Sary nasongadina nandalo Canva Pro.

Navoakan‘i Emma Lewis, mpandray anjara ato amin'ny Global Voices, voalohany tao amin'ny bilaoginy manokana, ity lahatsoratra ity. Misy dikan-teny nahazoana alalana nohavaozina hita eto ambany.

Matetika no ao an-tsain'ny Jamaikana ny heloka bevava (sy ny sazy). Miresaka momba izany indrindra, nilaza indray mandeha i Fyodor Dostoevsky iray amin'ireo mpanoratra tiako indrindra hatramin'izay — izay nanoratra io boky io — hoe: “Azo tsaraina amin'ny fidirana ao am-ponja ny haavon'ny sivilizasiona ao amin'ny fiaraha-monina iray.”

Raha marina izany, dia manan-kolazaina betsaka i Jamaika. Tamin'ny 11 Aogositra 2024, nisy vono olona nahatsiravina nitranga tao amin'ny toerana iray antsoina hoe Cherry Tree Lane. Tsara izany toerana izany, hoy ny eritreritra, saingy mihosin-drà izy ankehitriny rehefa nisy lehilahy telo nirongo basy nitifitra olona ka fito no maty nandritra ny fankalazana aniversera iray, anisan'izany ny zazalahy fito taona. Sivy hafa no naratra, anisan'izany ny zazakely iray. Rehefa teny an-dalana, niato ry zareo ary nitifitra olona iray hafa tamin'ireo nivorivory an-dalambe.

Rehefa nanjavozavo tao anatin'ny herinandro na tapabolana taorian'ny famonoana, dia nipongatra tsikelikely ny resaka fonja vaovao— fa tsy vao sambany izany. Nahoana? Satria nanamafy ny polisy fa olona ao am-ponja, niara-niasa amin'ny ampitan-dranomasina manan-tombontsoa, no namolavola ny famonoana faobe.

Raiki-tapisaka ny resaka kolikoly eny anivon’ny fonja, izay atrehintsika ombieny ombieny, saingy voasarontsarona hatrany. Iray amin'ireo mivandravadra tian'ny Jamaikana odian-tsy hita satria manahirana loatra ny miatrika azy, indrindra amin'ny toerana tery.

Amin’ny ankapobeny, mandoa vola ny voafonja hahazoan-tombontsoa, ary ampidirina an-tsokosoko ny entana isan-karazany, anisan’izany ny finday. Hita fa tsy nisy ezaka natao hisorohana izany, tao anatin’ny taona maro, na dia voalaza aza fa niteraka fahafatesan’olona hafa ivelan'ny fonja ny asan’ny voafonja sasany. Baiko ny “dòny”. Nilaza ny mpiambina ny fonja iray, niresaka momba ireo lazaina fa “dòna” ireo, fa “tsy avy any ambany indrindra ihany izy ireny, fa avy any ambony koa.” Tsy dia betsaka loatra ny zavatra natao hamahana izany rehetra izany.

Nipoitra voalohany tamin'ny taona 2015 ny resaka fonja vaovao, raha nanao fitsidihana nahabe resaka tany Jamaika ny praiminisitra britanika David Cameron. Nanolo-kevitra izy fa hanangana fonja vaovao mahafinaritra ny governemantany mba handraisana ireo Jamaikana izay mibahan-toerana ao amin'ny fonjany any an-tanindrazany ary horoahina ihany rehefa vita sazy.

Tsy nety tamin'ny Jamaikana maro io hevitra io, na dia toa nieritreritra handinika izany aza i Portia Simpson Miller, praiminisitr'i Jamaika tamin'izany fotoana izany. Raha nisy sonia fifanarahana tamin'izany fotoana izany, dia azo inoana fa efa rava izany amin'izao fotoana izao. Mandritra izany fotoana izany, na dia miaiky aza ny fitantanan-draharaha politika ankehitriny fa ilaina ny fonja vaovao, dia nanoro hevitra ny praiminisitra Andrew Holness fa tsy ampy ny vola hanaovana tetikasa lehibe toy izany. Angamba tokony ho nandray ny tolotr'Atoa Cameron isika.

Izany no nahatery ahy hanoratra ny toetry ny fonjantsika amin'izao fotoana izao. Tantara tena tsy mahafaly loatra. Topimaso ao amin'ny fonjan'i Tower Street ao Kingston no ahitana fanorenana matroka sy mihozongozona voatemitra fefy tariby misy motiny sy tilikambon'ny mpiambina, miorina akaikin'ny rano lalin'ny seranan'i Kingston.

Tsy mitodika any ny ankamaroantsika, fa mifantoka hananika ny ao afovoan-tanànan'i Kingston. Manahy aho, indrisy, fa tsy miraharaha izay mitranga ao anatin'ireny fonja ireny na izay migadra ao ny maro amin'ny Jamaikana (raha tsy hoe kintan'ny dancehall). Araka ny nomarihan'i Carla Gullotta, tale jeneralin'ny vondrona mpiaro ny zon'olombelona Stand Up For Jamaica (SUFJ), fa “tsy antra ireo manohitra ny lalàna ny olona amin'ny ankapobeny, satria fiarahamonina mahery setra i Jamaika.” Ny toe-tsaina manjaka dia ny hoe tsy maintsy hidìna ny diso ary ariana ny lakile.

Tsy ilaina ho tsara tarehy ny fonja, fa azo ampiasaina fotsiny. Tsy maintsy voaro; mazava sy miharihary izany. Namboarina handraisana voafonja tsy mihoatra ny 800 ny trano famaizana olon-dehibe ao amin'ny Tower Street, nefa ihazonana 1.700 farafahavitsiny amin'izao fotoana.

Tsy lalan-kaleha anefa, ho an'ny SUFJ, ny mitovy amin'ny tranobe Tower Street mahatsiravina fa amin'ny endrika maoderina; tsy maintsy sainina fa fanarenana no (anton'ny) fonja vaovao rehetra. Tokony ho fantany; manao asa be ao amin'ny rafitry ny fonja ny fikambanana, ary na dia maro aza ny fanamby izay efa hitan'ny Departemantan'ny Fanarenana ao Jamaika ny sasany tsikaritra, dia nangataka ny fanampian'ny departemanta ny fikambanana mba hametrahana ny fanarenana ao anaty lisitra ho fomba tsara indrindra hampirobohana ny voafonja.

Amin'izao fotoana izao, ety dia ety tanteraka ny fahafahana mahazo fianarana any am-ponja. Ka be ny zavatra azo atao, satria mahatsiravina ny toe-piainana am-ponja, ambany lavitra noho ny fenitra iraisam-pirenena.

Araka ny nomarihin'i Gullotta ao amin'ny SUFJ tamin'ny resadresaka fahitalavitra vao haingana, “Tsy manana sehatra itsorana ao anaty efitra figadrana akory aza ny voafonja.” “Mirodana” ny fotodrafitrasa, hoy izy. Taorian'ny horohoron-tany vao haingana, nakatona ny faritra sasany tao amin'ny fonjan'i Tower Street sy St. Catherine ao Jamaika rehefa noheverina ho tsy azo antoka, ka nampihoatra ny fahamaroan’ olona.

Saingy, andao atrehina: tsy laharam-pahamehana mihitsy ny fonja, na ny fanatsarana ny toe-javatra mahatsiravina ankehitriny, na ny fanarenana, na ny fananganana toerana vaovao. Toy ny mandaka lapoaly eny an-dalana izany. Efa tsy any intsony indray ny lohahevitra.

Mitoetra ny fanontaniana: Mahazaka tsy manorina fonja vaovao ve isika?