Saripikan'i Yeni, fampiasàna nahazoana alàlana

Ao amin'ny tranonkalan'ny media romaniàna HotNews  no navoaka ny dika lavabe amin'ity lahatsoratra ity ary naverin'ny Global Voices miaraka amin'ny fahazoandàlana.

Marainan'ny 29 Jolay isika izao, ary eny ambony fiara fitaterana i Yeni (novàna ny anarany), 26 taona, fiara fandrainy avy ao Valencia mankany Caracas, Venezoelà. Ny ampitso, tsy maintsy handray fiaramanidina izy hiverina any Romania, toerana ipetrahany efa ho telo taona izao. Nandeha tany Venezoelà izy hitsidika fianakaviana sy ho afaka hifidy nandritra ny fifidianana filoham-pirenena tamin'ny 28 Jolay.

Mirakotra volonandrom-pisaonana ireo arabe tao Venezoelà: fahanginana no teny ary olona malahelo. Tsy misy olona mankalaza ny vokatry ny fifidianana navoakan'ilay Filankevitra Nasiônaly misahana ny Fifidianana ny alina talohan'io, tsy misy mozika lalaovina tahaka ny tamin'ireo fifidianana tany aloha. Araka ny nambaran'ny Filankevitra Nasiônaly misahana ny Fifidianana, Nicolás Maduro no nandresy tamin'ny fifidianana, vokatra iray izay toherin'ny mpanohitra sy ireo olona avy amina lafivalo samihafa.

Tsy mora ny nandatsa-bato: tsy maintsy niandry ora valo izy. “Na tokony ho tamin'ny 6 ora maraina aza no nivoha ny biraom-pifidianana, dia efa tany amin'ny 10 ora tany, ary dia mbola nitohy nanao fialantsiny ihany ry zareo, tahàka ny hoe tsy nandeha ny milina hanaovana ny fifidianana, na tsy mbola tonga ireo vavolombelona … Izany rehetra izany dia mba hanakiviana anay tsy hifidy. Rehefa nisy zokiolona safotra ary tonga ireo mpanao gazety vitsivitsy vao novohain-dry zareo ny birao,” hoy i  Yeni.

Mino i Yeni fa misy zavatra niova tao anatin'ny fiarahamonina venezoeliàna. “Ankehitriny ianao tsy afaka intsony ny hilaza hoe iza no mpomba ny governemanta ary iza no tsy manohana,” hoy i Yeni tamiko.  Tany aloha, hoy izy manazava, azonao natao ny niteny tsara ny fomba firesaky ny olona na ny fomba fanaony. Nahazatra ireo olona avy amin'ny vondron'olona natao an-jorom-bàla ny mahita matetika an'ireo mpikambana ao anatin'ny governemnata izay mandetika ideôlôjia any anatin-dry zareo no sady mizara fonosan-kanina.

Ireo manampahaizana dia mamaritra ilay fisarahambazana natsangan'ilay governemanta sôsialista nandritra ireo taompolo faramparany ho toy ny famadihana ny isambatan'olona sy ireo vondrona ho any amin'ny lafy andaniny na ny ankilany ho lasa mpanao hiringiriny amin'ny adihevitra. Ao anatin'io fampisarahambazana io, ny ankolafy tsirairay dia samy mandà ny maha-ara-drariny ny ankilany, amin'ny ankapobeny dia miaraka amina fiovàna fihetsehampo matanjaka be sy misy fiantraikany amin'ny fifandraisana manokan'ny samy olona.

“Na ireo mpikambana tao anivon'ny fianakaviako aza dia tsy nifampiteny efa an-taona maro, raha tsy vao haingana. Vao 11 taona aho tamin'izay, fony nisy mpiray kilasy tamiko tonga avy any nilaza tamiko hoe tsy afaka ny ho mpinamana amina ankizivavy hafa izahay satria izy sy ny fianakaviany dia Chavistas … Dia manontany tena ianao: fa nahoana ny ankizy no miresaka momba ireny zavatra ireny?” hoy i Yeni lasa saina.

Hazavainy fa izy dia lehibe tao anatina firenena iray izay, any amin'ny vohitra tsirairay, nisy olona nokaramain'ny fanjakàna , nantsoina hoe “jefes de calle” (lehiben'ny làlana), hizara ireo fonosan-tsakafo, arahana taratasy kely fanelezana ideôlôjia pôlitika: “Raha fantatr'izy ireny ianao hoe mpanohitra ny governemanta, tsy omen-dry zareo sakafo ianao. Ireny olona ireny ihany koa no maka sary [ireo olona] mandritra ireo hetsipanoherana ary mametraka ny fitoriana azy ireny.”

Rehefa eny ambony fiara fitaterana ho any Caracas, mahita andiana miaramila ao anaty fahanginana i Yeni, “toy ny hoe nisy olona maty, toy ny hoe maty ilay firenena,” hoy i Yeni manazava.

Na izany aza, rehefa latsaka ny alina, ary nandalo ny iray tamin'ireo vohitra mahantra misintirina eny amin'ireo havoana manodidina ny afovoan-tanàna izy, henony ireo feona kaserôly sy lapoaly ( “cacerolazo”), endrika fanehoana fanoherana am-pilaminana izay mampiavaka ireo hetsipanoherana malaza nanoherana ny governemantan'i Venezoelà.

