Parlemantan'ny Repoblikan'i Montenegro ao Podgorica ao anaty orana andro mihitsan-dravina. Saripikan'ny Global Voices. Nahazoana alalana.

Mampitandrina ireo firaisamonim-pirenena avy ao Montenegro fa loza mitatao amin'ny paika demôkratika, fahalalahana mivory, ary ny asan'ireo fikambanana tsy miankina amin'ny fanjakana ny lalàna vao natolotra momba ny “mpiasan'ny fitaomana avy any ivelany”. Hametraka lasitrasa ara-pitsarana manao izay hahasarotra kokoa sy tsy ahafahan'ny ONG miasa mihitsy aza ity lalàna nalaina avy amin'ny fitsipika mitovy amin'izany any amin'ireo firenena toa an'i Rosia, Georgia, Kyrgyzstan [mg], ary Hongria.

Nampidirin‘ny Mpiara-dia ho amin'ny Hoavin'i Montenegro (ZBCG) eo amin'ny fitondrana tamin'ny 9 oktobra ilay tolo-kevitra, ahitana antoko politika prô-Serba sy prô-Rosiana, izay manana mpitarika voampanga saingy afaka madiodio tamin'ny teti-dratsin'ny “fanonganam-panjakana” 2016 nahavoarohirohy Rosiana mpitsikilo.

Nilaza ny ZBCG fa hifototra amin'ny lalànan'ny Fisoratana anaran'ny Mpiasa ho an'ny Vahiny (FARA) ao Etazonia ny lalàna vaovao. Na dia naneho fanoherana izany hetsika izany aza ireo mpikambana hafa ao amin'ny Governemanta, dia manohy ny fampielezan-keviny miady amin'ny ONG ny ZBCG.

Raha niresaka momba ny tolo-kevitra hampidirana ilay lalàna lazaina fa FARA, dia namoaka famakafakana mitondra ny lohateny hoe “Lavitry ny fotokeviny” (“FARAway from the essence”) izay manatsikafona (ny tsi-fitovian'ny lalàna Montenegrina amin'ny FARA ny fikambanana Montenegrina prô-demôkrasia Foibe ho an'ny Tetezamita Demôkratika (CDT), ary nanamarika fa tsy sambany ny governemantan'i Montenegro no nanasibatra ny sehatra sivily. Nanamarika ny CDT fa hanimba ny fizotra demôkratika sy ny hetahetan'i Montenegro Eoropeana ny famelezana fiarahamonim-pirenena toy izany, izay hanohintohina ny fitokisana azy eo amin'ny sehatra iraisampirenena.

Nampitandrina ihany koa ny The Digital Forensic Center, toeram-pandinihana mifantoka amin'ny fampihenana ny fiantraikan'ny fandisoam-baovao fa:

The reference made by the coalition For the Future of Montenegro to the American Foreign Agents Registration Act (FARA) is already an established disinformation tactic of pro-Russian proxies across Europe. They use the existence of this Law to realize an agenda in their countries that contradicts democratic values, and carry out totalitarian tendencies, suppressing the freedom of civil society and limiting the activities of independent media and non-governmental organizations.

Efa paikady fandisoam-baovao tafapetrak'ireo vondrona pro-Rosiana manerana an'i Eoropa ny anondroan'ny mpiara-dia ho an'ny hoavin'i Montenegro ny Lalàna amerikana fanoratana anarana mpiasa ho an'ny vahiny (FARA). Ampiasain'izy ireo ny fisian'ity Lalàna ity mba hanatanterahana tetipanorona ao amin'ny fireneny izay mifanohitra amin'ny soatoavina demôkratika, ary mampizotra mankany amin'ny tsirefesimandidy, manafoana ny fahalalahan'ny fiarahamonim-pirenena ary mametra ny asan'ny fampitam-baovao tsy miankina sy fikambanana tsy miankina.

