Ilay gadra pôlitika fahiny,  Sayang Mandabayan, milanja takelaka mivaky hoe “Laviko ny famindràna toerana.” Saripika nalefa tao amin'ny kaonty X (Twitter) an'i Veronica Koman, nahazoana alàlana.

Nambaran'ny filoha Prabowo Subianto, izay nandray ny toerany tamin'ny 20 Ôktôbra 2024, ny famohazana indray ilay fandaharanasa momba ny famindràn-toerana, izay andrisihana ny vahoaka hameno ny faritra atsinanan'ny firenena, isan'izany i Papoazia — faritany iray any amin'ny faran'ny atsinanan'ilay vondronosy izay efa taompolo maro no nitaky ny fahaleovantenany tsy hiaraka amin'i Java. Nambaran'ny governemanta indôneziàna fa katsahany ny hampiroboroboana ny “fiadanan'ny vahoaka”, saingy ireo mpanakiana kosa mampitandrina hoe ilay drafitra dia mety ho famindràna toerana bebe kokoa ny vahoaka vazimba teratany ao Papoazia.

Tamin'ny 1963 i Papoazia no nalain'i Indonezia ho isan'ny taniny, saingy nanohitra mafy an'io ireo vahoaka tao an-toerana ary nisy hetsika fitakiana fizakantena izay mitohy misy hatramin'izao andro izao.

Manana foko isankazarany niaviany  ary koa fomba sy tantara ara-kolontsaina tokamiavaka ireo vahoaka vazimba teratany ao Papoazia, avy amin'ireo Javaney-Indôneziàna. Hatry ny ela ireo Papoa no efa niatrika fanavakavahana, fanilikilihana, herisetra ary famindràna toerana nataon'i Indônezia, zareo izay niady mba hitazonana io faritany manankarena voajanahary io.

Mba hifehezana tsara ny ao Paoazia sy hamotehana izay rehetra hetsika fikomiana, napetraky ny governemanta, teo anelanelan'ny 1964 sy 1999, ny fandaharanasa iray manamora ny fametrahana ao Papoazia fianakaviana miisa 78.000 avy any amin'ireo nosy be mponina ao Indônezia, toa an'i Java sy Somatrà. Nandritra io vanim-potoana io, nambaran'ireo vavolombelona fa “nogiazana ny tany nolovaina tamin-drazana (ary) notapahana ny ala” ary ireo vazimba teratany Malind dia nosakanana tsy hampiasa ny fitenindreniny. Tamin'ny 2001, naato ilay fandaharanasa, saingy mbola nisy hatrany ny famindràna toerana tsy tamin'ny fomba ôfisialy.

Tato anatin'ny taona vitsy, nohamafisin'i Indônezia ny fanapariahany miaramila, nitondra ho amina fifandonana mahery vaika sy famenoana miaramila teny anatin'ireo vondrom-piarahamonina. Araka ny voalazan'ny Firenena Mikambana, teo anelanelan'ny 60.000 sy 100.000 ireo Papoa niharan'ireny hetsika ireny.

Prabowo, izay miaramila fahiny voampanga ho naka an-kery mpikatroka maro, dia vinantolahin'ilay filoha izay nanomboka io fandaharanasa famindràna toerana io. Andro vitsy monja taorian'ny fanokanana azy ho filoha, nitsidika an'i Papoazia izy mba hijery ny fivoarana vita tamin'ny fampiroboroboana ireo toeram-pambolena sakafo natao hiantohana ny fahavitantena ara-tsakafon'ny firenena. Kanefa, nisy vondrona papoa nanakiana azy io ho toy ny fandaharanasa fandripahana ala izay manohintohina ny firindram-piainana ao amin'ny faritra no sady famindràna toerana ny vahoaka ao an-toerana.

Ny United Liberation Movement for West Papua no nanasongadina ny rohy misy amin'ilay famohazana indray ilay fandaharanasa famindràna toerana sy ireo famadihana an-terisetra ny ala ho lasa toerana fambolena:

Tsy kisendrasendra ny nanambaràn'i Prabowo ny fandaharanasa vaovao famindràna toerana tao anatin'ny fotoana izay nanamafisany ny fomba fitondràny ny fandripahana ala. Ireo fandaharanasa kambana ireo dia mampiseho lafy roa amin'ny endri-panjanahana ataon'i Indônezia ao Papoazia Andrefana: ny fitrandrahana sy fametrahana Voanjo mpanjanaka. Ny hany tadiavin'i Indônezia dia ny otrikarena ananan'i Papoazia Andrefana; tsy ny vahoakanay velively no tiany.

