Trano iray ahitàna ny tokotaniny tondraky ny rano taorian'ireo orambe. Saripika an'i Bobbybopy tao amin'ny Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0 Deed)

Nosoratan'i Grace Kobare

Niaina rotsak'orana tafahoatra sy tondradrano tampoka i Kenya, indrindra teo antenantenan'ny volana Martsa hatramin'ny May tamin'ity taona ity. Ny orana Martsa-Aprily-May (MAM) dia niteraka rotsak'orana henjana be nanerana ny faritra maro tao amin'ity firenena ao Afrika Atsinanana ity, isan'ireny ny lembalemban'ny Farihy Victoria, ny Lohasahan'i Rift, ireo faritra avo amin'ny ilany andrefana sy atsinanan'ny Lohasahan'i Rift (isan'izany ny faritr'i Nairobi), ireo faritra iva ao atsimo atsinanana, ny morontsiraka, ary ny faritra avaratra atsinanana. Niteraka fahavoazana goavana tany amin'ireo distrika 42 amin'ny 47 tao Kenya ireo rotsak'orana. Nairobi renivohitra, Homa Bay, Kajiado, Mandera sy Nakuru no tena voa mafy indrindra tamin'ireo tondradrano.

Tamin'ny 2020, mihoatra ny 50 isanjato amin'ireo Keniàna no niasa tamin'ny sehatry ny fambolena. Ny 10 May 2024, nihoatra ny 41.000 acres (16 592,11 hektara) amin'ny tany azo volena no difotry ny rano, ka marobe ireo tantsaha no very fivelomana. Tamin'ny 29 Aprily, voahelingelin'ny tondradrano ny varotra nanerana ireo distrika marobe. Nisy fiantraikany tamin'ny asa andavanandro isam-paritra ny fahapotehan'ny làlana sy tetezana, niaraka tamin'ny fanakatonana ny làlana nampifandray ireo distrika.

Tamin'ny 14 Aprily, nambaran'ny governemanta fa efa nisy ekipa mpanao vonjy taitra vonona ny hanao fanamboarana sy fikojakojàna ary hiantoka ny fitohizan'ireo tolotra ilain'ny vahoaka, satria efa nampoizina ny ho fahasimbàn'ny làlana, tetezana, ny toeram-pianarana, ny fotodrafitrasa ho an'ny fahalasamàna, ary ireo tranobe fonenana. Tamin'ny 26 Aprily, taorian'ny nanapariahana ireo mpiasa mihoatra ny 150 sy ireo mpirotsaka an-tsitrapo niisa 1.000 mba hanampy tamin'ireo ezaka fiatrehana ny tondradrano, ny Vokovoko Mena ao Kenya dia nitatitra hoe tototry ny asa ary nandefa antso tolo-tànana avy amin'ireo fikambanana hafa. 

Araka ny notaterin'ny Africanews, ny fiakaran'ny rano haingana be no fanamby iray goavana natrehan'ireo tantsaha nanomboka tamin'ny tapaky ny Martsa. Nahatonga ireo toeram-pambolena tsy ho azo nidirana ary nanakorontana be ny asa fambolena izany. Martha Waema, tantsaha avy ao amin'ny distrikan'i Machakos, Kenya, dia nanantena tombony KSh 200,000 (1.500 dôlara amerikàna) avy amin'ny fampiasambolany KSh 80,000 (613 dôlara amerikàna) tamin'ny voly katsaka, voanjo, laisoa, voatabia ary kale (laisoa ngita ravina). Kanefa, diso ny fanantenany. Nandritra ny 38 taona naha-tantsaha azy, nilaza izy fa tsy mbola niaina fatiantoka goavana tahaka izao. Nisy fiantraikany tamin'ny fitoniany ara-bola, ny fahamarinan-toerany ary ny fanànany fijery miabo ilay faharavàna.

Ny sampandraharaha nasiônaly misahana ny haintany   (NDMA) dia nitatitra, tamin'ny Martsa, fa nanodidina ny 1,9 tapitrisa ireo Keniàna no tra-pahasahiranana sy nila tohana ara-tsakafo noho ny rotsak'orana henjana niainan-dry zareo. Niantso tolo-tànana ny NDMA mba hanomezana sakafo tsy tapaka sy fanomezana ara-bola tsy araham-pepetra, indrindra ho an'ireo vondrona marefo tany amin'ireo faritra mora tratry ny tondradrano.

Nibaribary hatrany hatrany ny vokadratsy nateraky ny tondradrano, miaraka amin'ny ranobe miparitaka manimba ny vokatra. Difotry ny rano ireo faritra fambolena manamorona renirano maro, nitondra fahavoazana goavana. Ankoatra izay, mihoatra ny 9.000 ny biby fiompy very ary tany fambolena mirefy 41.000 acres raha kely no difotry ny rano. 

Nisy fiantraikany be tamin'ny rafitry ny sakafo tao Kenya ireo orambe nivatravatra, nahatonga ireo manampahaizana hampitandrina manoloana ireo fanamby mananontanona sy ny filàna fandraisana fepetra mandaitra. 

Lazain'ireo manampahaizana fa mba hanamaivanana ny vokadratsy entin'ny fahasimban'ny tany vokatr'ilay tondradrano dia zavadehibe ny hampiharana ny fitantanana maharitra ny tany.

 John Mutunga, mpikambana ao amin'ny antenimieran'i Tigania Andrefana (MP) izay filohan'ny vaomieran'ny fambolena ao amin'ny Antenimeram-Pirenena, dia nilaza fa ny fahabetsahan'ny fatran-drano tafahoatra dia mety hanohintohina ny fivelaran'ny fàka sy hanakana ny fitomboan'ny vokatra, ary tena mety hitondra fihenàn'ny fiotàzam-bokatra amin'ity taona ity. Notohizany tamin'ny filazàna fa ny fihitaran'ny vanimpotoanan'ny orana tamin'ity taona ity dia “miteraka loza mananontanona amin'ny vokatry ny fambolena eto amintsika”. Ny fikaohan'ny riaka ny tany, izay tsy vitan'ny hoe maninmba ireo tany any ambony fotsiny, fa manimba ihany koa ny firafitry ny tany, dia hanohintohina ny fahafahana mamokatra mandritra ny fotoana maharitra.

Hiatrehana ireny fanamby ireny, nanosoka hevitra i  Mutunga ny mba handraisan'ny tantsaha ireo fomba fiarovana toy ny fanatsahana ny tany atao kitohatohatra sy fametrahana bozaka manaraka paikady ho fampihenàna ny fitomboan'ny tany entin-driaka ary hitantanana amin'ny fomba mahomby ny fitsihan'ny rano. Mba hanoherana ny vokadratsin'ny rano mitobòka, izay mitarika ho amin'ny fahaverezan'ireo mineraly tena ilaina, mahatonga ny zezika tsy hahomby ary ilàna fampiasambola fanampiny, mbola nanoro hevitra lavidavitra kokoa an'ireo tantsaha izy mba hisaina fomba firoso hafa azo ampiharina, toy ny fomba fambolena biôlôjika, mba hamerenana ireo otrikaina ilain'ny tany sy hitazonana ny fahafahany mamokatra.

Araka ny voalazan'ny Africanews, toa an'i John Mutunga, Jane Kirui, tomponandraikitra iray amin'ny fambolena avy ao amin'ny governemantan'ny distrikan'i Narok, dia nanitrikitrika ny lanjan'ny fiasàna tany atao mikitohatohatra sy ireo fepetra hafa toy ny fambolena voly rakotra, izay zavamaniry volena mba hiaro sy hanatsara ny fahasalaman'ny tany ary hisorohana ny fikaohan'ny riaka, toy ny “trefle”, pitipoà, ampemba mba hanatsaràna ny fitrohany rano.

Ny Pôlitika 2023 momba ny Fitantanana ireo Tany Azo Volena dia zavadehibe ihany koa amin'ny fandraisana an-tànana io fanamby io. Ny sekretera voalohany miandraikitra ny fambolena, Paul Ronoh, dia nanamarika fa “Ilay pôlitika dia hanome rafitra ho fanombànana ny tany manerana ireo faritra ekôlôjika isankarazany ary hamaritra ny otrikaina voatahiry ao anatin'izy ireny. Ho ampiasaina ihany koa izy io ho toy ny tondrozotra amin'ny fikarakaràna ny tany ary ho taridàlana amin'ny fametrahana ireo firotsahana an-tsehatra ho fanatsaràna ny fahasalamàn'ny tany.” Hita ao anatin'ilay pôlitika ireo endri-javatra toy ny fomba fitantanana maharitra ny tany, ireo firotsahana an-tsehatra manokana toy ny fanaovana voly rakotra sy ny fiasàna tany atao mikitohatohatra mba hanatsaràna ny fitsihan'ny rano, ary ireo taridàlana momba ny fikarakaràna ny tany mba hamerenana ny fahalonàhany. Fanampin'izay, itrikitrihan'izy io ihany koa ny fampitomboana ny fahafaha-manao, ny fikarohana ary ny fomba fanao maharitra mba hiarovana ireo loharanon-karena ao anaty tany mandritra ny fotoana maharitra.

Raha nahariharin'ireo tondradrano tamin'ny MAM ny tsy maha-araka ny tokony ho izy ireo fiomànana tao Kenya mba hiatrehana ny loza, manasongadina ny filàna maika ny fitantanana maharitra ny tany sy fahaizana mitsinjo lavitra tsara, mbola ho hita eo kosa raha toa ireo paikady fampaharetana sy fanalefahana naroson'ireo manampahaizana ka ho ampiharina mba hitantanana tsara izay mety ho endrika rotsak'orana mivatravatra amin'ny hoavy.