Fironana isam-paritra

Na dia mety hisy fiantraikany ratsy eo amin'ny fiarahamonim-pirenena Montenegrina aza ilay lalàna naroso, dia tsy irery izy ireo amin'ny fampiasana io paikady io, satria hita ironana ao amin'ny faritra izany. Nanandrana fa tsy nahomby tamin'ny fampandaniana lalàna mitovy amin'izany i Bosnia sy Herzegovina, mpifanolo-bodirindrina amin'i Montenegro, ary nilaza fa mifototra amin'ny lalàna Amerikana izany. Any Bosnia, foko Serba na prô-Serba izay miadidy ny Republika Srpska ireo nampiditra azy. Misolovava amin'ny firaisankina amin'i Rosia ihany koa izy ireo, ary manimba ny fampiatîna ny fireneny amin'ny firaisan'ny Euro-Atlantika. Nanamarika ny CDT tamin'ny famakafakana nataony:

U bosanskohercegovačkom entitetu Republika Srpska trebalo je da se razmatra o sličnom prijedlogu zakona proljetos, ali je povučen iz procedure. Predsjednik entiteta, Milorad Dodik, prethodno je rekao da će doslovno prepisati FARA-u i umjesto SAD upisati Republika Srpska. Ali, prema uvidu medija, prijedlog zakona niji ličio na FARA-u već na onaj iz Rusije. Zbog toga su reagovali iz delegacije EU u BiH, ambasade SAD i (OEBS-a).

Noheverina hihevitra tolo-kevitra mitovy amin'izany ny andry Repoblika Srpska ao Bosnia sy Herzegovina tamin'ity lohataona ity, saingy nesorina tamin'ny paika fanao izany. Efa nanambara ny filohan'io andry io, Milorad Dodik, fa handika hametaka ara-bakiteny ny lahatsoratra FARA fa hanolo ny teny hoe USA ho Repoblika Srpska fotsiny. Na izany aza, nasehon'ny fampahalalam-baovao fa tsy mitovy amin'ny FARA an'i Etazonia ny volavolan-dalàna fa mitovy amin'ny Lalàna Rosiana Mpiasa ho an'ny vahiny (mpitsikilo). Izany no antony nampisy fanehoan-kevitra mahery nataon'ny Delegasionan'ny Vondrona Eoropeana tao amin'ny BiH, ny masoivohon'i Etazonia ary ny OSCE.

Nesorin‘ny governemanta Serba Bosniaka ny volavolan-dalàna nampiady hevitra tamin'ny volana Mey, izay nitakiana ireo vondrona tsy mitady tombontsoa rehetra mahazo famatsiam-bola iraisampirenena hisoratra anarana ao amin'ny angon-drakitra nasionaly, ka anondroana azy ireo ho mpiasa ho an'ny tombontsoa vahiny. Na izany aza, tsy misy antoka hoe tsy hanandrana hametraka indray mandeha ry zareo. Efa hita rahateo fa mihazona fifandraisana akaiky amin'ny antoko eo amin'ny fitondrana ao Hongria ihany koa izy ireo, izay imbetsaka nandray lalàna mitovy amin'izany.

Na dia mpikambana ao amin'ny Vondrona Eoropeana aza i Hongria, dia nandray lalàna mitovy amin'ny Lalànan'ny mpiasa ho amin'ny tombontsoa vahiny tamin'ny taona 2017, izay natao hanakanana ny firaisamonim-pirenena mahazo famatsiam-bola avy any ivelany. Nofoanana ny lalàna tamin'ny taona 2021 taorian'ny nanapahan'ny Fitsarana Eoropeana fa tsy mifanaraka amin'ny fitsipiky ny Vondrona Eoropeana izany.

