Sarin'i Profesora Surya P. Subedi. Nahazoana alàlana
Olobe manampahaizana manokana momba ny lalàna iraisampirenena sy ny zon'olombelona ny Profesora Surya P. Subedi, OBE, KC , mampianatra amin'izao fotoana izao ao amin'ny Oniversiten'i Leeds, UK, ary mpisolovava ao Londra. Efa nitazona ny toeran'ny mpitondrateny manokan'ny Firenena Mikambana momba ny zon'olombelona izy tao Kambôdza ary nanao ny asa maha-panolotsaina momba ny lalàna tao amin'ny Biraon'ny ministeran'ny Raharaha Ivelany sy ny Commonwealth tao UK.
Efa nandray ny mariboninahitra Order of the British Empire (OBE) avy amin'ny tànan'ny mpanjakavavy Elizabeth II sy ny anaram-boninahitra Mpanolotsain'ny Mpanjaka, ny Profesora Surya P. Subedi koa dia efa nahazo tamin'ny 1998 ny Suprabal Gorkhadaxinbahu natolotry ny Mpanjaka Birendra izay efa nodimandry tao Nepal. Ny asa vitany no nahatonga azy natolotra ho isan'ireo mendrika hahazo ny Loka Nobel momba ny fandriam-pahalemana sy nahazoany ny lazany erantany amin'ny maha-mpisolovava mahay erantany sy tompondakan'ny fandriam-pahalemana, ny zon'olombelona ary ny tany tàn-dalàna. Nahasoratra boky 12 sy lahatsoratra 60 tanaty gazety iraisampirenena ny Profesora Subedi, izay nifantoka tamin'ny fitantanana erantany, ny rariny ara-toekarena, ary ny anjara asan'ny lalàna iraisam-pirenena amin'ny fampiroboroboana ny fandriam-pahalemana.
Tamin'ny alàlan'ny imailaka no nitafan'ny Global Voices tamin'i Surya Subedi mba hahafantarana ny fomba fijeriny ny fivoaran'ny lalàna iraisampirenena amin'ny fanandratana ny fandriam-pahalemana sy ny rariny, ny dingana nolalovany tany Nepal ka nahatonga azy ho mpisolovava iraisampirenena, ary ny fahitàny ny ho avin'ny zon'olombelona manerana izao tontolo izao.
Sangita Swechcha (SS): Voatantara anaty bokim-piainana roa ny fiainanao sy ny asanao. Ahoana no fahatsapanao ny hoe hita anatin'izy ireny ny zotram-piainanao manokana sy ny asanao? Inona no antenainao ho azon'ny mpamaky avy amin'ireo trakikefanao — na ny tao Nepal izany na ny teo amin'ny sehatra iraisampirenena?
Prof. Surya Subedi (PSS): Ireo bokiko — Prof. Surya Subedi: Avy amin'ny maha-manampahaizana malaza ka hatrany amin'ny fanolorana hahazo ny Loka Nobel momba ny fandriam-pahalemana (amin'ny fiteny nepaley nosoratan'i Bhagirath Yogi sy Nabin Pokharel) ary ny boky nosoratako momba ny fiainako manokana, amin'ny fiteny anglisy ” The Workings of Human Rights, Law, and Justice: A Journey from Nepal to Nobel Nominee” ( Ny fiasan'ny zon'olombelona, ny lalàna ary ny rariny: dingana avy any Nepal miampita ho amin'ny fanendrena hahazo Nobel) — dia mampiseho tsara ireo zavabitako hahatonga ny fiainana mba ho ara-drariny kokoa amin'ny alàlan'ny fampiroboroboana ny zon'olombelona sy ny tany tàn-dalàna, na teo amin'ny sehatra nasiônaly izany na iraisampirenena. Rehefa nanoratra ny tsiaroko aho, ny tanjoko voalohany dia ny ho aingampanahy ho an'ny andian-taranaka tanora, ny handrisika ny olona avy amin'ny sokajim-piainana rehetra hijery lavitra eo amin'ny fiainana. Ireo boky roa ireo dia samy nafantoka daholo amin'ny asako teo amin'ny sehatry ny lalàna iraisampirenena sy ny zon'olombelona, na dia tsy vita aza ny nandrakotra tao anaty boky tokana ny asako ivelan'ny resaka lalàna, isan'izany ny fandraisako anjara tamina fikambanana isankarazany mpanao asa soa sy ny fiarahamonina amin'ny ankapobeny. Antenaiko, amin'ny hoavy, ny hanoratra fahatsiarovana feno kokoa maharakotra ny asako tamin'ny lafim-piainana rehetra.
