#IreoTantaraManaingaFanahy. Fantaro ireo mpikatroka 10 mampiasa media nomerika hanomezana hery sy hampiroboroboana ny fiteny mayana ao Meksika.

Saripikan'i Carlos Alberto Chi Chan, fampiasàna nahazoana alàlana.

Fantaro ny momba ireo tantara manainga fanahy avy amin'ny iray amin'ireo voafantina nahazo ny Vatsimpianarana 2024 ho an'ny Fikatrohana Nomerika ho an'ny Fiteny Mayana karakarain'ny Rising Voices. Ao anatin'ity andrana manokana ity, zarain'ny mpanoratra amintsika ny traikefany amin'ny fikatrohana sy ny tetikasa ampiasainy hitadiavana izay hampiroboroboana ny fitenin-dreniny, ao anivon'ny vondrom-piarahamoniny sy eny anatin'ireo habaka nomerika..

Carlos Alberto Chi Chan no anarako, 24 taona ary avy amin'ny Maayat'aan (Yucatec Maya). Miteny sy manoratra amin'ny fitenin-dreniko aho; amin'izay fomba izay dia mitrandraka ny fàka niaviako aho sy ny dikan'ny hoe mahatakatra ny fijeriko ny tontolo avy eo an-toerana. Ho ahy dia zavadehibe ny fiteniko; hatramin'ny nahaterahako aho no nihaino azy io sy nilomano tao anatiny, ary, na nandritra ny androm-piainako aza aho no niatrika toejavatra izay nizakako ny fanavakavahana, dia tsy nanakana ahy izany hanohy ny fanehoako hevitra amin'ny fiteny mayana.

Avy ao amin'ny fari-piadidian'i Dzitbalché aho, any amin'ny fanjakàn'i Campeche, Meksika. Ny tononkalony no ahafantarana ny vondrom-piarahamonina niaviako, ny “The songs of Dzitbalché.” Tony ny fiainana ao anivon'ny vondrom-piarahamoninay, miaraka amin'ireo masoandro mody. Io filaminana io no ahafahako mandeha any afovoan-tanàna rehefa tolakandro mba hiresaka sy hihaino ny tantaran'ireo olona tafahaona amiko. Tiako ny vanim-potoanan'ny fetiben'ireo patirao fanao mandritra ny volana Aogositra, fotoana fijerenay afomanga rehefa alina sy ihainoanay “jarana,” mozika nentindrazana Yucatán, rehefa mandeha ny fety antsoina hoe “vaquería”.

Masoandro mody ao Dzitbalché Saripika: Carlos Alberto Chi Chan. Fampiasàna nahazoana alàlana

Amin'izao fotoana izao aho dia manomana diplaoma momba ny fiteny sy kolontsaina Mayan, izay nanampy ahy  hifandray indray tamin'ny fàka niaviako tamin'ny alàlan'ny fahatakarana fa hay ny fiteniko tsy hoe voambolana fotsiny na soratra, fa isan'ny ao anatin'ny fijerin'izao tontolo izao ahafahako manome dika ny tontolo iainako.

Avy any amin'ny fifampiarahabàna amin'ny hoe “bix a beel” (“manao ahoana ny làlanao?”), hatramin'ny valinteny hoe “ma'loob” (“tsara, tsy misy ahidratsy”), izy ireny dia mitondra ahy hisaintsaina ireo zava-mitranga tsy tsikaritra anatin'ny fiteny mahazatra. Ao anatin'ny fiteny tsirairay dia betsaka karazana fehezanteny sy voanteny izay milaza amin'ny fomba samihafa ny fahatakarana ny tontolo iainana, miteraka ny antsointsika hoe kolontsaina.

Fanomezana tanjaka ny fiteny Mayan ao anatin'ny vondrom-piarahamonina misy ahy

Ny tantarako amin'ny fikatrohana ho an'ny fiteny dia nanomboka fony, niaraka tamin'ireo mpiray kilasy tamiko, nanangana tetikasa iray izahay hampifanarahana sy handikàna ireo lalao isanandro ho amin'ny fiteny, toy ny loteria, ohatra. Ny tanjona dia ny hamelomana indray sy hanapariahana ilay fitenin'ny vondrom-piarahamoninay, na am-bava izany, na an-tsoratra. Nandray  anjara daholo ny olona avy amin'ny sokajin-taona rehetra, ary tsy indray mandeha fotsiny aho no tonga tamin'ny fahenoana ny hoe “Mahay miteny mayana aho, saingy tsy mahay mamaky na manoratra amin'ny fiteniko.”

