Iray amin'ireo sary hosodoko nataon'i Roméo Mivekannin mampiseho an'i Béhanzin eo amin'ny sezany, Roméo Mivekannin eo aoriana, maka ny toeran'ny vadin'ny mpanjaka , mitazona ny elo. © Roméo Mivekannin

Ity lahatsoratra ity dia naverin'ny Global Voices navoaka, ampahany amin'ny fiarahamiasa amin'ny www.afriquexxi.info. Ny lahatsoratra niandohana dia afaka jerena ao amin'ny tranonkalan'ny Afriquexxi.

Hatramin'ny fanandevozana ka hatramin'izao, nanompo hatrany ny tombontsoan'ny kapitalisma erantany ny vatan'ireo Afrikàna, na lahy na vavy. Nanomboka tamin'ireo Maraokàna nitafy dika avy amin'ireo marika fantadaza eorôpeàna, ka hatramin'ireo « mpifindramonina ara-toekarena » natsipin'ny ranomasina na nohararaotina, mandalo amin'ireo fako indostialy ararak'ireo Tandrefana sy tsimponina amin'ny tànana tsotra izao… Manazava ny asan-dry zareo ny artista, toa an'i Roméo Mivekannin,  amin'ny alalan'ireo asakanton-dry zareo, ary mamboraka ny fifandraisany amin'io fanontoloana tsy mifandanja io.

Teraka tao Bouaké any Côte d'Ivoire tamin'ny 1986, Roméo Mivekannin dia iray amin'ireo mpanakanto tena malaza eo amin'ny tontolon'ny zavakanto amin'izao vaninandro ankehitriny izao. Beninoà, arantin'ny Galerie Cécile Fakhoury (miorina ao Abidjan, Dakar, Paris), Roméo Mivekannin dia nandalo ny École nationale supérieure d’architecture de Toulouse (Frantsa). Ireo hosodokony natao tamin'ny acrylique dia eo ambony takela-damba nozairina hifanosona ary nalona ela tanaty fangaron-dokon-javamaniry nentim-paharazana. Amin'ny ankapobeny dia mainty sy fotsy, matetika ireo hosodoko no maka ireo endrika na asa notsoahana avy amin'ny tantaran'ny zavakanto tandrefana, mba hampidirana indray ao anatiny ny vatana mainty. Na ilay mpanakanto izy tenany aza dia maneho ny tenany any anatin'ireo asa foroniny miaraka amin'ny sarintena miloko manga.

Zafiafin'i Béhanzin, ilay mpanjakan'ny Fanjakan'i Dahomey (Bénin ankehitriny), resin'ny Frantsay tamin'ny faran'ny taonjato faha-19 ary nalefa sesitany tao amin'ny nosy Martinika aloha, avy eo tany Alzeria, Roméo Mivekannin dia nahavita andiana sary hosodoko niainga avy amina saripikan'ny fiainana an-tsesitanin'ilay mpanjaka. Ny sasany tamin'izy ireny dia haranty eo anelanelan'ny 4 Ôktôbra 2024 sy 5 Janoary 2025 ao amin'ny Conciergerie de Paris, mandritra ilay fampirantiana « Révélation ! Art contemporain du Bénin ».

Ny tohin'ity lahatsoratra ity dia ny fitantaràn'i Romeo Mivekannin araka ny fomba filazany azy manokana: 

Dia an-tsokosoko tao amin'ny fireneny

Somary mifamahofaho ihany ny tantaran'ilay andiany nosoratako momba an'i Béhanzin, Mpanjakan'i Abomey. Raha ny marina,  zafikeliny i Yvette, iray tamin'ireo renibeko. Araka izany dia loham-pianakaviana ny rainy ary nitàna toerana lehibe tao Abomey (tanàna any atsimon'i Bénin) tamin'ny fotoana nandefasan'ny Frantsay an'i Béhanzin hiaina an-tsesitany tany Martinika, tamin'ny 1894, avy eo tany Alzeria. Io renibe io no nampiditra tato anatiko ny soatoaviny sy nitantara tamiko ny fahitàny ny tantaran'i Bénin. Toy ny efa fanao teo anivon'ny fianakaviako, rehefa tonga ny fotoana namaranako ny fianarako, dia nalefa tany Frantsa aho. Rehefa tonga tao Frantsa, tsy maintsy nampanginiko ireny soatoavina napetraka tato amiko ireny. Eto Frantsa, indraindray atao izay hahafantaranao fa izay mampirehareha anao, mila apetraka an-joro kely aloha. Araka izany dia tafiditra tanaty tontolo vahiny iray aho, izay sarotra ho ahy ny hamantatra ny tenako. Tsapako ho tsy maintsy niondrika aho, nefa tany Cotonou, rehefa misy olona avy any Abomey tafahaona amin'ny renibeko, fiarahaba mpanjaka no ataon-dry zareo azy!

