Ankizy an-dakilasy ao Kamerona ; Pikantsary avy amin'ny fantsona YouTube-n'ny Solidarité Laïque

Mitàna anjara toerana lehibe amin'ny fampandrosoana ara-tsôsialy sy ara-toekaren'ny firenena iray manontolo ny fampianarana. Ao Afrika, tsy mitovy ny taham-pidirana an-tsekoly ary misy ampahany amin'ny tanora atao an-jorom-bàla. Amin'ny ampahany, io toejavatra io dia noho ny resaka filaminana sy toekarena misy an'ireo mpampianatra.

Raha efa nanomboka ny taom-pianarana 2024-2025, marobe ireo olana mipongatra eny anatin'ny sehatry ny fampianarana manerana ilay tanibe: fitokonana miverimberina atosiky ny fitakiana karama sy fepetram-piasàna tsaratsara kokoa ataon'ireo sendikà, tsy fisiana na fahataràn'ireo fanavaozana ny fandaharam-pampianarana hiantohana ny fampifanandrifiana ny fiofanana sy asa, ny krizy ara-pahasalamana sy ara-piarovana. Firenena telo no nanaovan'ny Global Voices fanadihadiana mba handrefesana ny fidadasik'ireo fanamby: tao Kamerona, Repoblika Demaokratikan'i Kôngô (RDC), ary i Tôgô.

Ao Kamerona, manakana ankizy 700.000 tsy hahazo fampianarana ny fivakisana eo amin'ny mpiteny frantsay sy mpiteny anglisy

Ao Kamerona, izay firenena mampiasa ho fiteny ôfisialy ny frantsay sy anglisy, roa sosona ny olana. Ho ana ankizy efa mihoatra ny 3 tapitrisa avy amin'ny ambaratonga voalohany sy faharoa, matetika no voakorontan'ireo fitakiana sendikaly ny famonjena sekoly. Resaka ara-bola indrindra ireny fitakiana ireny: ny fandoavana ny karama sy solon'ny hofantrano ary hatramin'ny fanitsiana ny karama ; ary resaka sata: fampidirana amin'ny fomba mahomby ireo mpampianatra ho lasa mpiasam-panjakàna manomboka amin'ny andro andraisan'izy ireo ny asany aorian'ny fiofanana. Ny karama isambolan’ ireo mpampianatra mpiasam-panjakana dia 153.316 FCFA ( 259 dôlara amerikàna) nefa ny salan-karama isambolana dia 83.902 FCFA (141 dôlara amerikàna).

Fa ny lafiny fiarovana anefa no tena sakana amin'ny fampidirana an-tsekoly ho an'ny rehetra. Tamin'ny 2016, nanomboka ny fifandonana nitam-piadiana nifanaovan'ny governemanta tamin'ireo vondrona mpisintaka tany amin'ireo faritra ao avaratra-andrefana sy atsimo-andrefana. Ny fanaovana anjorom-bala sy fanilikilihana ireo vahoaka ao amin'io faritra ao amin'ny firenena io, izay mpiteny anglisy ny ankamaroany raha mitaha amin'ireo mpiteny frantsay, no fototra voalohany amin'ilay fifandonana izay misy fiantraikany indrindra amin'ny fampianarana ny ankizy.

Vokatr'izany, nanomboka tamin'ny 2016, fototr'olana ny fampianarana any avaratra-andrefana sy atsimo-andrefana ao Kamerona: ny 24 ôktôbra 2020, niharan'ireny fifanenjanana ireny ireo ankizy marobe rehefa nitranga ilay vonomoka tao amina sekoly iray ka nahafatesana ankizy valo.

Ho an'ity taom-pianarana vaovao ity, toy ny tsy mbola milamina ny toejavatra. Valentine Semma, filohan'ny sendikàn'ireo mpampianatra ao Kamerona nilaza tamin'ny Radio France Internationale (RFI) fa:

Efa valo taona nisesy izao no nisian'ny olana tao amin'ny faritra avaratra-andrefana sy atsimo-andrefana ao Kamerona, ao anatin'ny tolona hisian'ny fanavaozana ny rafi-panabeazana sy indrindra fa ho an'ny rafi-panabeazana an'ireo mpiteny anglisy manokana. Hatreo, iharana fandrahonana henjana ireo mpampianatra avy amin'ireo faritra roa ireo. Maro tamin'izy ireny no namoy ny ainy, nalaina an-keriny. Nisy fanibohana nampiharina taminay nandritra ny roa herinandro teo ho eo. Tsy tokony ho nandeha an-tsekoly izahay, tsy maintsy mijanona any an-trano ny ankizy. Ny 2 Ôktôbra ry zareo vao afaka hiverina hianatra. (…) Tokony ho toerana malalaka (afaka) ny sekoly. Tsy tokony iharana endrika fandrahonana na  fahavoazana ny tontolon'ny fampianarana, ireo mpampianatra ary ny mpianatra.