Ny fiteny mayana no faharoa be mpiteny indrindra ao Meksika araka ny antontan'isa, saingy tiako ny fahitàna ny fiteny mayana mba tsy ho any anaty antontanisa fotsiny fa ho lasa tena zavamisy. Tiako ho re isanandro nefa koa hita anaty soratra, ka any izahay dia ho afaka hilaza ny tantaranay, ny anganonay. Izany no nandrisika ahy sy ireo mpiray kilasy tamiko hanohy tamina hetsika misimisy kokoa mba hampiroboroboana ny fanomezana aina vao ny fiteny tao  anatin'ny vondrom-piarahamonina misy ahy.

Ankehitriny, ao anatin'ilay Fandaharanasa Fikatrohana Nomerika ho an'ny Fiteny Mayana an'ny Rising Voices, nandrafitra tetikasa iray aho natao ho an'ireo ankizy ao anatin'ny vondrom-piarahamonia misy ahy, ka tanjona ny hampiroborobo ny fampianarana ny famakiana sy ny fanoratana ny fiteny mayana, miara-dàlana amin'ny famerenana mamantatra indray ny fàka niavianay. Amin'ny alàlan'ny andiana atrikasam-pamoronana taratasy fandraikitra, izay afaka ny zaraina amin'ny endrika taratasy sy nomerika.

Miaraka amin'io tetikasa io, katsahako ny hanamafy ireo fifamatorana eny amin'ny fiarahamonina sy hamorona habaka azo antoka hahafahan'ireo ankizy sy tanora ao amin'ny vondrom-piarahamoniko mahatsapa fahalalahana miteny ny fiteniny sy mampiely ny fomba fahitàny ny tontolo amin'ny alàlan'ireo dingana famoronana izay idiran'ny fanoratana, ny fanaovana sary sy ny fikarohana, miainga amin'ny fotokevitra hoe ny fiteny dia dingana iombonana izay ifampianaran'ny tsirairay avy.

Milalao loteria amin'ny fiteny mayana Uicam ao Dzitbalché, Campeche. Saripika: Irene Cauich Col. Fampiasàna nahazoana alàlana

Media nomerika, mpiara-miombona antoka amin'ny famelomana ny fiteny

Fitaovana iray manandanja ao anatin'ny dingana famelomana ny fiteny sy fanelezana azy ny fampiasàna ny media nomerika, noho izy ahafahanay mizara sy manao izay hahitàna ny fiteninay, hatramin'ny handraketana ireo fahalalànay. Ny famoronana ireo taratasy fandraikitra koa dia misy idiran'ny fanamafisana ny fahafehezanay ireo fitaovana nomerika sy ny fizaràna azy ireny amin'ireo ankizy mba hahafahan-dry zareo mampiasa azy hanohanana ny fiteninay.

Tanjon'ireo hetsika ataoko ny hamafy voa amin'ireo ankizy mba hahafahan-dry zareo mampivoatra fahatakarana tsara lavitra ny fahitàna ny tontolo eo an-toerana miainga amin'ny fiteny mayana. Antenaiko io tetikasa io mba ho aingam-panahy ho ana tanora maro kokoa hahatonga azy ireny ho olon'ny fanovàna any anatin'ny vondrom-piarahamonina misy azy, ary ho porofo fa azo atao ny mampiroborobo ireo fitenim-bazimba teratany eny anatin'ny media nomerika, na eo aza ny hevi-draikitra manodidina momba azy ireny. Ny fanovàna dia manomboka amin'ny famoronana tambajotram-panohanana any anatin'ny vondrom-piarahamonina sy ho an'ny vondrom-piarahamonina.

Araho ao amin'ny pejy Facebook “U boonil Dzitbalché” ny tetikasako.