SS: Tamin'ny asanao naha-mpitondrateny manokan'ny Firenena Mikambana momba ny Zon'Olombelona tao Kambôdza, inona avy ireo fanamby goavana natrehanao ary ny fomba nanefen'izy ireny ny fijerinao ny lalàna iraisampirenena momba ny zo'olombelona?
PSS: Ny traikefako tamin'ny asa ho an'ny Firenena Mikambana tao Kambôdza dia nandray anjara betsaka tamin'ny fanefena ny fomba fandraisako ny fiainana. Rehefa nandray fahalalàna, marobe ny zavatra haiko momba ny fijalian'ireo olona erantany ary nataoko ho iraka hotontosaiko ny hanampy hanamaivana izany araka izay mba vitako. Io no nandrisika ahy hanohy hiady ho an'ny zon'olombelona tao Nepal, ny hiasa ho an'ny Firenena Mikambana tao Kambôdza ary ny hanolo-tsaina ny ministra britanika misahana ny raharaha ivelany momba ny resaka zon'olombelona.
Izaho mihevitra ny tenako ho toy ny olona mpangoraka — olona iray mahita ny fijaliana ary miasa mba hanamaivana izany. Tsapako fa ny lalàna iraisampirenena dia nanana fahafahana betsaka hanamaivanana ny fangirifiriana. Araka izany, tamin'ny alàlan'ireo asako teny amin'ny anjerimanontolo, nanokanako tena ny hamaritra, handrafitra ary hanatsara io fitaovana io, izay nampiasaiko tamin'izay fomba tsara indrindra ihany koa tamin'ny fahaizamanaoko tany anatin'ireo iraka marobe nataoko ho fanandratana ny zon'olombelona.
SS: Inona avy no fanamarihana avy aminao momba ny dingan'ny fandriam-pahalemana ao Nepal hatramin'ny famahàna ilay adin'ny Maôista, ary ahoana no fahitànao ny fandrosoan'ny firenena mankany amin'ny fandriam-pahalemana sy ny demaokrasia?
PSS: Na voasorok'i Nepal aza ny tsy hisian'ny fipongarana fifandonana mahery vaika, mbola lavitra izany vanim-potoana lafatra taorian'ny fifandonana izany — Azo eritreretina ho toy ny dingana roa mandroso mankany aloha ary dingana iray mankany aoriana ilay izy. Taorian'ny nahavitàna ireo fifanarahana feno momba ny fandriam-pahalemana (CPA) tamin'ny 2006, niainan'i Nepal ny herisetra ara-poko, ny firongatry ny kolikoly, ny fampidirana resaka pôlitika tany anatin'ireo andrim-panjakana fototra ary ny tsy fahombiazan'ny fampiharana feno ireo fepetra tao anatin'ny CPA. Tamin'ireo andry telo goavan'ny dingana ho any fandriam-pahalemana tao Nepal, roa no tontosa — ny fampidirana ireo Maôista mpiady ho ao anivon'ny tafika ao Nepal ary ny fanambaràna ny lalam-panorenana vaovao. Fa ilay iray fahatelo — ny tetezamita ara-pitsaràna — no mbola im-betsaka vaosakantsakana. Notsinontsinoavina ny zon'ireo niharam-boina tamin'ilay ady an-trano naharitra 10 taona (1996–2006) sy ireo fotokevitry ny tetezamita ara-pitsaràna, dia ny marina, ny rariny, ny fanonerana ary ny fanavoazana andri-panjakana, izay resin'ny marimaritra ara-pôlitika. Ny tena mampalahelo indrindra dia ireny olana ireny voafandrika ao anatin'ny fananganana sy fandravàna tsy tapaka ny governemanta ataon'ireo pôlitisiàna ao Kathmandu. Na izany aza, taorian'ny marimaritra, vita tsy ela akory izay, teo amin'ireo antokopôlitika lehibe mba hiatrehana ireny olana ireny, azo antenaina ny haha-matotra an-dry zareo amin'ity indray mitoraka ity amin'ny fomba fandrain-dry zareo an'ireny olana ireny.
SS: Amin'ny maha-mpikambana ao anatin'ny vondron'ireo manampahaizana manokana momba ny ady sisintany ifanaovan'i India sy Nepal, inona no fiantraika miabo andrandrainao ho entin'ny famahàna ireny olana jeôpôlitoka saropady ireny? Ahoana no handraisanao an-tànana azy ireny ?