Ny filohan'ilay vondrona dia niarahaba ireo Papoa mpianatra izay nikarakara hetsipanoherana nanoherana ilay pôlitika famindràna toerana:

West Papuan students resisting transmigration. These illegal settlement plans are a key part of Indonesia's genocide of West Papua and a deadly threat to our survival. If Melanesian leaders allow this to happen we will be wiped out @MsgSecretariat @ForumSEC @PngPles @DailypostVu pic.twitter.com/H5beps8VvI

— Benny Wenda (@BennyWenda) November 4, 2024

Toherin'ireo Papoa mpianatra ao andrefana ilay famindràna toerana. Ireny drafitra fametrahana toeram-pitrandrahana tsy ara-dalàna ireny dia singa iray lehibe amin'ny fandripahana ataon'i Indônezia ao Papoazia Andrefana ary loza mahafaty mitatao amin'ny fahavelomanay. Raha mamela izany hitranga ireo Melaneziàna mpitarika, dia ho voafafa izahay @MsgSecretariat @ForumSEC @PngPles @DailypostVu pic.twitter.com/H5beps8VvI

— Benny Wenda (@BennyWenda) 4 Novambra 2024

Ilay mpisolovava mpiaro zon'olombelona, Veronica Koman , dia nandefa saripika sy lahatsary avy amin'ireo hetsipanoherana tao Papoazia nanoherana ilay famindràna toerana.

The people of West Papua have spoken.

Just today (15/11/24), rallies against Indonesia’s settler-colonial Transmigration plan were held in:

Jayapura, Nabire, Sorong, Manokwari, Yahukimo, Yalimo, Timika, Makassar. pic.twitter.com/u0ucw8RfUW

— Veronica Koman 許愛茜 (@VeronicaKoman) November 15, 2024

Niloa-bava ny vahoaka tao Papoazia Andrefana.

Androany fotsiny izao (15/11/24), nisy famoriam-bahoaka natao hanoherana ilay drafitra indôneziàna fametrahana ireo Voanjo mpanjanaka, natao tany:

Jayapura, Nabire, Sorong, Manokwari, Yahukimo, Yalimo, Timika, Makassar. pic.twitter.com/u0ucw8RfUW

— Veronica Koman 許愛茜 (@VeronicaKoman) 15 Novambra 2024

Ny vondron'ny firaisamonim-pirenena Civicus dia  nahatsikaritra fa nihamafy ireo fanafihana natao an'ireo mpanao hetsipanoherana am-pilaminana tao Papoazia rehefa niha-nanakaiky ny fotoana afanokanana an'i Prabowo.

Noho ny fikatrohana taon-dry zareo, lasibatry ny tifitra ireo Papoa mpikatroka, niatrika fandrahonana, filambàniny ary fomba fitondra ratsy. Mitohy ny fanafihana sy famonoana mpanao gazety, hatrany Papoazia.

Ankoatra izay, andian-tafika dimy vaovao no naparitaka, ary raha kely indrindra dia miaramila 2.000 no nalefa tao Papoazia tamin'ny Septambra sy Ôktôbra.

Môpera John Bunay, filohan'ny fikambanana Rariny sy Fandriam-pahalemana sy ny Vaomieran'ny Fahamendrehan'ny Famoronana ao amin'ny diôsezin'i Jayapura, dia nisintona lakolosy fanairana momba ireo fakàna ny tany ao Papoazia. “Marobe ireo mpifindramonina tonga aty Papoazia. Nisy ny fakàn'ireo tsy teratany Papoa ireo tany fivelomana teny am-pelan-tànan'ireo vazimba teratany papoa.”

Ireo parlemantera iraisampirenena ho an'i Papoazia Andrefana dia nandefa antso ho an'ny governemanta indôneziàna mba hamela ny Kaomisera Ambony avy amin'ny Firenena Mikambana misahana ny zon'olombelona hanadihady ny toedraharaha ao Papoazia. Nokianin'ilay vondrona ihany koa ny mety ho fintarikany ratsy ateraky ny famohazana indray ilay fandaharanasa famindràna toerana.

Ny tanjon'ilay famindràna toerana dia ny hitelemana ny vahoaka vazimba teratany melanieziàna, no sady hiantohana ny fifehezana ny fàka manankarena ara-boajanahary ao Papoazia Andrefana.

Niteraka fanavakavahana ara-drafitra teo amin'ny sehatry ny fanabeazana, ny zo amin'ny fananantany,  ary ny fananana asa ilay famindràna toerana. Misy tsy fitoviana goavana amin'ny vola miditra sy ny harena eo amin'ireo Papoa sy ry zareo Indôneziàna, satria ireo mpifindramonina no manjakazaka amin'ny tsenan'ny asa.

Nefa ny minisitra misahana ny famindràna toerana, Iftitah Sulaiman Suryanagara, dia nanamafy fa tsy hoe fametrahana ny olona amina toerana vaovao fotsiny ilay fandaharanasa fa “hanatsara bebe kokoa ny kalitaon'ny harena ara-olona noho ny fomba firoso ara-tsôsialy sy ara-kolontsaina.” Hoy izy nanampy:

Ny tena tanjonay dia tsy mijanona fotsiny amin'ny famindràna ny olona ho amina toerana vaovao, fepetra iray izay, tany aloha, nadika vilana ho famindràna fahantràna hiala amina toerana iray ho any amin'ny iray hafa, Ny mifanohitra amin'izany, ho ataonay izay ezaka rehetra azo atao mba hampihenàna ny fahantràna sy hanatsaràna ny fiadanan'ny vahoaka.