Na izany aza, tamin'ny Desambra 2023, nandray lalàna vaovao amin'ny fomba Rosiana antsoina hoe Lalànan'ny Fiarovana ny Fiandrianam-pirenena indray i Hongria, mitovitovy amin'ny Lalàna rosiana momba ny mpiasa ho amin'ny tombontsoa vahiny. Ao anatin'ilay lalàna, natsangana avy eo ny “Sampam-piarovana ny fiandrianam-pirenena” hanangonam-baovao momba ireo vondrona sy olona mandray vola avy any ivelany. Nanambara ny Vaomiera Eoropeana tamin'ny 3 Oktobra 2024, fa nitory an'i Hongria izy ireo noho ny lalàna mametraka sazy an-tranomaizina ho an'ireo vondrona manaiky mandray vola avy any ivelany noho ny antony ara-politika.

Na dia nandà aza tamin'ny voalohany ireo politisianin'ny governemanta Hongroà fa anisan'ny fanentanana hamelezana ny firaisamonim-pirenena sy ny gazety tsy miankina ny lalànan'ny fiarovana ny fiandrianam-pirenena, dia nampiseho mazava tsara ny fanadihadian‘ny Lakmusz, sampan-draharaha misahana ny fanaraha-maso ny zava-misy Hongroà, hoe iza no lasibatr'ilay lalàna.

Ohatra, tamin'ny volana Jona, nanao famotorana an'ilay efitrano famoaham-baovao fanadihadiana Átlátszó sy ny fikambanana miady amin'ny kolikoly Transparency International Hungary ny Biraon'ny Fiarovana ny Fiandrianam-pirenena. Namoaka “fandalinana” amin'ny fomba fiasa mampiahiahy izay nitanisa gazety “mpomba ny ady” sy ireo lahatsoratra manaparitaka “fandisoam-baovao” ihany koa ny birao. Nanaovan'ny Biraon'ny Fiarovana ny Fiandrianam-pirenena antsojay ihany koa ireo sampan-draharaham-panjakana natao hanangon-baovao momba ny “fototry ny fiarovana ny fiandrianam-pirenena”, anisan'izany ny antsipirian'ny kaonty banky an'ny olona sasany.

Nanomana lalàna mifototra amin'ny maodely Hongroà ihany koa ny antokon'ny fitondrana mpandrendri-bahoaka elatra havanana ao Slovakia, izay manasibatra ireo izay hahazo mihoatra ny 5.000 euros avy any ivelany, mametaka anarana azy ireo ho “fikambanana mahazo fanohanana avy any ivelany”, mandrahona azy ireo amin'ny onitra ara-bola na fanakatonana. Nanameloka ny lalàna ny Vondrona Eoropeana ary nampitandrina fa hahazo setriny ara-pitsarana tahana an'i Hongria i Slovakia.

Iverenana ny ao Montenegro, nanamarika i Nevenka Vuksanović, talen'ny Ivotoerana ho an'ny demôkrasia sy ny zon'olombelona CEDEM, tao amin'ny fanambaràna iray ho an'ny gazety Vijesti, fa ny hetsika ataon'ny mpiaradia eo amin'ny fitondrana amin'ny lalànan'ny mpiasa ho an'ny dindom-bahiny dia mety ho “ballon de sonde” [baolina fitsapana ny hevitra] ijerena ny fihetsiky ny vahoaka rehefa  mampiroborobo santatr'andraikitra tsy ankasitraham-bahoaka amin'izao fotoana izao satria mifanohitra amin'ny fidirana ao amin'ny Vondrona Eoropeana izay tanjona voalohan'ny firenena.

Očigledno imaju širu agendu, te nam kap po kap ispostavljaju djelove koji se vremenom u javnom diskursu normalizuju, do te mjere da svim građanima djeluju poznato, a onda će i u jednom momentu biti i prihvatljivo. Koja je to agenda, ipak nije u ovom momentu jasno.

Miharihary fa manana tetipanorona midadasika kokoa ry zareo, ary mipitipitika tsikelikely ny fiezahana handravona olana izay efa ao anatin'izany tetipanorona izany amin'ny kabary ampahibemaso. Zarina tsikelikely ny olom-pirenena, mampanao izany ho azo ekena. Izay no paikadin-dry zareo [farany] mbola manjavozavo amin'izao fotoana izao.