny dingan'ny fampihavanam-pirenena.
Tsotra be ilay fitantaràna, saingy raha ny marina, ny dia nizoran'ilay mpilalaontsika fototra dia ny an'ireo Afrikàna marobe izay miverina an-tanindrazany eo anelanelan'i Kamerona sy Nizerià, avy any Kigali mankany Roandà na ny vondronosy Bakassi, taorian'ny fifandonana mitam-piadiana nandravarava.
JS: Inona avy ireo fanamby tamin'ny nanatontosàna ity fanadihadiana ity? Ho ao amin'ny YouTube fotsiny ve ilay fanadihadiana sa ho alefa anaty efitrano?
SAM: Mazava ho azy fa anisan'ireo fanamby tany am-boalohany ny maha-saropady an'ilay lohahevitra. Kameroney aho, nefa handeha hamokatra any Côte d'Ivoire, any an-tany hafa. Tsy maintsy natao ny nandresena lahatra ireo manampahefana ivoariàna sy ny masoivohon'i Kamerona ao Abidjan momba ny maha-mitombina tsara ny famokarana haino aman-jery momba ny fihetsehan'ny fandriam-pahalemana ao Côte d’Ivoire.
Anisan'ny ao anatin'ilay famatsiambolan'ny Fiombonambe Afrikàna (UA) ho an'ny media io tetikasa io, noho izany dia nilaina ny nandresy lahatra ny UA momba ny tombony entin'io sarimihetsika io. Nandalo an-tanan-tohatra maro ny feo. Soa ihany, nekena ny vokatra farany izay afaka jerena eny amin'ireo sehatra toy ny Facebook sy YouTube. In'efatra sahady raha kely indrindra ny talen'ny onjampeo Cameroun Radio Télévision (CRTV) no nandefa io sarimihetsika io. Ankoatra izany, misy dika nalefa ho an'ny UA sy ny Mpanelanelana amin'ny fanjakàna ao amin'ny Repoblikan'i Côte d’Ivoire.
JS: Nahoana no nisafidty ny hanao fanadihadiana iray?
SAM: Nosafidianay ny fomba firoso manao fanadihadiana mifototra amin'ireo fotokevitry ny asa fanaovana gazety manorina. Izy io dia fanadihadiana manazava sy manome fomba fijery iray momba ny tranga iray manan-tantara.
Asongadin'ny krizy ivoariàna ny fifanolanana eo amin'ireo mpisehatra ara-pôlitika, izay misy fiantraikany marobe: fahafatesan'olona, fifindran-toeran'ny vahoaka.
Araka ny voalazan'i Sévérin Aléga Mbele, iray amin'ireo tanjon'ilay sarimihetsika ny hanaporofo ny fahafahan'ny Afrikàna miray latabatra, ny ho afaka hifampiresaka hitrandraka vahaolana na eo aza ireo takaitran'ny fifandonana nahery setra iray sy ny rivo-piainana feno fanahiana. Azo arahana eto ilay sarimihetsika fanadihadiana:
Na eo aza ireo takaitran'ny fifandonana miverimberina, vitan'ny fiarahamonina ivoariàna ny nitazona habaka iray hifanakalozan-kevitra – fitaovana iray tena ilaina, raha ilay firenena mbola miatrika fanamby maro toy ny fampihavanam-pirenena, ny fifindràmonina mankany Eorôpa, ny fiovàna jeôstratejika ao amin'ny tanibe.
