Saripikan'i Djaili Amadou Amal ; an'ny Amas Flash, nahazoana alàlana

Amin'ny andavanandrony,  ireo vehivavy ao Sahel dia miatrika herisetra marobe, izay lavin'ny fiarahamonina misy azy ireo ny hiresaka izany imasom-bahoaka. Ny literatiora no hany ahafahany mandrava ireo fadifady sy manomboka adihevitra momba ireny olana ireny.

Tsara ny nataon'ilay ramatoa mpanoratra, safiotra kameroney-egiptiana, Djaïli Amadou Amal.  Djaïli dia niaina fahatanoràna nanahirana: nampanambadiana an-tery teo amin'ny faha-17 taonany tamina lehilahy efa be taona noho izy, nisara-panambadiana izy saingy niverina nanambady lehilahy iray izay hita taty aoriana fa mahery setra. Vonona ny hikatsaka ny fahalalahany amin'ny alàlan'ny fanoratana izy ka tantara dimy noforonina no mitondra ny soniany: “Walaande, l’art de partager un mari” (2010) ; “Mistiriijo, la mangeuse d'âmes” (2013) ; “Munyal, les larmes de la patience” (2017) ; ny famerenana ny  Munyal teo ambany lohateny hoe “Les Impatientes” (2020) ; ary ny “Le harem du roi” (2024) izay tantara farany nosoratany.

Rehefa nitafa tamin'ny Global Voices, tamin'ny alàlan'ny imailaka, amin'ny fo madio ilay vehivavy mpanoratra no miresaka momba ny asany sy ny fanolorantenany miaraka amin'ireo vehivavy ao Sahel.

Jean Sovon (JS): Ireo vehivavy ao Sahel no tena maherifon'ireo tantara foroninao. Amin'ny lafiny inona ireny olona ireny no lasa olona matanjaka sy mampihetsi-po manainga fanahy anao?

Djaïli Amadou Amal (DAA): Any anatin'ireo tantara noforoniko, dia ny fepetra iainan'ireo vehivavy ao Sahel aloha no voalohany. Apetrako mialoka ny fomba fiainan-dry zareo sy ny hetahetany hanana fahafahana. Amin'ny lafiny iray dia amin'ny alàlan'ny fitondràna ireo vehivavy (na ny lehilahy ihany koa), ny mpamaky no tiako hambara, ho tonga saina amin'io fepetra io. Etsy ankilany koa, amin'ny filazàna amin'ireo vehivavy hoe ny tsirairay amin-dry zareo no tokony handray andraikitra ao anatin'ny tolona iraisany hikatsahany ny fahafahany. Faharetana sy fahafoizantena no mandrafitra ny fiainako. Manana faharesen-dahatra lehibe aho ho an'ireo fotokevitra maha- olombelona tsy azo lavina. Izany rehetra izany no namàhana ny fomba fijeriko ny zavatra rehetra sy, amin'ny fomba sasantsasany, manamarina sy manefy ny dikany sy ny laharam-pahamehana ao anatin'ny fanolorantenako anatin'ny literatiora. Ireo mpilalao ao anatin'ny tontolon'ny tantara foroniko no manentana ny fahatsapàko sy ny hetahetako hanao izay hampivoarana ny zavatra rehetra amin'ny resaka fepetra iainanan'ireo vehivavy ao anatin'ny habaka ara-kolontsaina sodaney-saheliàna nipoirako, ary mihoatra lavitra noho izany aza.

JS: Anatin'ireo tantara fononinao, lohahevitra somary fadifady no soratanao, toy ny fakàna an-kery sy ny fanolànana vehivavy. Ahafahanao manana fahalalahana sy fiarovana manoloana ireo firehana tena mpifikitra amin'ny nentim-paharazana ve ny sata maha-vehivavy mpanoratra anao, fantatra erantany? Ahoana no lazain'ireo vehivavy kameroney mpamaky anao?

DAA : Ireo lohahevitra resahako any anatin'ny lahatsoratro dia mifàka amin'ny fanolorantenako sy ny zava-mahaliana ahy. Ao anatin'izay fenitra izay, amin'ny ankapobeny dia tsy manisy fetra ho an'ireo lohahevitra aho. Tsy manontany tena aho momba izay toetoetry ny fady na tsia amin'ireo lohahevitra kirakiraiko. Ireny rehetra ireny, raha ny hevitro, dia fomba fijery tsy misy ilàna azy daholo, indrindra fa rehefa resaka lohahevitra miteraka fijaliana fahatany ho an'ireo vehivavy. Inona no ilàna mitahiry ireny lohahevitra ireny raha jerena ny fijaliana mahatsiravina asainy zakain'ny vehivavy, nesorina tamin'ny maha-olona azy amin'ny anaran'izay tsy haiko hoe foto-mpampianarana inona? Aleo hazava, tsy misy ilàna azy ny fombandrazana, na inona io na inona, rehefa mampijaly sy manaisotra ampahany amin'ny fiarahamonina mamaritra azy. Iraisan'izao tontolo izao ny maha-olombelona sy ireo zo maha-olona ary mitofotra amin'ireo soatoavina maha-olombelona izay mazava loatra fa mbola iraisan'izao tontolo izao ihany koa. Tsy misy fombandrazana afaka hijoro hanitsaka eo ambonin'ireny soatoavina ireny. Ary fanampin'izay, dieny eto isika, tsy nirotsaka avy any an-danitra ho antsika akory ny fombandrazana ! Avy amin'ireo razambentsika izy ireny. Azo antoka fa nivoatra izy ireny vao tonga tamin'izao endriny hitantsika ankehitriny izao. Ireo izay narafitra taonjato maro tany aloha, mety efa tsy ilay amin'izao fotoana izao intsony. Ny andian-taranaka tsirairay, ny vondrom-piarahamonina tsirairay, ao anatin'ny fikatsahany fivoarana sy firoboroboana iraisana ho an'ny olony, dia manefa iraka hanao izay hampandroso ireo fombandrazany manokana mba hifandrindra amin'ny vanim-potoana misy azy. Ny vondrom-piarahamonina iray tsy mahay mampivoatra amin'ny fomba miabo ny fombandrazany dia efa voaozona sahady ho amin'ny fitontongànany. Ary io fivoarany io dia tsy hisy raha tsy noho ireo olona “nahita ny mazava”, ahetsiky ny faharesendahatra lalina momba ny maha-olombelona sy tia mikatsaka ny fahamarinana hoe tokana ny maha-olombelona, tsy miankina amin'ny maha-lahy na maha-vavy, na ny lokon-koditra.

Ho an'ny sisa, tsy mibaiko ny fisafidianana lohahevitra any anatin'ireo lahatsoratro ny lazako amin'ny maha-mpanoratra ahy. Ireo tantara foronina navoakako voalohany dia efa niresaka sahady ireo olan'ny fadifady ao anatin'ny fiarahamoninay.  Ny ambaran'ireo vehivavy kameroney mpamaky ve ? Fantatro fotsiny fa mahazo fanohanana betsaka aho. Marobe izy ireny (ary tsy ireo vehivavy kameroney any an-kafa ihany) no manoratra amiko hilazàny fa tena nanampy azy ireo hiova tokoa ireo bokiko, ary matanjaka ry zareo ankehitriny. Ary andraso, misy koa lehilahy izay mandefa ny fankaherezan'izy ireny aty amiko. Amin'ny ankapobeny dia tsy mamaky ireo manakiana any aminay.

Iverenan'i Djaïli Amadou Amal resahana ny fotoana niainany ny mariazy an-tery sy ny fanapahankeviny ho malalaka sy ho feminista ao anatin'ity lahatsarin'ny media frantsay 20 minutes ity:

JS: Zara raha hita ny haisoratra afrikàna. Nahita fiovàna ve ianao, tao amin'ny tanibe na tany an-kafa? Vitan'ireo trano fanontàna ve ny manova ny tontolon'ny boky amin'ny fanaovana ny fahazoana boky sy ny vidiny ho takatry ny afrikàna mpamaky?

DAA : Mandeha moramora angamba kanefa azo antoka fa mivoatra sy miova ny tena zavamisy. Feo iray hafa an-jorony tanteraka mihitsy ny haisoratra afrikàna ao anivon'ny haisoratra manerana izao tontolo izao. Ary miha-hajaina hatrany hatrany io feo io noho ny fisokafan'ny olona amin'ny tontolo. Ilaina anefa na izany aza ny manamarika ao amin'ny tanibe fa ny tena sakana fototra ho an'ny haisoratra afrikàna, atsimon'i Sahara indrindra indrindra, dia ny faharefoana ara-drafitra manodidina ny tontolon'ny boky. Amin'ny ankapobeny dia tsy mahomby ny pôlitika momba ny boky, ary io, rehefa ampiarahina amin'ny tsy fahampian'ny fitaovan'ireo tranoprinty, no mametra ny fanelezna sy ny fahafaha-mifaninan'ireo boky novokarina tao amin'ilay tanibe, rehefa tonga eny amin'ireo olontsotra saranga antonony fa amin'ny vidiny lafo ireo boky novokarina avy any ivelany.

Eo amin'ny resaka sandany, teo amin'ny toerako aho dia niezaka ny nitondra vahaolana tamin'ny fitahirizana ireo zo amin'ireo asasoratro ao Afrika atsimon'i Sahara, mba ho tahaka izany ihany koa ireo lahatsoratra mitovy ihany novokarina tany Eorôpa ka hiarahana manonta amin'ny sanda ampahatelon'ny vidiny iraisampirenena rehefa ao an-toerana.

JS: Iza ireo mpanoratra, lahy na vavy, avy ao Afrika atsimon'i Sahara, malaza na tsia, atoronao an'ireo mpamaky antsika avy any amin'ireo firenena any Atsimo, mba hahitàna misimisy kokoa ny fahasamihafana rehetra misy any amin'io ampahany amin'ny tanibe io?

DAA : Misy maro ao anatin'io rejisitra io. Tsy mbola lisitra feno anefa, tanisaiko i Fatou Diome, vehivavy mpanoratra, poeta ary profesora amin'ny oniversite fantsay-senegaly ; Mbarek Ould Beyrouk, Maoritaniàna mpanao gazety sy mpanoratra ; Danielle Éyango, Kameroney mpahay lalàna, poeta ary mpanoratra ; Imbolo Mbue, vehivavy safiotra amerikàna-kameroney mpanoratra.

Taorian'ny fanontàna ny tantara farany nosoratany “Les Impatientes” izay mampiseho ny zava-niainan'ireo vehivavy telo voaheloka hanam-paharetana hatrany amin'ny androm-pahazazàny mba hanantena izay vady nomanina ho azy, Djaïli Amadou Amal dia noraisina tao amin'ny trano fitenenan'ny  Tv5monde tamin'ny Janoary 2021. Tamin'io fotoana io, niteny momba ny fanolorantenany hiady amin'ny herisetra atao amin'ny vehivavy ilay ramatoa mpanoratra, isan'izany izay ataony amin'ny alalan'ilay fikambanany “Femmes du Sahel” miasa ho amin'ny fampandrosoana ny vehivavy ao avaratr'i Kamerona.