“Tsy nanao hetsipanoherana mihitsy ireny vohitra ireny satria mora novidiana mandrakariva ry zareo. Ireo avy amin'ny saranga antonony no mpanao hetsipanoherana, satria tena voadona mafy ny fari-piainan-dry zareo. Tena zavatra hafa mihitsy ny misy amin'izao fotoana izao,” hoy i  Yeni.

Hamafisin'i Florantonia, Venezoeliàna mpanao gazety, fa ny “Marina dia goavana be ny fandàvana ny governemantan'i Maduro. Tamin'ity indray mitoraka ity dia tena nisy fahasamihafàna goavana raha miohatra amin'ireo hetsipanoherana hafa (tamin'ny 2014, 2017 sy 2021), ary ny hoe nivoaka tambabe ireo sarangam-piarahamonina ambany,” hoy izy.

Araka ireo taratasy fanamarinam-pahatongavana nangonin'ny mpanohitra, 70 isanjaton'ny vahoaka no tsy mankasitraka an'i Maduro. Tsy mbola navoakan'i Maduro sy ny Filankevitra Nasiônaly misahana ny Fifidianana ny fitànana an-tsoratra manamafy ny fandresean'i Maduro.

Lazain'i Florantonia fa hatramin'ny in-dimy isanandro i Maduro no miseho fahitalavitra, mampitovy ireo avy amin'ny fanoherana amin'ny Nazi ary miresaka momba an'i Hitler isaky ny mahatsiaro. Ambarany ihany koa fa ny alina no tena mahery vaika ny famoretana atao an'ireo mpanao hetsipanoherana, ny alina no mitranga ny ankamaroan'ireo  herisetra sy fisamborana. “Na eo aza ny rivo-pisaonana, tsapan'ny olona fa tsy toy ireo tany alohany ity toejavatra ity satria ilay fandàvana tsapanay amin'izao fotoana izao dia mipaka amin'ny rehetra,” hoy izy.

Tena tohina i Yeni tamin'ny fandrenesana ny feon'ireo hetsipanoherana teo amin'io vohitra io; tamin'izay fotoana izay dia tàkany fa nirodana ny rindrin'ny fiarahamonina,  tahàka izay niainan'ny fianakaviany azy indrindra nandritra ireo herinandro nipetrahany tany an-tanindrazany.

***

Adela (tsy ny tena anarany), 38 taona, dia nandao an'i Venezoelà tamin'ny 2016, nonina tany Pero ary niverina tao Venezoelà enina taona taty aoriana. Samihafa no nahitàny ny zavatra rehetra: miainga avy amin'ny marika sakafo ka hatramin'ny toetsain'ny olona.

“Fony aho nandao, nanohana an-jambany ny governemanta ny vahoaka. Ny faritra onenako amin'izao fotoana izao dia tanàna iray nalaza, faritra izay nanohana efa ho 100 isanjato an'i Chavez ary tena sarotra tao ny hanao adihevitra hanakiananao ny governemanta na hanosoka hevitra hoe ilaina ny hisian'ny fiovàna. Hatramin'ny niverenako, nahamarika fiovàna goavana be aho, toy ny hoe nisy voaly nesorina teny amin'ny mason'ny vahoaka,” hoy izy. “Ireny olona ireny ihany no tsinjoko, izay nanohana an-jambany ny Chavismo, nitomany nony ampitson'ny fifidianana satria nolavin'ny governemanta ny hanaiky ny fahareseny.”

Nambaran'i Adela tamiko fa any amin'ny faritra onenany, tsy nisy hetsipanoherana tao anatin'ny 25 taona hatramin'ny nanombohan'ny governemantan'i Chávez, satria ireo “lobaka mena” (mpanohana governemanta) irery no hany nonina tao.

Ho an'i Adela, io fivadihan-javatra io no tokony ho zavatra tsara indrindra hitranga ho an'ny vahoaka venezoeliàna: mba hahatakarana ny fisarahana lalina nanjo azy ireo an-taona maro sy hanakatonana io faribolana io.

“Lazain'ny governemanta ho fasista ireo mpanao hetsipanoherana, nefa tsy marina izany. Olontsotra izy ireny, avy amin'ireo vohitra manodidina, izay nony farany dia nidina an-dalambe mba hanameloka ny hosoka sy hitaky voka-pifidianana mangarahara.”

Adela manampy fa “María Corina Machado [mpitarika ny mpanohitra] dia nandeha lavitra tao anatin'i Venezoelà ary nitsidika ireo vondrom-piarahamonina misy ny sarangan'ny mpiasa, nahatakatra ny filan'ny vahoaka. Nandritra io vanim-potoana io, nijoro tsy nivadika tamin'izay ninoany izy ary nanaporofo fanolorantena tena izy ho  an'ny fananana iombonana.”

Inoan'i Adela fa ny hany vintana ho an'ny vahoaka mba handresena dia ny fijoroan'ny tafi-panjakana eo anilan'ny vahoaka.