Pikantsary avy amin'ilay rakitsar'ilay hira “Tchop” an'i Keblack ao amin'ny YouTube
Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, sy ireo tsy mety adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa, tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy. Hita eto avokoa ireo fizarana rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.
Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:
Маршрутка: amin'ny fiteny rosiàna, io voambolana io, tononina hoe ‘marchroutka’ dia manondro rafitra taxibe nipetraka hatramin'ny vanim-potoana sôvietika ary mbola velona any anatin'ireo firenena marobe taorian'ny Firaisana Sôvietika, na any Okraina izany, na any Azia Afovoany. Io fomba fiteny io dia avy amina voambolana frantsay roa: “marche” sy “route” – mandalo amin'ny fiteny alemàna ho an'ilay dika amin'ny fiteny rosiàna – ary mandefa antsika ho any amin'ny fikisahan-javatra iray miala amin'ny niandohany mankany amin'ny fiafaràny. Ao anatin'ny tontolo sôvietika sy taorian'ny sôvietika, ireny fiara ‘minibus’ ireny izay afaka mitatitra olona hatramin'ny roapolo mipetraka ary maromaro no mitsangana dia miandry ho feno vao miainga manaraka zotra efa hain'ny maro, ary mijanona eny amin'izay tenenin'ireo mpandeha izay mandoa ny saran-dalany amin'ny fampitampitàna izany mandalo ireo mpandeha hafa eo alohany. Ny “marchroutka” dia mariky ny dia lavitra, mazàna anaty fepetra tsy dia ahazoana aina loatra (mangatsiaka, fiandrasana ela, ny isan'ny mpandeha maro loatra izay miady) sy matetika miaraka amin'ny mozika (araka izay tian'ny mpamily) ary mijanona ho traikefam-piainana ifampizaràn'ny firenena maro tao anatin'ny Firaisana Sôvietika fahiny izay mitahiry io voambolana rosiàna io any anatin'ny fitenin-dry zareo tsy nasiany fandikàna. Ity lahatsary kazakh fohy ity no maneho tsara ny fiasan'ireo “marchroutkas” izay mivezivezy any ambanivohitra hatrany amin'ireo tanàna akaikin'ireo tanàndehibe :
Batom, raha maro isa dia batons: midika “rouge-à-lèvres” (lokomena), fa avy amin'ny voambolana frantsay “bâton” (“pau” amin'ny fiteny pôrtiogey), noho ny endriny. Somary mitovy fanonona amin'ny frantsay ihany izy, na eo aza ny voanteny “m” ery amin'ny farany, satria ho an'ny fiteny pôrtiogey dia atao feo an'orona ny “n” na “m” manaraka zanatsoratra. Marobe ny voambolana frantsay avy amin'ny tontolon'ny lamaody sy ny ankosotra ho fanatsaran-tarehy no nalain'ny pôrtiogey. Ohatra, ho an'ny pôrtiogey ny hoe “maquillage” dia lasa “maquiagem”, ary ny “boutique” lasa “butique”.
Niditra any anatin'ny kolontsain'ny daholobe sy hira mitondra io anarana io ilay fomba fiteny. Ny “Batom” ihany koa dia anarana sôkôlà iray malaza, izay ny endriny sy ny habeny dia mampahatsiahy ny an'ireo lokomena, an'ny marika “garoto” (izay midika hoe “gamin” – na zaza).
Tchop : ao Kamerona, io voambolana io dia fitenin-jatovo ampiasaina amin'ny fiteny eny an-dalambe ho toy ny anarana na matoanteny iresahana momba ny sakafo na ny fihetsika mihinana. Saingy misy dikany iray faharoa ihany koa mandefa antsika ho any amin'ny toepo ratsin'ny olona iray. Ity lahatsoratra an'ny tranonkala Black Square ity no manome ohatra vitsivitsy amin'ny fampiasàna ny fomba fiteny “Tchop”:
J’ai envie de tchop = te-hihinana aho izany. Rehefa miteny ny profesora, “ça me tchop” = Rehefa miteny ny profesora, manirikiry ahy izany.
Io fomba fiteny io dia hita anaty fomba fiteny marobe noraisin'ny Camfranglais, fiteny kiriolona ao Kamerona, ohatra ny “Nouchi” izay ampiasaina any Côte d’Ivoire. Nivoaka avy eny amin'ny tontolon'ny mpianatra ao Yaoundé, ny Camfranglais dia ampiasaina manerana an'i Kamerona. Keblack, Frantsay mpanakanto manam-piaviana frantsay, dia nampiasa ny hoe “Tchop” ho toy ny lohatenin'ny iray amin'ireo hirany malaza izay iresahany ny toepo ratsiny vokatry ny tantaram-pitiavana iray ratsy fiafaràna. Ato ny lahatsarin'ilay lohateny “Tchop” an'i Keblack:
Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org
