Image of ‘Radio Shanson’ in Ukrainian, screenshot from Shanson FM YouTube channel.

Tsy voatery hitovy daholo ny dikanteny frantsay ifampiresahana manerana ny lafivalon'izao tontolo izao. Ato anatin'ny fizaràna “An'ny voambolana ny fitenenana”, asongadinay ireo voambolana na fomba fiteny miavaka ho an'ny faritra iray, firenena iray, na vondrom-piarahamonina iray, sy ireo tsy mety adika ka tazonina ho amin'ny fiteny frantsay ihany na adika amin'ny ampahany, ary farany dia ireo voambolana frantsay mitsofoka any anatin'ireo fiteny hafa, tsy nasiana fandikàna sy matetika maka dika vaovao mihitsy.

Hita eto avokoa ireo fizarana rehetra nataonay teo aloha: Les mots ont la parole.

Androany, ireto fomba fiteny telo ireto no nosafidianay:

Nionsologie: amin'ny fiteny lingala, ny “nionso” dia midika hoe “rehetra” ary nanome heviny ity fomba fiteny “nionsologie” ity amin'ny fiteny frantsay ampiasaina ao RDC. Izy io dia anondroana ireo manampahaizana sandoka izay ny tena ahitàna azy dia ety anaty tambajotra sôsialy ary manome ny heviny amin'ny resaka rehetra mandeha, milaza tena ho tsara toerana hanao izany.

Ity lahatsoratra ao amin'ny Global Voices ity dia manoritsoritra amin'ny antsipirihany io fotokevitra momba ny sarintsarim-pahalalàna izao rehetra izao io:

Ireny « nionsologues » ireny, izay indraindray antsoina ihany koa hoe « toutologues », dia mazàna no mifototra amin'ny zava-mampientanentam-po sy ireo vinavina mba hisehoana ho mahay kokoa na mahfantatra kokoa noho ny hafa.

Шансон: Ity voambolana okrainiàna ity, tononina hoe ‘chanson’ dia manana ny niandohany avy amin'ny voambolana frantsay chanson, saingy maka endrika manokana ao anatin'ny kolontsaina okrainiàna. Izy io dia manondro ireo asakanto artistika mampivady ny mozika sy ny teny, nefa ampiasaina indrindra indrindra amina karazana hira anankiroa: ireo avy amin'ny kolontsaina pop, izay hiraina any anatina karaoke, sy ireo tena miavaka avy amin'ny tontolon'ny heloka bevava izay, nandritra ny vanimpotoana sôvietika dia nitrandraka ny kaody artistikany manokana tamin'ny alàlan'ireo tombokavatsa, hira, fitenin-jatovo sy fomba fanehoankevitra hafa manokana ho an'io tontolo io. 

Indro misy angon-kira iray misy ireo hira amin'ny endriny pop okrainiàna:

Autodafé: Avy amin'ny pôrtiogey na espaniôla ny fomba fiteny hoe « autodafé ». Ny fomba fiteny hoe « auto de fé », izay manam-piaviana latina: « actus fidei », ary midika hoe « asam-pinoana ». Tany am-piandohany izy io dia fivalozana imasom-bahoaka nokarakarain'ny Fitsaràna Katôlika, natomboka tamin'ny 1478, rehefa azo indray ny Saikinosy Iberiàna taorian'ny taonjato maro nifehezan'ny miozolmàna azy. Iraka noraisin'ilay Fitsaràna hotontosainy ny « hanadio » io faritra io ka lasibatra manokana tamin'izany ireo miozolmàna sy jiosy nampangaina ho tsy nivadika tanteraka hanaraka ny finoana katôlika. 

Rehefa nandeha ny fotoana, lasa nidika ho famonoana imasom-bahoaka tamin'ny alàlan'ny fandoroana an'ireo olona voaheloka ho mpivadi-pinoana izy io. 

Araka ny voalazan'ny Larousse, io fomba fiteny io dia azo anondroana ihany koa ny « famotehana amin'ny alàlan'ny afo ny zavatra iray (indrindra fa ny boky) izay helohina mifanaraka amin'ny tanjona mitovy hoe « fanadiovana » hevitra. Tamin'ny 2022, ny Amnesty International dia niteny momba ny autodafé maoderina rehefa nisy pastora evanjelika iray tao Etazonia nandoro imasom-bahoaka ireo boky notsarainy ho toy ny demôniaka (eto dia ny Harry Potter sy Twillight). 

Ity lahatsoratry ny Global Voices ity no mampiseho tsara ny fampiasàna ny hoe “autodafé”:

Fakàna sary an-tsaina ihany ilay seho “autodafé” ao anatin'ny tantara noforoniko. Nampitroatra ahy ny famarotana malalaka ny Mein Kampf, ny hoe maha-boky nahalafosana betsaka azy tao Inda, indrindra fa teny anivon'ny tanora. Hatramin'ny nahatongavan'i Modi ho eo amin'ny fahefana nasiônaly, na ny antokony hindoista mpanambony tena sy mpanavakavaka BJP, hatramin'ireo fanambaràna faobe sy tsy misy henatra milaza ho mpomba an'i Hitler avy amin'ireo mpifidy azy, niriako ny hiresaka momba izany tao anatin'ilay tantara noforoniko.

Raha toa ianao manana voambolana na fomba fiteny hozaraina, mba ho entina haseho ao anatin'ny fizarana ataonay “An'ny voambolana ny fitenenana- Les mots ont la parole”, mifandraisa aminay: filip.noubel@globalvoices.org