Nasrin Bassiri. Saripika avy amin'i Yana Kaziulia (fampiasàna nahazoana alàlana).

Ity tantara ity dia ampahany amin'ireo andiany “Portraits of exile” izay mitrandraka ny zavatra iainan'ireo vehivavy iraniàna any am-pielezana mikatsaka ny fahafahan-dry zareo sy mampiseho ny faharetan-dry zareo. Ny tantara dia milaza ny fahatsiarovana ny fahafatesana nampalahelo nahazo an'i Mahsa Jina Amini, vehivavy kiorda maty teo amin'ny faha-22 taonany teny an-tànan'ny pôlisin'ny fitondrantena noho ny tsy nandrakofany manontolo ny volony. Niteraka onjam-panoherana nidadasika be nanerana an'i Iràna ity tranga ity, izay mbola mitoetra hatramin'izao na eo aza ny fitomboan'ny famoretana ataon'ny governemanta.

Rehefa nirodana ny fitondram-pianakaviana mpanjaka Pahlavi tao Iràna tamin'ny 1979 dia anisan'ireo Iraniàna tany ivelany avy hatrany dia niverina an-tanindrazany i Nasrin Bassiri, 33 taona tamin'izany.

Amin'ny maha-mpikatroka pôlitika avy amin'ny elatra havia azy, tsy andriny ny niverenana tany amin'ny fireneny, feno fanantenana fa hiaina an-kalalahana izao rehefa tapitra ny fanjakan'i Shah.

Mety tonga talohan'ny nahatongavan'i Ruhollah Khomeini, ilay voalohany nitarika ny Revôlisiôna Islamika aza izy, “raha toa izy ka afaka nahazo tapakila.” Fa tsy izay, andro roa taoriana izy no tonga, hoy ny tsiarony.

Tsy nizotra araka izay noheverina sy ny faniriana ny fiverenany. Niaraka tamin'ny fiverenan'i Khomeini tao Tehran avy any Parisy tamin'ny Febroary tamin'izay taona izay, noraisin'ilay mpitari-pivavahana ny fahefana ary dia nihena ny hirika ho an'ireo izay tsy nifanaraka tamin'ny fahefan-dry zareo.

Manana PhD amin'ny siansa pôlitika avy amin'ny anjerimanotolon'i Graz ao Aostralia i Nasrin, ary talohan'ny Revôlisiôna Iraniàna dia nonina tao Berlin, Alemaina, toerana nampianarany tao amin'ny Sekoly Fianarana Toekarena ao Berlin.

“Noheveriko fa tsy ho vitan'ireo mpivavaka mahery fihetsika ny hàka fitondràna. Izaho nino hoe nanànan'i Iràna betsaka ireo vehivavy mavitrika sy nahita fianarana, ary ninoako hoe tsy ho azo eritreretina ho afaka hifehy ry zareo mahery fihetsika,” hoy izy nahatsiaro. “Nataoko ambanin-javatra ny rafitra ara-pinoana sy ny tanjaky ny maoske, izay nampiasain'izy ireo ho fototra,” hoy i Bassiri manampy rehefa nitantara ny tantaram-piainany tamiko izy raha ilay izahay nipetraka teo an'efitranony tao Berlin iny, ny varavarany izay mivoha manoloana ny zaridaina iray voahodidin'ireo hazo “peupliers ” sy kirihitra voninkazo.

Tamin'ny alàlan'ilay famonoana faobe ireo pôlitisiàna an'arivony maro tsy nitovy hevitra taminy, indrindra fa ny avy amin'ny elatra havia, tany am-ponja nandritra ny andian-taona 1980s, dia lasa niharihary ny toetra mahery setran'ilay fitondràna vaovao. Io herisetra io dia nihitatra ivelan'ny sisintanin'i Iràna, nanao lasibatra an'ireo mpanohitra tany ivelany. Isan'izy ireny ireo Kiiorda efatra mpikatroka pôlitika maty voatifitra tamin'ny 1992 tao amin'ny trano fisakafoanana Mykonos tany Wilmersdorf, Berlin, naman'i Nasrin ny iray tamin'ireo.

Nandositra an'i Iràna, niverina tamin'ny fikatrohana tao Berlin

Taona efatra sy volana sivy taty aorian'ny nahatongavany tao Iràna, izay nandritra izany izy dia nampianatra tao amin'ny Anjerimanontolon'i Tehran, niaraka nanorina ny Fikambanana Nasiônalin'ireo Vehivavy, ary niaina tany am-piafenana nandritra ny taona roa, voatery nandositra an'i Iràna i Bassiri.

Raha niatrika ny vanim-potoanany nanjombona ny anjerimanontolon'i Tehran, niaraka tamin'ny fanakatonana azy noho ilay “Revôlisôna ara-Kolontsaina“-n'ny fitondrana vaovao, dia nandositra nankany Tiorkia izy. Niaraka tamin'ny fanampian'ny mpitaridia iray tao an-toerana — mazàna antsoina fahatany ho “mpanondrana an-tsokosoko” — nandeha an-tongotra no niampitàny ny sisintany.

Mpitady fialokafolana no nahatongavan'i Bassiri tao Berlin tamin'ny Desambra 1983, ary dia nanomboka teo ny fiainany an-tsesintany. Tsaroany fa nankarary azy ny nahita ireo fiara fitateram-bahoaka niandry ny hamindra ireo mpandeha teo an-tseranam-piaramanidina teo an-tanàna satria io no nanamarika ny zavanisy momba ny fiverenany. Nanao vy very ny ainy izy mba handosirana an'i Iràna, saingy tsy faly tafaverina tao Alemaina. Na nisy aza ny fahasahiranana ara-bola, notohizany ny fikatrohany ara-pôlitika, izay ankehitriny dia mitodika amin'ny fanoherana an'ireo ayatollahs mitondra ao Tehran.

Fony nipetraka tany Berlin Andrefana, renivohitr'i Alemaina Andrefana tamin'izany fotoana izany, tafiditra anaty vondrom-piarahamonina iray i Bassiri, vondrona izay nanome fialofana ho an'ireo Iraniàna pôlitisiàna mpanohitra tany amin'ny 1980s. Tany am-piandohany ireny olona ireny dia niditra tao Berlin Atsinanana, talohan'ny nanohizan-dry zareo ny diany namonjy ny fahalemana tany Berlin Andrefana. Naka tombony tamin'ny fahaizany ny fiteny alemàna, nanampy ireo andiana Iraniàna mpitsoa-ponenana i Bassiri, namaha ny olana andavanandron'izy ireny.

Lasa mpikambana tao amin'ny Filankevitry ny Mpitsoa-ponenana tao Berlin izy tamin'izany fotoana izany, ilay hany Filankevitra Alemàna ho an'ny Mpitsoa-ponenana tamin'izany, ary nitazona toerana lehibe tamin'ny fametrahana ny Ivontoerana ho an'ireo Iraniàna Mpitsoa-ponenana, izay mitohy miasa ao amin'ny distrikan'i Neukölln ao Berlin. Ny 1984 hatramin'ny fiafaràn'ny taona 2023, nisy 215.451 ireo Iraniàna nitady fialokalofana tao Alemaina, araka ny voalazan'ilay Ivontoerana.

Nitàna anjara asa fototra ihany koa i Bassiri tamin'ny fanefena ireo vondrona iraniàna mavitrika samihafa, isan'izany ireo vondrom-behivavy sy media, tamin'ny tefibika sy ny fitarihana ilay fandaharana persiàna tao amin'ny onjampeo Radio Multikulti of RBB (Rundfunk Berlin-Brandenburg) ho an'ireo Iraniàna monina ao Berlin. Nandray anjara ihany koa izy tamin'ireo famoaham-baovao hafa, nanoratra bilaogy, ary nanoratra ilay boky be mpividy izay nanasongadina ny toedraharaha misy ao Iràna.

Taorian'ny nandraisany anjara nandritra ny am-polon-taona maro tamin'ny famadihana ho andrim-panjakana ny Fiarahamonina Sivily Iraniàna an-tsesitany tao Berlin, sy nandraisany ireo dera sy kiana teny amin'izay nalehany, nitsahatra niala sasatra tsy nanohy ny asany amin'ny maha- tomponandraikitry ny miralenta azy intsony tao anivon'ny Weissensee School of Art izy tamin'ny 2019. Na izany aza, nijanona ho navitrika hatrany izy tamin'ny maha-mpanao gazety azy, nandray anjara tamin'ny media alemàna. Tato anatin'ny taona vitsy, mpikambana ihany koa izy tao anatin'ny gazetiboky an-tambajotra Iran Journal, izay manome vaovao momba ireo zava-mitranga ao Iràna, amin'ny fiteny alemàna.

Mitady ‘ny any aminy’ eny anivon'ireo Iraniàna

“Raha avy amin'ny zavatra iainana, i Berlin no ‘any amiko’,” hoy i Bassiri tamiko. “Manana trano eto aho, manana andraikitra ara-pitantanana eo amin'ny fiainako. Nefa, raha ara-pihetsehampo, tsy ‘ny any amiko ‘ i Berlin. Tsy izany hatrizay. Mandany betsaka amin'ny fotoanako miaraka amin'ireo Iraniàna aho. Misy endrika vondrom-piarahamonina sy kolontsaina iraniàna tiako kokoa” hoy izy nanazava.

Ho an'i Bassiri, samihafa amin'ireo hetsika efa natrehany maso ny hetsika revôlisiônera Zan, Zendegi, Azadi (“Vehivavy, Fiainana, Fahalalahana”) tao Iràna, izay mbola misy hatrizao amin'ny alàlan'ireo fanoherana isanandro ataon'ireo vehivavy iraniàna ao anatin'ny firenena. “Na  ny maro amin'ireo lehilahy tsotra ao Iràna aza dia nahatsikaritra izany ka nijoro tao an-damosin'ireo vehivavy,” hoy izy nanazava. “Mino izy ireo fa tsy tokony hamela intsony ny fanavakavahana ny lahy sy ny vavy hamaritra azy ireo. Rehefa nanohitra ireo tovovavy, nanome ny ain-dry zareo hisian'ny fahafahana, na ny fotokevitra toy ny hoe fahasahiana aza, izay noheverina hatry ny ela, dia tsy raharahan-dehilahy irery intsony,” hoy izy nanampy.

“Ny vavam-basy foana no ahazoana hery. Tamin'ity indray mitoraka ity dia azo avy tamin'ny fitiavany fahafahana ny tanjak'ireo vehivavy iraniàna rehefa nodoran-dry zareo ny saron-dohany, nandihy na nihira teny an'araben'ireo tanandehibe iraniàna, ary tsy ho hay tohaina io,” hoy ny fanamafisan'i Nasrin Bassiri. Tsy mamaritra ny tenany ho olona miabo fijery ilay ramatoa 79 taona, fa ho azy, tsy afaka fafàna ilay fitroarana tamin'ny 2022.