Mibaribary ny fiantraikany: fikatonan'ireo toeram-pianarana, ary ny fanesorana ny zo hianatra tsy ho an'ireo mpianatra. Ny tranonkala Yenisafak dia milaza tombana hoe 700 000 ireo ankizy tsy afaka mianatra. Anaty fotoana maharitra, loza mananontanona ho an'ny fandrosoan'ny firenena ny fiantraikan'io krizy io.

Fanamby telo sosona ao RDC

Tao RDC, ny 2 Septambra no fiverenana an-tsekoly, saingy tena mety hanahirana ilay taom-pianarana : raho-mitatao telo sosona no mitambesatra amin'ny zon'ireo ankizy kôngôley hahazo fampianarana.

Amin'ny lafiny iray, ny krizy ara-pahasalamana mifamatotra amin'ny nendran-drajako, izay efa hita saika manerana ilay faritra dia loza mitatao foana: 700 ny fahafatesana voarakitra hatramin'ny fiandohan'ny Septambra. Manome toky ireo manampahefana fa hoe efa noraisin'ny firenena ireo fepetra rehetra ilaina hiantohana tontolom-pampianarana tsaratsara kokoa ho an'ireo ankizy. Lahatsoratra iray an'ny Radio France Internationale (RFI) no mitanisa an'i Raïssa Malu, minisitry ny fampianarana ao RDC amin'ireto teny ireto:

Tiako ny hanome toky anareo fa misy fiarahana miasa akaiky amin'ny ministeran'ny fahasalamàna mba ho toerana azo antoka hatrany ireo sekolintsika. Mba ho voatsimbina ireo fepetra iainan'ny ankizintsika eny anivon'ireo toeram-panabeazana rehetra. Ny ministeran'ny fahasalamàna dia handefa fehezan-kafatra izay ho aelin'ireo biraom-pitantanantsika. Tena takiana indrindra indrindra amin'ireo sekoly, ny ray aman-dreny ary ny mpianatra, ny hitandremana ireo fepetra sakana.

Vakio: Mampanahy mafy ny Fiombonambe Afrikàna ny fiparitahan'ny “nendran-drajako” ao amin'ny tanibe

Manampy trotraka an'izany ny olana iray hafa: ireo fepetra tsizarizary iainan'ireo Kôngôley mpampianatra. Ny maro amin-dry zareo dia mandray latsaky ny 140 dôlara amerikàna isambolana, ary mitaky fanondrotan-karama 400%. Cécile Tshiyombo, filohan'ny sendikàn'ireo mpampianatra ao Kôngô (Syeco) niteny tao amin'ny RFI:

Tsy misy fampianarana. Aleo ny filoham-panjakana no hiandraikitra izany satria angamba lasa resaka pôlitika ilay izy, raha tsy izany misy andiana hetsika hatao. Mijaly ireo mpampianatra mitazona ny tsaoka. Androany, takian'ireo mpampianatra amin'ny governemanta ny handoavana amin-dry zareo 500 dôlara. Nirianay ny hifampiresaka, saingy tsy nisy ny fifampiresahana.

Notanterahana ilay fandrahonana, ary nandritra ny roa herinandro, mitokona ireo mpampianatra, indrindra fa ao Butembo sy Béni any Kivu Avaratra, ao avaratra-atsinanan'ny firenena.

Farany, krizy hafa iray no manakana ny fiainana ara-dalànan'ireo profesora sy mpianatra. Dia ireo vokatry ny krizy ara-piarovana manozongozona ny faritra atsinanan'ny firenena noho ireo fanafihana ataon'ny vondrona mpihoko M23. Anatin'io toedraharaha tsy fisiana fandriampahalemana any amin'ireo faritra voabodon'ny M23 io, ireo sekoly dia mitohy ho toeram-pialofana ho an'ireo nafindra toerana, nefa ireo manampahefana ao amin'ny firenena mandidy ny famerenana ny fampianarana. Balira Kakule, talen'ny sekoly ambaratonga fototra iray ao Muchungaji, any amin'ny faritr'i Lubero (avaratr'i Kivu) no nanambara tamin'ny media Congo Quotidien:

Naneho ny zon'ny ankizy hahazo fampianarana ny sasany tamin'ireo nafindra toerana. Hifampizara efitrano fianarana amin'ireo mpianatray ry zareo. Ny maraina, mangorona ny entany ry zareo ary diovina hianarana ireo efitrano fianarana.