Indray andro, niverina avy any Frantsa aho, hiala sasatra, ary tsy tao an-trano ireo ray aman-dreniko. Nandeha an-tsokosoko aho nankany Abomey, toy ny hoe mpizahatany, niaraka tamina Alemàna mpitsidika. Mazava ho azy, any aminay, tsy fanao izany : rehefa mpikambana ao anatin'ny vondrom-piarahamonina ianao, mila milaza mialohan'ny fahatongavanao. Raha toa aho ka nisy nahafantatra, dia tena faniratsiràna tanteraka no nandraisana izany. Amin'ny ankapobeny, ny fianakavian'ny mpanjaka dia tena fatra-pifikitra amin'ny nentindrazana, manana ny fitsipiny sy ny lalànany. Saingy naniry ny hahafantatra misimisy kokoa momba ny tantaran'io fanjakàna io aho, mba hampitaha ny zavatra nolazain'ny renibeko tamiko sy ny mety ho reko tany Frantsa sy tany Eorôpa, fitantaràna roa izay matetika no samihafa fototra.

« Eo anantrehan'ny hafa, sady mandresy ianao no resy koa »

Tamin'io vanim-potoana io aho no nanomboka nikaroka sy nanangona ireo sarim-pianakavian'ny mpanjaka. Nanodidina ahy, tao Bénin, fisalasalàna betsaka no natrehako. Tsy nino ahy ireo oloko rehefa nasehoko azy ireo ny sary, noheveriny ho fihetsiketsehana ilay izy. Satria ireo mpanjakan'i Abomey dia  noheverina ho toy ny andriamanitra, mazava ho azy fa tsy azo natao ny naka sary an-dry zareo! Rehefa atambatra, sary tahiry niisa telopolo teo no voaangoko momba ny fiainan'i Béhanzin tany an-tsesitany, ny voalohany dia sary ahitàna azy tao amin'ny Fort Tartenson, tao Martinika, toerana nandefasana azy voalohany tamin'ny 1894. Amin'ny ankapobeny izy ireny dia mitantara ny diany manontolo teo anelanelan'ny sesitany sy ny fahafatesany, tamin'ny Desambra 1906 tao Alzeria.

Teo anelanelan'ny 2019 sy 2022 aho dia niasa tamin'ireny sary ireny mba ho atao hosodoko, izay avy eo naranty tao Parisy, tao amin'ny galerie Éric Dupont. Tany am-piandohany dia nanana habe 10×12 cm toy ny karatra paostaly ireo saripika. Koa satria zavadehibe tamiko ny hamerenana milalao ny zavanisy ho toy ny tantara an-tsehatra, ho entiko manatontosa ny hosodokoko dia  nohalehibeaziko izy ireny avy eo mba hanana habe toy ny olona. Miasa amina takela-damba aho izay efa natsoboko mialoha tao anaty ranona “élixir”, izany hoe ravin-javatra voatoto nafangaro alikaola amidy anaty tavoahangy ao Bénin, antsoina hoe « atingo ». Talohan'ny nahafatesany, nentin'ny raiko tany amin'ireo toerana tsara fividianana azy ireny aho. Ankehitriny, izaho ihany no mikarakara azy ireny amin'ny alàlan'ireo ravina novidiako – tsy afaka ny ho ny tena ihany no hioty azy ireny satria mila fahalalàna goavana sy fahaizamanao manokana izany. Herinandro maro ireo takela-damba no alona. Avy eo, atambatambatro maromaro mba ho lasa lamba tokana : tena zava-dehibe ho ahy ny hoe takela-damba maro no natambatra ho anatin'ny hosodoko.