PSS: Tsy maintsy mamaha amin'ny alàlan'ny fifampiresahana sy ny diplaomasia ny ady sisintany ifanaovan-dry zareo i India sy Nepal, ary amin'ny fanaovana izany dia ho azon-dry zareo atao ny hahazo tombony amin'ilay tatitra natolotro ny governemanta amin'ny maha-mpikambana ahy ao anatin'ny vondron'ireo manampahaizana manokana. Raha misy ny fahavononana pôlitika hamaha ilay fifandirana, marobe ny lasitra ho famahàna azy io ary nasongadiko ireny lasitra ireny sy ireo safidy azon'ny governemanta raisina.
SS: Nanoratra betsaka momba ny fitantanana maneran-tany sy ny rariny ara-toekarena ianao. Miainga avy amin'ireo nosoratanao, ahoana no fomba hahafahan'ny lalàna iraisampirenena miady tsara amin'ireo tsy fitoviana ara-toekarena, indrindra fa any amin'ireo firenena andalam-pandrosoana?
PSS: Iray amin'ireo zavatra ilaina ny fanavaozana ireo andry, isany ny Firenena Mikambana. Tsy ahitàna taratra ny zavamisy erantany amin'izao fotoana izao raha ny firafiny sy ny dingana fandraisany fanapahankevitra. Iray hafa ny filàna mametraka pôlitika iraisampirenena ho famatsiambola ny fampandrosoana. Ny fahatelo dia ny fanaporofoana fisian'ny tena finiavana hiatrika ireo fiantraikan'ny fiovàn'ny toetrandro amin'ny zon'olombelona sy ny fiainan'ny vahoaka, indrindra fa any amin'ireo firenena tena marefo, toy ireo firenena faran'izay taraiky ara-pandrosoana sy ireo firenena nosy kely.
SS: Amin'ny maha-natolotra ho isan'ireo mendrika hahazo Loka Nobel ho an'ny Fandriam-pahalemana, toy ny ahoana no fahitànao ny hoavin'ny zon'olombelona sy ny fanamafisana ny fandriam-pahalemana erantany amin'izao fotoana izao? Inona avy ireo fanavaozana heverinao fa ilaina ho fanamafisana ny fiarahamiasa iraisampirenena mitodika mankany amin'ny fandriam-pahalemana?
PSS: Ny antony nahitantsika ireo fifandonana goavana tany amin'ny faritra samihafa teto an-tany tato anatin'ny taona vitsivitsy dia noho ny tsy fahombiazan'ny Firenena Mikambana sy ny tsy fahombiazan'ny diplaomasia. Lasa miha-tsy misy dikany ao anatin'ny fanamafisana ny fandriam-pahalemana any amin'ireo faritra misy fifandonana ny Firenena Mikambana. Ny fomba fanaony ara-pitantanana ho entina miatrika ireo fanamby goavana amin'izao vanim-potoana misy antsika izao ihany no mampihitsoka azy, ary dia mizaka tsy fahombiazana izy. Ampisain'ireo firenena matanjaka ny resaka zon'olombelona ho toy ny fitaovana pôlitika ho an'ny tanjon'ny pôlitikany any ivelany. Vina lehibe nananan'ilay rafitra pôlitika napetraka taorian'ny Ady Lehibe Faharoa ny hampidirana izao tontolo izao ho anaty lamina iray iraisampirenena manaraka fitsipika itambarana. Najoro ny Firenena Mikambana ho toy ny andrim-panjakana iray miorina eo ambony andry telo lehibe: ny fitandroana ny fandriam-pahalemana sy ny filaminana erantany, ny zon'olombelona ary ny fampandrosoana. Ny fitomboan'ny pôpilisma sy ny nasiônalisma, ny fanavaozana ny fitakiana momba ny fiandrianam-pirenena amin'ireo fanolorantena iraisana erantany, ny fiantraikan'ireo teknôlôjia vaovao amin'ny fahalalahan'ny isambatan'olona, ary ny kapitalisma tafahoatra dia mametraka fanamby tsy mbola nisy toa azy amin'ireo fepetra sy fandaharanasa momba ny zon'olombelona. Izany no mahatonga ireo olona mangetaheta fandriam-pahalemana manerana izao tontolo izao tsy maintsy miray hina mba hamelona indray ny fanahin'ilay vanim-potoana nanekena ny Sata nijoroan'ny Firenena Mikambana.