Tsy lanin'ny vavonin'ireo sendikà io fanamboamboarana io, izy ireo izay maneho ny tsy hafaliany sy miantso fanaovana ankivy.

Vakio: Iza ireo mpihoko ao anatin'ny “Mouvement du 23 mars” (M23) ao atsinanan'i RDC?

Ao Tôgô, voaràra ny finday

Ao Tôgô, ny 19 Septamba teo no niverina an-tsekoly ny mpianatra. Ampahatsiahivin'ireo sendikà, tamin'ny alalan'ny Coordination des Syndicats des Enseignants du Togo (CSET), tao anatin'ny hafatra iray nalefa tamin'ny 12 Septambra nalefan'i Abalo-Essé Assih, sekretera jeneraly fa:

(…)  tianay ho avoitra ny fitazonana ny fifampiresahana eo amin'ny governemanta sy ireo federasiônan'ny fampianarana, ny fanamafisana ny rafi-pampianarana eo amin'ny lafiny kalitaon'ny fampianarana, […] raha fintinina, ireo fanavaozana goavana ara-drafitra sy ara-pomba fiasa nataon'ny governemanta mba hahatonga ny tontolon'ny fampianarana tôgôley ho rafitra manintona, mety ho an'ny fanofànana hentitra sy tsara kalitao hitondra vokatra azo itokisana.

Raha naneho hevitra momba ny fandraràna ny fampiasàna finday nodidian'ireo manampahefana, Abalo-Essé Assih niteny hoe:

Ry mpianatra malala,(…) araho toy ny anakandriamaso ny fitsipika mifehy(…) momba ny fampiasàna finday any an-tsekoly ary sorohy ny ho lasa remby mora azon'ireo olona ratsy fanahy izay mampiasa tambajotra mba hisarihana anareo ho any anatin'ny fandrik'izy ireo.

Tany aloha ireo manampahefana tôgôley dia efa niditra tamin'ny fampiasàna io fepetra io nandritra ny taom-pianarana  2018-2019 saingy fotoana fohy ihany io fandraràna io.

Raha jerena io tranga vao haingana nitranga tany avaratry ny firenena tamin'ny 20 Jolay 2024 io, taorian'ireo fanafihana djihadista izay nahafatesana miaramila am-polony mahery araka ny voalazan'ny gazety LeMonde, mbola mitoetra ny ahiahy momba ny resaka fiarovana ireo toeram-pianarana.

Amin'izao fiandohan'ny taom-pianarana 2024 izao, ny taham-pidirana an-tsekoly ao Tôgô dia 94,6 % eny amin'ny ambaratonga voalohany. Amin'ny ambaratonga faharoa, ny taha dia 76,6% ho an'ny dingana voalohany ary 35,2 % ho an'ny dingana faharoa, araka ireo tarehimarika ho an'ny taona 2023. Ao Kamerona, ny taham-pidirana an-tsekoly tamin'ny 2022 dia 66% ho an'ny zazavavy ary 73% ho an'ny zazalahy tany amin'ny ambaratonga fototra, ary nidina tany ambanin'ny 50% ho an'ny ambaratonga faharoa.  Tany RDC, efa tamin'ny 2021 ireo tarehimarika farany, miaraka amin'ny taham-pidirana an-tsekoly 79% ho an'ny zazavavy ary 86% ho an'ny zazalahy tany amin'ny ambaratonga fototra. Ho an'ny ambaratonga faharoa, 44% ho an'ny zazavavy ary 70% ho an'ny zazalahy.

Araka ny tranonkalan'ny ONU Info: 

Manodidina ny 98 tapitrisa ireo ankizy efa taonan'ny tokony hampidirina hianatra no tsy mandeha an-tsekoly. Ankoatra izay, 9 amin'ny ankizy 10 no tsy mahay mamaky teny sy tsy mahatakatra andian-teny tsotra eo amin'ny faha-10 taonany.

Araka izany dia mbola fanamby goavana ny famonjena sekoly ho an'ny rehetra, na lahy na vavy, ao Afrika.