Ho anay, mifono hevi-dehibe mandritra ny androm-piainana ny lamba, tena vonto ny vatana ara-bakiteny izy ireny, hatramin'ny lambamena ifonosana rehefa maty. Amin'ny fampitambarana takela-damba maro, jeôgrafia maro no atambatro. Io fomba fanao io, amin'ny ampahany, dia mifamatotra amin'ny tantarako: teraka tao  Côte d’Ivoire aho, nandositra ny kaominisma tao Bénin ireo ray aman-dreniko, ary izaho nandeha any Eorôpa avy eo. Nifandrirotra teo anelanelana lafy maro hatrany aho. Eo am-pandaozana, very zavatra kely foana ny tena, ary rehefa miverina an-tanindrazana dia tsy heverin'ny olona ho tena Beninoà intsony. Manoloana ny hafa, sady mandresy ianao no resy koa…

Ny fanandevozana an'i Béhanzin, « fady iray tokony ho alàna sarona»

Na izany na tsy izany, rehefa ampy fotoana tsara nilonana ny lamba, dia hamainiko, araikitro amin'ny rindrina, soritako ny sary mifanaraka amin'ny haben'ny olona, ary dia manomboka mandoko aho. Alohan'ny hanaovako zavakanto dia ezahako indrindra indrindra ny hanakatra ny hetsika sy gadona. Miasa malaky aho, mampiasa acrylique. Ho ahy, tena zava-dehibe ny fihetsika. Indraindray, mamerina in-2 na in-telo aho satria tsy afa-po. Amin'ny ankamaroan'ireo sary, dia ny tenako no asehoko an-tsary, saingy tsy amin'izy rehetra.

Nandritra ny volana maro aho no tsy niasa afa-tsy tamin'io tetikasa io ary efa nahavita hosodoko roampolo eo. Tsy dia salama tsara ny raiko tamin'izay, ary niriako mafy ny hahavita hamarana ilay andiany. Tany am-piandohana, tsy dia tiany loatra ilay izy. Nampanahy azy ny hamoahako io tantara io, izay, araka ny heviny, tsy tokony havoaka ivelan'ny fianakaviana, ary hamoha fota-mandry aho. Ny tantaran'ny fanjakàn'i Abomey, ny sesitany niainan'i Béhanzin, ny fanjanahantany, ratra iray tsy mbola tena nikombona io.  Hoy ny raiko tamiko : « Any ianao no miaina, azonao antoka ve fa tsy hanohintohina anao izany ? » Saingy izaho mino fa, tamin'ny farany, takany ary nankasitrahany. Ny Jona 2021 no nisokatra ny fampirantiana, ny ampitson'ny nandevenana azy. Ho ahy, misy ny talohany sy ny taorian'io andiany io.

Nandre karazana fanakianana maro aho nandritra ny fotoana nanaovana ilay fampirantiana. Tsy isalasalàna fa io no asa nataoko tsy dia mitodika loatra tamin'ny resaka ara-barotra, fa nataoko koa anefa izy io ho an'ny zanako lahy. Ny fanadevozana an'i Béhanzin sy ny fanjakan'i Abomey dia mitoetra ho fady iray, izay heveriko fa mila alàna sarona. Tsy tompon'antoka tamin'io tantara io ireo izay velona ankehitriny. Ho ahy, zavadehibe ny mahafantatra ny lafiny rehetra tamin'izany sy ny miverina mitompo azy ireny. Tsy maintsy tantaraina raha tianao ny hitohy hisy. Amin'izao fotoana izao, mbola manangona saripika aho momba ny fiainana an-tsesitanin'i Béhanzin. Ohatra, hitako ho mahaliana ihany koa ny mahafantatra ny sary navelany tao Martinika, tanim-panandevozana. Fony aho tany tamin'ny Desambra 2023 hanao ilay fampirantiana « Révélation ! » momba ireo Beninoà mpanakaton'ny vaninandro ankehitriny, nisy olona reko nikiaka ny hoe : « Béhanzin, tsy handao velively an'ity nosy ity ianao ! » Ho an-dry zareo Martinikey dia toy ny iray isan'ireo razamben-dry zareo izy. »

Ity fanadihadiana anaty lahatsarin'ny  Tv5monde ity no manasongadina ireo asakanton'ilay artista: